نشانگان متابولیک را بیشتر بشناسیم

مهم‌ترین نکته برای کنترل یا پیشگیری از ابتلا به نشانگان متابولیک، کاهش وزن اصولی برای پایین آوردن سطح فشار و چربی خون است. کاهش وزن، کاهش فشار و کاهش چربی خون به راحتی می‌توانند احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی یا دیابت را در افراد مبتلا به نشانگان متابولیک کاهش دهند.

آمارهای جهانی نشان می‌دهد حدود 20 تا 30 درصد از جمعیت جهان مبتلا به نشانگان متابولیک هستند. نشانگان متابولیک که با نام «نشانگان X» هم شناخته می‌شود، مجموعه‌ای از شرایط متابولیکی را در برمی‌گیرد که داشتن آن‌ها می‌تواند در نهایت منجر به ایجاد بیماری‌های قلبی یا دیابت شود. مجموعه شرایط متابولیکی شامل مواردی مانند مقاومت به انسولین، فشارخون بالا و کلسترول خون غیرطبیعی می‌شود. معمولاً بیش از 90 درصد افراد مبتلا به نشانگان متابولیک از درجاتی از چاقی یا اضافه‌وزن رنج می‌برند.

بیشتر ما با افزایش فشارخون یا کلسترول خون آشنا هستیم اما شاید درباره مقاومت به انسولین که از عوامل نشانگان متابولیک است، چیز زیادی ندانیم. مقاومت به انسولین، شرایطی است که بدن در آن انسولین تولید می‌کند اما نمی‌تواند از آن به‌خوبی استفاده کند. انسولین، هورمونی است که توسط لوزالمعده تولید می‌شود و به بدن کمک می‌کند از گلوکز (نوعی قند) به‌عنوان انرژی استفاده کند. افراد مبتلا به مقاومت به انسولین، شرایطی دارند که انسولین در بدن آن‌ها باعث تبدیل گلوکز به انرژی نمی‌شود و در نتیجه احتمال افزایش قندخون وجود خواهد داشت.
نشانگان متابولیک چطور تشخیص داده می‌شود؟
بر اساس راهنمای ارائه شده از سوی انجمن قلب آمریکا، اگر فردی حداقل 3 مورد از این 5 مورد را داشته باشد، ابتلا به نشانگان (سندروم) متابولیک در او تشخیص داده می‌شود و باید زیر نظر متخصص تغذیه، متخصص داخلی یا متخصص قلب قرار بگیرد:
 
1- چاقی شکمی: منظور از چاقی شکمی این است که اندازه دور شکم در آقایان بیشتر از 102 سانتی‌متر و در خانم‌ها بیشتر از 88 سانتی‌متر باشد.
2- بالا بودن سطح گلیسیرید خون: گلیسیرید بالا به شرایطی گفته می‌شود که سطح سرمی گلیسیرید در آزمایش خون شما بیشتر از 150 میلی‌گرم در دسی لیتر باشد یا شما با نظر پزشک خود در حال مصرف داروهای تنظیم‌کننده سطح تری‌گلیسیرید خون باشید.
3- پایین بودن سطح کلسترول خوب خون: کلسترول خوب خون یا HDL نباید در آقایان کمتر از 40 و در خانم‌ها کمتر از 50 میلی‌گرم در دسی لیتر باشد.
4- فشارخون بالا: فشارخون بالا به شرایطی گفته می‌شود که فشار روزانه شما بیشتر از 13 روی 8/5 باشد.
5- بالا بودن قندخون ناشتا: بالا بودن قندخون یعنی سطح سرمی قندخون ناشتای شما بیشتر از 100 میلی‌گرم در دسی لیتر باشد.
 
