هشدار آتشفشان در دماوند

فاز اول فرآیند نصب تجهیزات «هشدار آتشفشان دماوند» با جانمایی یک دستگاه شتاب‌نگار برای ثبت تغییرات حرکات پوسته زمین انجام شد. در فاصله ۷ کیلومتری قله دماوند برای پایش رفتار‌های درون زمین نقطه‌ای انتخاب شده تا در آن تجهیزات سه‌گانه برای «رصد دقیق‌تر خردلرزه‌ها، نوسانات دمای آب‌های زیرزمینی و تغییرات شتاب گرانشی زمین» نصب شود.
 
این سه نشانگر می‌تواند سطح هوشیاری عوامل پایش قله آتشفشانی دماوند نسبت به فعالیت احتمالی را بالا ببرد. خلأ وجود ایستگاه منسجم برای رصد دماوند مرتفع می‌شود.
 
مقدمات راه‌اندازی اولین ایستگاه پایش آتشفشان دماوند برای نصب مثلث هشدار در یال جنوبی این قله آتشفشانی فراهم شد. یافته‌های «دنیای اقتصاد» از آخرین وضعیت عملیاتی‌سازی تصمیمات کمیته پایش آتشفشان دماوند که به تازگی با حضور ۹ دستگاه و سازمان دولتی برای رصد و بررسی تغییر و تحولات این منطقه آتشفشانی تشکیل شده است نشان می‌دهد، مقدمات نصب سه‌گانه پایش دماوند از طریق استقرار تجهیزات مربوط به سنجش تغییرات دمای آب، وقوع خرد‌لرزه‌ها و تغییرات شتاب گرانشی زمین در فاصله ۷کیلومتری قله دماوند (از نظر فاصله پیمایشی) مهیا شده است.
 
با مشخص شدن محل راه‌اندازی اولین ایستگاه پایش آتشفشان دماوند در شهر رینه واقع در یال جنوبی این قله آتشفشانی، پایش فعالیت‌های این آتشفشان براساس سه سیستم هشداردهنده مرکب از یک دستگاه شتاب‌نگار و ایستگاه GPS، ایستگاه گراویمتری (به منظور رصد تغییرات شتاب گرانشی زمین) و همچنین تجهیزات مربوط به پایش دمای آب به زودی آغاز خواهد شد.
 
محل راه‌اندازی این ایستگاه پایش در حوالی شهر رینه، در مجاورت جاده محلی رینه به پلور پیش‌بینی شده است؛ براساس اعلام مسوولان کمیته پایش آتشفشان دماوند محل این ایستگاه در ارتفاع حدود ۲۳۰۰ متری از سطح دریا قرار دارد؛ ارتفاع قله دماوند نیز حدود ۵۷۰۰ متر از سطح دریا تخمین زده می‌شود؛ محل راه‌اندازی اولین ایستگاه پایش آتشفشان دماوند به لحاظ نزدیکی به آتشفشان، از نظر زلزله‌شناسان و زمین‌شناسان در سطحی استاندارد قرار دارد.
 
چرا که بنا بر اعلام آن‌ها اگرچه اولین ایستگاه پایش بیش از ۲ هزار متر به لحاظ ارتفاع با قله آتشفشان دماوند فاصله دارد، اما قله در واقع به منزله سرپوش آتشفشان است و آتشفشان در قله اتفاق نمی‌افتد؛ بلکه تغییراتی که منجر به فعال شدن آتشفشان و فوران آن می‌شود در ارتفاعی به مراتب پایین‌تر از قله اتفاق می‌افتد و قله محل فوران مواد مذاب آتشفشانی است.
 
رئیس بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در این باره به «دنیای اقتصاد» اعلام کرد: مطابق با بازدید‌های به عمل آمده از سایت اولین ایستگاه پایش آتشفشان دماوند واقع در اراضی سازمان هواشناسی مازندران در شهر رینه (حدود ۱۰۰ کیلومتری شهر تهران واقع در جاده هراز)، قرار شد این ایستگاه به زودی و با نصب تجهیزات مورد نیاز برای امر پایش راه‌اندازی شود.
 
