آنچه دندان‌های ما می‌توانند درباره ما بگویند

دویچه وله :چه دندان‌ شیری افتاده، چه دندانی که کشیده شده، اطلاعات زیادی درباره گذشته و آینده یک فرد به دست می‌دهند. گروهی از محققان می‌گویند، از جمله می‌توان استرس دوره کودکی یا احتمال ابتلا به آلزایمر را از طریق دندان بازشناخت.
 
آیا شما دندان‌هایتان را به طور مرتب مسواک می‌زنید؟ برای یک دندانپزشک کافی است نگاهی به دهان شما بیندازد و پاسخ این سؤال را بدهد. به طور معمول هر چه وضعیت دندان‌های کسی بدتر باشد حدس زده می‌شود که وضعیت اجتماعی‌اش هم بدتر است.
 
هم‌زمان دندان‌ها مثل اثر انگشت می‌مانند. پزشکی قانونی می‌تواند از طریق بررسی اثر دندان‌ها هویت جنایتکار و قربانی را شناسایی کند. اگر سریال تلویزیونی آمریکایی "ستوان کلمبو" را یادتان باشد، این افسر جنایی باهوش در یکی از تحقیقاتش آدامسی را از سطل آشغال بیرون کشید و از طریق آزمایش اثر دندان روی آن توانستند مجرم را پیدا کنند.
 
اما در حال حاضر موضوع از این هم جالب‌تر شده: پژوهشگران می‌گویند که از وضعیت دندان‌های یک کودک می‌توانند آینده او را هم پیش‌بینی کنند، برای نمونه بدانند که آیا این کودک ممکن است در معرض خطر ابتلا به بیماری‌ای روانی باشد یا نه.
 
در مورد فردی مسن‌تر نیز پژوهشگران می‌گویند که می‌توانند بفهمند که آیا این فرد متاثر و آسیب‌دیده از فلزات سنگین است یا نه و آیا احتمال ابتلای او به بیماری آلزایمر وجود دارد یا نه.
 
خانم دکتر ارین دان، پژوهشگر اپیدمیولوژیست (همه‌گیرشناس) در ماساچوست آمریکا، معتقد است که به دندان‌ها، به‌ویژه به دندان‌های شیری که می‌افتند یا کشیده می‌شوند، باید توجه بیشتری داشت. او دندان‌ها را نشانگر زیستی (بایومارکر) می‌داند که از طریق بررسی آن می‌توان به اطلاعاتی پزشکی درباره صاحب آن رسید.
دندان‌ها استرس را نشان می‌دهند
هفته گذشته پژوهشگران یافته‌های خود را در زمینه اینکه دندان‌ها چه چیز درباره بیماری‌های آینده می‌گویند، در کنفرانس سازمان علمی آمریکایی AAAS در واشنگتن دی‌سی ارائه کردند. مهم‌ترین کشف آن‌ها این بود که اگر کودکی در نخستین سال‌های زندگی‌اش استرس زیادی داشته باشد، می‌شود آن را از روی دندان‌هایش شناخت.
 
توماس بویس، روانشناس از دانشگاه کالیفرنیا در سان فرانسیسکو، گفت در مورد کسانی که کودکی پراسترسی داشته‌اند لایه‌هایی که دندان‌ها را می‌سازند، برای نمونه در مینای دندان، نازک‌ترند و تراکم کمتری دارند، در نتیجه آسیب‌پذیرترند و بیشتر در معرض پوسیدگی قرار دارند. به گفته بویس، این تغییرات را می‌توان از طریق کامپیوترتوموگرافی یک دندان شیری که افتاده اندازه‌گیری کرد.
میزان بالای هورمون استرس در خون بر تراکم دندان‌ها تاثیر می‌گذارد در ضمن استرس فقط به معنای فشار زیاد در مدرسه نیست، بلکه برای نمونه مسائلی که کودک در نتیجه جدایی پدر و مادر از یکدیگر با آن روبرو می‌شود، سر و صدای دائم یا حتی سوءاستفاده جسمی و روحی می‌توانند در کودک استرس ایجاد کنند. کسی که استرس زیادی دارد، کورتیزول زیادی هم تولید می‌کند که همان هورمون استرس است. دکتر بویس می‌گوید که میزان تراکم این هورمون در موقعی خاص را می‌شود از طریق آزمایش خون یا بزاق دهان اندازه‌گیری کرد.
 
بویس می‌گوید: «آنچه ما واقعا می‌خواهیم بدانیم، به جای اینکه تنها زمان‌های خاصی را بررسی کنیم، این است که یک نفر در معرض چه مقدار کورتیزول قرار گرفته است.» و این چیزی است که دندان‌ها نشان می‌دهند. هورمون استرس آشکارا بر رشد دندان‌ها تاثیر می‌گذارد.
استرس باعث بیماری می‌شود
تحقیقی به نام "Peers and Wellness" در فاصله سال‌های ۲۰۰۳ و ۲۰۰۵ کودکان ۳۵۰ خانواده در سانفرانسیسکو را مورد مطالعه قرار داد. پژوهشگران دندان‌های شیری افتاده کودکان را جمع‌آوری کردند و بزرگی، مساحت، حجم، رنگ و ضخامت آن را تعیین کردند. آنها نشانه‌ای یافتند دال بر اینکه مینای دندان‌های کودکان مبتلا به اختلال کم‌توجهی - بیش‌فعالی نسبت به بقیه کودکان نازک‌تر و مغز دندان‌هایشان کوچک‌تر است.
 