اگر شما یک یا دو مورد از این شرایط را داشته باشید، مبتلا شدنتان به نشانگان متابولیک قطعی نیست، اما دارا بودن 3 مورد یا بیشتر می‌تواند نشانه وجود نشانگان متابولیک باشد. لازم به ذکر است، بر اساس اعلام سازمان بهداشت جهانی، دارا بودن 4 مورد از این 5 مورد، تشخیص قطعی ابتلا به نشانگان متابولیک را نشان می‌دهد. بین این موارد، چاقی شکمی، مقاومت به انسولین و فشارخون بالا، درجه اهمیت بالاتری دارند.
دلایل ابتلا به نشانگان متابولیک چیست؟
بر اساس اعلام پژوهشگران مایوکلینیک، ابتلا به نشانگان متابولیک رابطه بسیار نزدیک و مستقیمی با چاقی، اضافه وزن و کم تحرکی دارد. از طرف دیگر، می‌توان ارتباط تنگاتنگی میان مقاومت به انسولین و ابتلا به نشانگان متابولیک در نظر گرفت. سلول‌های بدن افرادی که مقاومت به انسولین دارند، پاسخ طبیعی به انسولین نمی‌دهند و در نتیجه گلوکز نمی‌تواند به سادگی وارد سلول‌ها شود. به این ترتیب، سطح گلوکز خون بالا می‌رود و بدن برای مقابله با این افزایش سطح گلوکز یا قندخون، اقدام به تولید هرچه بیشتر انسولین می‌کند. نتیجه این چرخه معیوب، ایجاد مقاومت به انسولین و افزایش احتمال ابتلا به نشانگان متابولیک می‌شود. از چاقی و مقاومت به انسولین که بگذریم، به سایر عوامل ابتلا به نشانگان متابولیک می‌رسیم که مهم‌ترین آن‌ها شامل این موارد می‌شوند:
* یائسگی زودرس     
* استعمال دخانیات
* داشتن رژیم‌های غذایی سرشار از کربوهیدرات       
* کم تحرکی
* سن بالای 40 سال
تحقیقات ثابت کرده‌اند افراد بزرگسال، 45 درصد بیشتر از سایر افراد در معرض ابتلا به نشانگان متابولیک قرار دارند.
* چاقی شکمی
* دیابت بارداری
* داشتن سابقه خانوادگی ابتلا به دیابت
* داشتن سابقه ابتلا به کبد چرب غیرالکلی
آیا اصلاح الگوی غذایی مؤثر است؟
بنابر اعلام انجمن قلب آمریکا، تغذیه سالم نقشی کلیدی در درمان یا پیشگیری از ابتلا به نشانگان متابولیک دارد. متخصصان معتقدند رژیم مدیترانه‌ای، یکی از بهترین رژیم‌های غذایی برای مقابله با نشانگان متابولیک است. در این رژیم غذایی، حجم مناسبی از بهترین نوع چربی که همان روغن زیتون باشد، کنار کربوهیدرات کم و پروتئین‌های با کیفیتی مانند ماهی یا مرغ قرار می‌گیرد. بر اساس رژیم مدیترانه‌ای، حجم بالایی از میوه‌ها و سبزی‌های تازه یا بخارپز در برنامه غذایی روزانه گنجانده می‌شوند که عاملی تأثیرگذار بر کاهش کالری یا چربی دریافتی برای پیشگیری از ابتلا به افزایش وزن یا چاقی شکمی است. افراد مبتلا به نشانگان متابولیک یا کسانی که احتمال ابتلا به این نشانگان در آن‌ها بالاست باید برنامه غذایی‌شان دارای کمترین حجم چربی‌ها و کربوهیدرات‌ها کنار بیشترین حجم فیبر غذایی در رژیم روزانه تعریف شود.

مهم‌ترین نکته برای کنترل یا پیشگیری از ابتلا به نشانگان متابولیک، کاهش وزن اصولی برای پایین آوردن سطح فشار و چربی خون است. کاهش وزن، کاهش فشار و کاهش چربی خون به راحتی می‌توانند احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی یا دیابت را در افراد مبتلا به نشانگان متابولیک کاهش دهند. کنار رژیم غذایی سالم توصیه می‌شود برای پیشگیری یا کمک به بهبود روند درمان نشانگان متابولیک، انجام فعالیت‌های فیزیکی فراموش نشود. یک فعالیت فیزیکی استاندارد برای مقابله با نشانگان متابولیک، فعالیتی است که حداقل 30 دقیقه در روز و 5 بار در هفته انجام شود. شدت انجام این فعالیت باید به اندازه‌ای باشد که ضربان قلب شما بالا برود و تعریق داشته باشید.
خطرات ناشی از ابتلا به نشانگان متابولیک چیست؟
نشانگان متابولیک می‌تواند به سادگی شرایط ابتلا به دیابت یا بیماری‌های قلبی را به عنوان 2 بیماری مزمن قرن اخیر فراهم کند. محققان ثابت کرده‌اند ابتلا به نشانگان متابولیک، احتمال مبتلا شدن به دیابت نوع 2 را بین 9 تا 30 برابر بیشتر می‌کند. علاوه بر این، تحقیقات نشان داده‌اند افراد مبتلا به نشانگان متابولیک 2 تا 4 برابر بیشتر از سایر افراد جامعه در معرض ابتلا به بیماری‌های قلبی کشنده قرار دارند. از طرف دیگر، مبتلا بودن به نشانگان متابولیک با افزایش احتمال ابتلا به کبد چرب، بیماری‌های کلیوی، آپنه خواب، تخمدان پلی کیستیک و زوال عقل همراه است.