تحریم ایران؛ ردیابی خریداران و محموله‌های بی‌نام و نشان نفت

در ماه آوریل، نفت ایران فقط به سه مقصد ارسال شده است، چین، هند و ترکیه (منبع اطلاعات Kpler) بی بی سی ،علی قدیمی

چه کشورهایی بعد از بازگشت تحریم‌های آمریکا در ۱۳ آبان ۱۳۹۷، خرید نفت ایران را کاملا متوقف کرده‌اند؟ کدام مشتری‌ها همچنان به واردات ادامه‌ داده‌اند؟ و ایران چه حجمی از نفت خود را پنهانی صادر کرده است؟
 
یافتن پاسخ این سوالات، می‌تواند مشخص کند که کدام طرف موفق می‌شود، ایران یا آمریکا؟ مخصوصا که تنش بالاتر هم رفته است:
 
آمریکا در روز دوم اردیبهشت اعلام کرد که دیگر معافیت خرید نفت ایران را تمدید نمی‌کند تلاشی برای "به صفر رساندن" صادرات ایران که واشنگتن قبلا هم گفته بود. مقام‌های ایران می‌گویند "خواب آمریکا" تعبیر نمی‌شود.
 
داده‌های به روز از صادرات نفت ایران می‌تواند نشان دهد که کدام طرف موفق بوده است. در سال‌های اخیر شرکت‌هایی به وجود آمده‌اند که با ترکیبی از ابزارها از جمله تصویرهای ماهواره‌ای و رادار و تحلیل داده‌هایی که به دست می‌آورند،‌ نقل و انتقال کالاهای مختلف را در جهان رصد می‌کنند. صادرات نفت ایران هم از دید این شرکت‌ها پنهان نمی‌ماند، حتی محموله‌های پنهانی.
محموله‌های بی‌نام و نشان
نمودار زیر نشان می‌دهد که با شدت گرفتن تحریم‌ها، صادرات ایران به مقصد‌های "نامشخص" افزایش قابل توجهی داشته و در ماه اوریل به ۴۵۰ هزار بشکه در روز رسیده است.
شرکت کیپلر ( KPLER) درباره این محموله‌ها به بی‌بی‌سی فارسی گفته که نفتکش‌های حامل این محموله‌های "نامشخص" یا شناور مانده‌اند (مثلا در بندرها) یاآنکه با خاموش کردن "سیستم شناسایی خودکار" (Automatic identification system) تلاش کرده‌اند از دید ماهواره‌ها و رادارها دور بمانند.
 
سما احمد، از تحلیلگران بازار نفت در شرکت کیپلر که این اطلاعات را در اختیار بی‌بی‌سی فارسی قرار داده می‌گوید: "از زمان‌آغاز تحریم‌های آمریکا، شرکت ملی نفت ایران تلاش کرده با خاموش کردن سیستم شناسایی خودکار نفتکش‌هایش، هویت آنها را پنهان کند. اما شرکت کیپلر موفق شده با استفاده از ابزارهای جایگرین و از جمله تصویرهای ماهواره‌ای، بارگیری نفت خام از ایران و تخلیه نفت ایران در مقصد نفتکش‌ها را ردیابی و برآورد کند."
خریداران آسیایی
همزمان با رشد قابل توجه محموله‌های بی‌نام و نشان، محموله‌های نفتی که ایران به مقصد مشتری‌های آسیایی خود فرستاده ‌است در ماه‌های اخیر رو به کاهش بوده است. نقشه زیر وضعیت را در ماه آوریل (فروردین - اردیبهشت) امسال و پارسال مقایسه می‌کند. عدد‌های رو نقشه، حجم نفتی است که در این ماه بار نفتکش‌ها شده و برای مشتری‌ها ارسال شده است. چین، هند و ترکیه، خریداران وفادار نفت ایران هستند. روی نقشه کشورهایی که پارسال مشتری ایران بودند مشخص شده‌اند و روی نقشه امسال می‌توانید با مقایسه کشورهایی را که دیگر مشتری ایران نیستند پیدا کند.
 قبل از تحریم (آوریل 2018)

بعد از تحریم  ( آوریل 2019)پارسال ایران به اروپا هم نفت صادر می‌کرد، اما همه وارد کنندگان از آبان ۱۳۹۷ همزمان با بازگشت کامل تحریم‌های آمریکا،‌ خرید از ایران را متوقف کردند و تنها خریداران آسیایی باقی ماندند. نمودار زیر پنج خریدار عمده نفت ایران را نشان می‌دهد که البته همه آسیایی هستند. در این نمودار، کاهش واردات از ایران حتی از طرف هند و چین مشخص است.
آثار تحریم روی نمودار
صرف نظر کردن مشتریان از خرید نفت ایران، حجم نفتی که ایران هر ماه برای صادرات بار نفتکش‌ها کرده و به مشتریانش فرستاده است را به کمتر از نصف کاهش داده است. نمودار زیر با سه رنگ، سه دوره را نشان می‌دهد: قبل از تحریم‌ها، بعد از بازگشت دور اول تحریم‌ها (اوت ۲۰۱۸) و بازگشت کامل تحریم‌ها (از نوامبر ۲۰۱۸ یا آبان ۱۳۹۷).
علاوه بر آمار نفتی که ایران هر ماه بار نفتکش‌ها می‌کند و برای مشتریانش می‌فرستد، آمار دیگری هم از رسیدن محموله‌ها به مقصد و تخلیه بار وجود دارد. این آمار نشان می‌دهد که با وجود کاهش قابل توجه تخلیه نفت ایران در بندرهای کشورهای مقصد، در سه ماه مانده به اعلام پایان معافیت خرید نفت ایران از سوی آمریکا، مشتریان حجم واردات نفت را از ایران افزایش داده‌اند که در ماه آوریل (زمان اعلام خبر پایان معافیت) به اوج رسیده است. این روند می‌تواند به معنی تلاش این کشورها برای کاهش یا قطع واردات نفت ایران در ماه‌های آینده باشد.
داده‌های ماه‌های آینده، تصویر روشن‌تری از تاثیر سیاست آمریکا در "به صفر رساندن" صادرات نفت ایران به دست خواهد داد. اما داده‌های یک سال اخیر، نشان می‌دهد که آمریکا و متحدانش در همراه کردن مشتریان نفت ایران موفق بوده‌اند.