علی بیت‌اللهی افزود: براساس بررسی‌های به عمل آمده و بنا بر اعلام نماینده شبکه شتاب‌نگاری کشوری، آمادگی نصب یک دستگاه شتاب‌نگار به جهت ثبت تغییرات حرکات پوسته زمین و وقوع خرد‌لرزه‌ها به‌عنوان یکی از پیش‌نشانگر‌های موثر در پایش فعالیت آتشفشان دماوند وجود دارد؛ ضمن آنکه طی توافق صورت گرفته سازمان نقشه‌برداری نیز به‌عنوان یکی از سازمان‌های مسوول در امر پایش آتشفشان دماوند آمادگی خود را برای نصب ایستگاه GPS و ایستگاه گراویمتری در محل مورد نظر اعلام کرده است.
 
از سوی دیگر، قرار شد سازمان زمین‌شناسی کشور و سازمان هواشناسی مازندران نیز پس از بررسی تجهیزات موجود خود در زمینه پایش دمای آب در چشمه‌های منطقه، تجهیزات مورد نیاز را به منطقه انتقال داده و سنجش تغییرات دمای چشمه‌های منطقه به‌عنوان یک معیار مهم در سنجش فعالیت آتشفشان دنبال شود. به این ترتیب یک مثلث هشدار در نزدیک‌ترین شهر به آتشفشان دماوند (شهر رینه) مستقر خواهد شد که با بررسی علائم و پیش‌نگر‌های به دست آمده از این تجهیزات می‌توان هر گونه تغییر در رفتار این قله آتشفشانی را بررسی و اعلام کرد.
 
بنا بر اعلام رئیس بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، در بازدید انجام شده از سوی تیم اعزامی به محل راه‌اندازی اولین ایستگاه پایش آتشفشان دماوند، ضمن بررسی وضعیت سایت مذکور از لحاظ امکان‌سنجی نصب تجهیزات کنترلی و بررسی موقعیت سایت از حیث امکان دید مستقیم به قله دماوند، زیرساخت‌های موجود منطقه برای انتقال اطلاعات و ایمنی لازم برای حفظ تجهیزات ارزشمند مورد بررسی قرار گرفت.
 
نتایج بررسی‌های صورت گرفته حاکی از وضعیت مطلوب سایت مورد نظر از نظر ایمنی تجهیزات و همچنین امکان نصب تجهیزات مورد نظر از نظر عملکرد مطلوب است. سایت مذکور دارای مساحت حدود ۴ هزار متر مربع، در منطقه‌ای با اشراف به قله دماوند و همچنین در مجاورت پاسگاه انتظامی رینه و مجموعه برق فشار قوی منطقه واقع شده است.
 
همچنین امکانات مهمی از قبیل: برق، آب، تلفن، اینترنت پرسرعت و تجهیزات ارسال اطلاعات در آن تعبیه شده است. بیت‌اللهی افزود: در جلسه‌ای که میان مسوولان محلی شهر رینه واعضای تیم اعزامی از ستاد پایش آتشفشان دماوند برگزار شد قرار شد تا زمان ساخت کامل سایت مذکور و احداث بنا‌های مورد نیاز، تجهیزات مورد نظر پس از انجام هماهنگی‌های لازم در ساختمان اداره برق منطقه که در مجاورت این سایت قرار دارد نصب شود و عملیات پایش بدون تاخیر و تعلل برای تامین فضا‌های روبنایی آغاز شود. همزمان، عملیات ساخت و احداث ابنیه سایت پایش آتشفشان دماوند در شهر رینه در اسرع وقت انجام خواهد شد تا به محض آماده شدن فضا‌های مورد نیاز کلیه تجهیزات به محل اصلی ایستگاه منتقل شود.
 