ارین دان می‌گوید: «ما تا به حال از بزاق دندان، خون و آزمایش مدفوع به عنوان "نشانگر زیستی" (بایومارکر) در روانپزشکی استفاده می‌کردیم.» او می‌گوید که دندان‌ها تا کنون کمتر در آزمایش‌ها مورد توجه بوده‌اند، در حالی که آن‌ها می‌توانند اطلاعات مهمی به ما درباره شرایطی بدهند که کودک در نخستین سال‌های زندگی‌اش در آن به سر برده است.
 
ارین دان می‌گوید که بسیاری از بیماری‌های روانی ژنتیک نیستند بلکه در اثر تجربه‌هایی ایجاد شده‌اند که آدم‌ها به ویژه در نخستین سال‌های زندگی‌شان داشته‌اند. از جمله این تجربه‌ها استرس است. مطالعات زیادی نشان می‌دهند که کودکانی که در نخستین سال‌های زندگی‌شان استرس داشته‌اند وقتی به سن بلوغ و بزرگسالی می‌شوند بیشتر در معرض خطر ابتلا به "اختلال استرسی پس از آسیب روانی" (PTSD)، افسردگی و اختلال خوردن (eating disorder) هستند. او پیشنهاد می‌کند که در آغاز دوره تحصیلی هر کودک یک دندان شیری افتاده او را آزمایش کنند تا در صورت دیدن نشانه‌های خطر ابتلا به بیماری زودتر به او یاری برسانند.
دندان مانند درخت است
دندان‌ها مرحله به مرحله ساخته می‌شوند. پایه دندان‌های شیری و دندان‌های همیشگی در جنین گذاشته شده، اما این دندان‌ها پس از تولد رشد می‌کنند. رشد دندان‌ها همزمان نیست و بسته به عملکرد و جای آن‌ها در دهان با هم متفاوت است. آخرین دندان‌ها در سنین نوجوانی رشد می‌کنند.
 
ارین دان می‌گوید: «دندان‌ها به طور مداوم حوادث استرس‌زایی را که در طول رشد آنها اتفاق افتاده‌اند ثبت می‌کنند.» لایه‌های مینای دندان دایره‌وار شکل می‌گیرند، همانند حلقه‌هایی که عمر درخت را نشان می‌دهند. ارین دان می‌گوید: «بنابراین دندان‌ها نه تنها به ما می‌گویند که حادثه‌ای استرس‌زا اتفاق افتاده، بلکه می‌توانند بگویند که این حادثه کی اتفاق افتاده است.» و این برتری‌ای است که دندان‌ها نسبت به بزاق دهان و خون دارند.
انباشته شدن فلزهای سنگین
اگر هنگام رشد دندان‌ها فلزات سنگینی چون سرب در محیط زیست باشند، این فلزات در مینای دندان انباشته می‌شوند. این کشف پژوهشگران دانشگاه کالیفرنیا در سال ۲۰۰۵ بود که روی موش‌ها آزمایش کرده بودند. احتمالا این کشف در مورد انسان‌ها نیز صدق می‌کند.
 
پژوهشگران آمریکایی در سال ۲۰۱۷ نشان دادند، انسان‌هایی که پیش از تولدشان یا کمی پس از تولد در معرض اشعه سرب بوده‌اند بیش از دیگران احتمال ابتلا به روان‌گسیختگی (اسکیزوفرنی) را دارند. این پژوهشگران آلودگی به سرب را از طریق آزمایش دندان‌های شیری بیمارانی نشان دادند که این دندان‌ها را پس از افتادن نگاه داشته بودند.
 
مارک وایس‌کوپف، اپیدمیولوژیست (همه‌گیرشناس) و نوروبیولوژیست (پژوهشگر علوم اعصاب) در دانشگاه هاروارد در بوستون، احتمال می‌دهد که میزان بالای سرب، خطر ابتلا به آلزایمر را هم می‌تواند افزایش دهد. نظریه‌ای هست که می‌گوید، فلزات سنگین به ساخته شدن "پلاک‌های آمیلوئیدی" در مغز کمک می‌کنند که بسیار سمی هستند، در کار مغز تداخل ایجاد می‌کنند و وجود آنها می‌تواند علامتی از ابتلا به بیماری آلزایمر باشد. هم اکنون تحقیقی در همین مورد بر روی ۴۰۰ تن از سربازان پیشین آمریکایی در حال انجام است.
 
اگر کهنه‌سربازی که در این پژوهش شرکت کرده دندانش را بکشد، این دندان برای آزمایش به آدرس پژوهشگران فرستاده می‌شود. اگر کسی از آنان بمیرد، تمامی دندانهایش را برای محققان می‌فرستند و البته آنها اجازه این کار را پیشاپیش برای شرکت در این تحقیق داده‌اند.
 
تحقیقات درباره دندان به عنوان وسیله‌ای برای پیش‌گویی بیماری‌های آینده تازه در مراحل آغازین خود است. بسیاری چیزها ناروشن است و شمار کارهای تحقیقی در این زمینه زیاد نیست.
 
اما نکته‌ای که محققان در کنفرانس هفته پیش در واشنگتن دی‌سی روشن کردند این بود که دندان‌های افتاده مهم هستند و حیف است تنها به عنوان یادگاری در قفسه‌ای نگهداری شوند.