سر و کله حرف "ف" از چه زمانی و کجا در زبان پیدا شد؟

دویچه وله :پژوهشگران می‌گویند، عادت‌های خوراکی بر توسعه زبان تأثیر می‌گذارند. از تقریبا ۶۵۰۰ زبان در سراسر جهان، تنها نیمی دارای حروف "ف" و "واو" هستند. این حرف بیش از همه در زبان‌های جوامع شکارچی-گردآورنده به چشم می‌خورد. 
 
زبان‌های گوناگون در سراسر جهان گنجینه‌ای از حروف صدادار و بی‌صدا دارند که برای مثال حروفی مانند "الف" و "میم" در بیشتر آنها به چشم می‌خورد. تاکنون فرض بر این بود که طیف گسترده حروف در زبان با پیدایش هوموسپینس‌ها در نزدیک به ۳۰۰ هزار سال پیش تثبیت شده است. اما پژوهش‌های تازه گروهی از محققان دانشگاه زوریخ و پژوهشگران دو مؤسسه ماکس پلانک، یافته‌های تازه‌ای را در زمینه تکامل زبان گفتاری نشان می‌دهند. این تحقیقات نشان می‌دهند حروفی مانند "ف" و "واو" که در بیشتر زبان‌ها موجودند، مدت زیادی نیست که به جمع حروف اضافه شده‌اند. محققان پیدایش این حروف را پیامد تغییرات فک و دندان در برخی جوامع بشری می‌دانند که در نتیجه تغییرات غذایی در این جوامع رخ داده است.
 
بالتازار بیکل، زبان‌شناس سوییسی در مورد حرف "ف" می‌گوید: «این حرف به خوبی قابل انتقال است حتی در محیطی که سر و صدا زیاد هست. از سوی دیگر در هنگام ادای این حرف شنونده به خوبی موقعیت دندان‌ها را می‌بیند و این‌ها مواردی هستند که نشان می‌دهند، اگر این حرف در یک زبان شکل گرفت و به وجود آمد، حرفی است مستحکم که جای خود را برای همیشه در زبان باز کرده است.»
تأثیر خوراک بر روی فک و دندان، تأثیر دندان بر زبان
اما این حرف در تمامی زبان‌ها شکل نگرفته و وجود ندارد. محققان می‌گویند، نبود این حرف را به ویژه در زبان‌های منسوب به جوامع شکارچی-گردآوردنده می‌توان دید و آنها این تفاوت را به عادت‌های غذایی نسبت می‌دهند.
 
به گفته پژوهشگران، این جوامع به فشار زیاد آرواره (گاز محکم) نیاز داشتند. به همین دلیل در بین آنها دندان‌های پیشین بالا و پایین درست بر روی یکدیگر قرار گرفته‌اند. کشاوزران در مقابل اما از خوراکی‌های نرم‌تر و فرآوری‌شده برای نمونه از غلات استفاده می‌کردند. در این گروه تفاوت فک بالا و پایین باعث همپوشانی لبه دندان‌های پیشین فک پایین توسط دندان‌های پیشین فک بالا می‌شود. در پی این تغییر، فاصله بین لب پایین و دندان‌های پیشین کم می‌شود. و از آنجا که برای تلفظ حرف "ف" (حروف لابیودنتال/ لب و دندانی) باید لب پایینی با دندان‌های پیشین بالا تماس پیدا کند، با توسعه و تغییرات فک، تلفظ این حرف هم راحت شده است.
 
هرچند این توضیح قانع‌کننده به نظر می‌رسد، اما حتی زبان‌شناس سوییسی هم در ابتدا دلایل کافی برای اثبات تئوری خود نداشت.
 
برای راستی‌آزمایی و سنجش این فرضیه، محققان از روش‌های گوناگونی بهره گرفتند. آنها توانستند با کمک یک مدل کامپیوتری بیومکانیک از سر، دست به سنجش نیروها در هنگام تولید یک حرف بزنند.
 
نتیجه این که با تغییرات به وجود آمده در فک، موسوم به اوِربایت، حرف "ف" با صرف انرژی کمتری توسط ماهیچه‌ها تولید می‌شود. محققان با این نتیجه می‌گویند، ارتباط معناداری بین اوربایت و تولید "اف" وجود دارد.
 
باید گفت، الهام بخش تحقیقات گروه سوییسی، چارلز هاکت، زبان‌شناس آمریکایی بود که در سال ۱۹۸۵ ازدیاد حروف لابیودنتال در جوامع مشخصی را که به خوراکی‌های نرم‌تر دسترسی داشتند، بررسی کرده بود.
حروف لب و دندانی از کجا آمدند؟
پرسش دیگری که مطرح می‌شود این است که در چه زمانی این تغییر صورت گرفته است؟ برای یافتن پاسخ،  پژوهشگر سوییسی، شجره‌نامه زبان‌های هندواروپایی را بررسی کرد.
 
بالتازار پس از تحقیقاتش در این زمینه به یافته‌های جالبی رسید. به گفته‌ی او در دوران آنتیک، آسیاب‌های آبی جای خود را باز کردند و یافته‌ها نشان می‌دهند که رومی‌ها یک نوعی نان سوخاری درست می‌کردند که آن را نرم کرده و به شکل خوراکی خمیری (پوره‌مانند) می‌خوردند. به گفته‌ی بالتازار این اتفاق در بخش غربی زبان‌های هندواروپایی رخ داده؛ درست جایی که به گفته محقق سوییسی رشد شدید پیدایش حروف لابیودنتال (لب و دندانی‌) پیدا شده است. بالتازار می‌گوید این حروف همان حروفی هستند که به احتمال بسیار زیاد پیش از این توسعه و تغییرات، وجود خارجی نداشته‌اند.
 
آنچه که نمی‌توان ادعا کرد این است که تغییر عادات غذایی،  خوردن مواد نرم‌تر، بتواند به طور خودکار منجر به پیدایش حروفی خاص در زبان شود. محققان در این پژوهش‌ها تنها از امکاناتی که می‌توانسته بر روی فرگشت زبان تأثیر بگذارد سخن می‌گویند. اینکه انسان و جوامع گوناگون از این امکانات تا چه اندازه بهر برده‌اند، موضوعی است که به عوامل اجتماعی هم بستگی دارد.
 
دکتر بیکل می‌گوید، نتایج تحقیقاتش باعث شناخت ارتباطات بین رفتار فرهنگی، بیولوژی انسانی و زبان می‌شود. این زبان‌شناس سوییسی اضافه  می‌کند: «این تحقیقات و نتایج آنها در این موضوع که  آیا زبان‌ها [از نظر آوایی] امروزه همان‌گونه شنیده می‌شوند که در زمان‌های گذشته شنیده می‌شدند، تردید به وجود می‌آورند.»
 
امروزه هم نگاه به زبان و تغییرات زبانی در جوامع مختلف یکسان نیست؛  زبان‌هایی هستند که در آنها با تغییر و ورود گرایش‌ها و واژه‌های جدید به شدت محافظه‌کارانه برخورد می‌شود و در مقابل زبان‌هایی هستند که سخن‌گویان به آنها با هر گرایش و تغییراتی هم‌سو می‌شوند.