همواره در دوره‌های زمانی مختلف شایعاتی مبنی بر مشاهده پیش‌نشانگر‌های تغییرات رفتار کوه آتشفشانی دماوند مطرح می‌شود که این شایعات به خصوص طی یک سال گذشته در فضای مجازی پررنگ‌تر شده است.
 
بنا بر اعلام اعضای ستاد پایش آتشفشان دماوند در شرایط فعلی اطلاعات و داده‌های دقیق و موثقی درخصوص این پیش‌نشانگر‌ها وجود ندارد و به دلیل ضعف اطلاعاتی موجود در این زمینه نمی‌توان به صراحت این شایعات را رد یا تایید کرد؛ به اعتقاد زمین‌شناسان و زلزله‌شناسان لازم است با نصب تجهیزات و دستگاه‌های گوناگون به منظور اطلاع از تغییرات رفتار آتشفشان که می‌تواند منجر به بروز تغییراتی در برخی عوامل محیطی همچون دمای آب شود، همه علائمی که می‌تواند نشان‌دهنده احتمال فوران و فعال شدن کوه آتشفشانی دماوند شود رصد، پایش و ارزیابی شود.
 
در این زمینه تغییرات مربوط به حرکات پوسته زمین از طریق افزایش تعداد، شدت یا بزرگای خردلرزه‌ها که از طریق سیستم‌های شتاب‌نگار قابل ثبت واندازه‌گیری است و همچنین هر گونه تغییر در شتاب ثقل زمین و جاذبه زمین که به دنبال بررسی ساختار‌های زمین‌شناسی زیرزمینی قابل شناسایی است از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.
 
تاکنون هیچ ایستگاه منسجم و مجهزی به منظور ثبت تغییرات و پایش فعالیت آتشفشان دماوند در این منطقه مستقر نبوده است که با استفاده از داده‌های به دست آمده ناشی از رصد و ثبت مستمر تغییرات بتوان درخصوص احتمال فوران و فعال شدن این قله آتشفشانی در زمانی معین اظهار نظر کرد؛ زمین‌شناسان و زلزله‌شناسان می‌گویند می‌توان فعال شدن آتشفشان‌ها را از طریق رصد دقیق، منظم و مستمر فعالیت‌های آتشفشانی و توجه به پیش‌نگر‌های گفته‌شده پیش‌بینی کرد؛ به گونه‌ای که از طریق پایش مستمر پیش‌نگر‌های آتشفشانی می‌توان دو تا سه روز قبل از وقوع آتشفشان با اعلام خطر فوران مواد مذاب، مناطق خطرناک و مجاور با قله آتشفشانی و همچنین سایر مناطقی را که به نحوی متاثر از فعالیت آتشفشان خواهد بود تخلیه یا ایمن‌سازی کرد.
 
زلزله‌شناسان می‌گویند آتشفشان از یک زاویه مهم رخدادی برخلاف زلزله است؛ چرا که زلزله براثر شکسته شدن ناگهانی پوسته زمین رخ می‌دهد و به همین دلیل به هیچ وجه قابل پیش‌بینی نیست، اما آتشفشان از طریق مجموعه‌ای از پیش‌نشانگر‌ها قابل پیش‌بینی است از این رو اهمیت پایش پیش‌نشانگر‌های آتشفشانی از طریق نصب مجموعه‌ای از دستگاه‌ها و راه‌اندازی ایستگاه‌های پایش در مناطق مجاور کوه آتشفشانی امری بسیار ضروری است.
 
کارگروه پایش آتشفشان دماوند اواخر ماه گذشته با حضور نمایندگان ۹ دستگاه وسازمان دولتی مرتبط با این موضوع تشکیل شد؛ اطلاعاتی که در جلسه این کارگروه درباره کوه دماوند ارائه شد، نشان می‌دهد براساس مطالعات پراکنده، آتشفشان دماوند در حالت نیمه‌فعال قرار دارد و لازم است با نصب ایستگاه‌های لرزه‌نگار در منطقه دماوند، «هشدار سریع وقوع آتشفشان» امکان‌پذیر شود.
 
همچنین تمام دستگاه‌های عضو کارگروه از امکانات موجود خود به منظور ایجاد ایستگاه‌های پایش در اطراف کوه دماوند استفاده کنند و به تدریج این ایستگاه‌ها با دریافت اعتبارات مورد نیاز به دستگاه‌ها و تجهیزات بیشتری مجهز شود.
 
مسوولان کمیته پایش آتشفشان دماوند همچنین پس از بازدید از موقعیت ایستگاه رینه واقع در یال جنوبی قله دماوند که دارای جاده دسترسی مناسب و امکانات زیرساختی و ایمنی مناسبی به منظور استقرار سیستم‌های مربوط به پایش آتشفشان دماوند است، ایستگاه تعیین‌شده در «ناندل» واقع در یال شمالی قله دماوند را برای ارزیابی و امکان‌سنجی مورد بازدید و بررسی قرار دادند.
 
محدوده ایستگاه ناندل از مناطق ییلاقی شهرستان آمل است و از دیدگاه زمین‌شناسان و زلزله‌شناسان از منظر دید مستقیم به قله و دامنه‌های آن با هدف پایش خروج گاز یکی از نقاط مناسب محسوب می‌شود.
 
بررسی‌های به عمل آمده از سوی تیم اعزامی مرکب از نمایندگان دستگاه‌های مسوول در امر پایش آتشفشان دماوند نشان می‌دهد در این ایستگاه، پیش از این زمینی توسط سازمان زمین‌شناسی فنس‌کشی شده که با نصب یک ایستگاه لرزه‌نگار آفلاین برای رصد فعالیت‌های لرزه‌ای منطقه آماده شده است. براساس تصمیم اعضای کارگروه پایش آتشفشان دماوند قرار شد این ایستگاه هر چه سریع‌تر راه‌اندازی و تجهیزات مورد نیاز آن تکمیل شود؛ این در حالی است که مقرر شد یک ایستگاه GPS، ایستگاه گراویمتری (برای ثبت شتاب جاذبه زمین) و همچنین ایستگاه شتاب‌نگاری نیز در این محل راه‌اندازی شود.
 
بیت‌اللهی در این زمینه به «دنیای‌اقتصاد» اعلام کرد: با راه‌اندازی دو ایستگاه پایش آتشفشان دماوند در دو یال شمالی و جنوبی می‌توان امیدوار بود که فعالیت‌های زیرسطحی ماگما در مخروط آتشفشانی دماوند تا حد اولیه پایش شود. به گفته وی، حالت بهینه برای پایش دقیق شرایط آتشفشان دماوند راه‌اندازی بیش از ۱۲ ایستگاه پایش در کمربند میانی دماوند است که این دو ایستگاه (ایستگاه رینه و ایستگاه ناندل) در واقع شروع این موضوع مهم هستند.
 
فعالیت آتشفشان قابل اندازه‌گیری قبلی است. آتشفشان ابتدا با انفجارات درونی همراه است که به‌وسیله دستگاه‌های حساس لرزه‌نگار این فعالیت‌ها قابل ثبت خواهد بود.
 
تغییرات دما و خروج گاز‌ها نیز از علائم پیش‌نشانگری فعالیت‌های آتشفشانی است. تغییرات در مورفولوژی سطح و اطراف و تغییر در شتاب ثقل زمین (تغییرات شتاب گرانشی زمین) نیز از جمله شاخص‌های هشدار فعالیت آتشفشان است که با نصب سنجه‌های خاص این پارامتر‌ها در این ایستگاه‌ها، امکان ثبت بی‌هنجاری‌های ماگمایی (رصد تغییرات آتشفشانی) به‌زودی فراهم خواهد شد.