ایران بار دیگر «در سودای تولید هواپیما»

فتح‌الله امی، رئیس پژوهشگاه دولتی هوافضای ایران، به خبرگزاری ایسنا گفته است «پیش‌بینی شده است که تا سال ۱۴۰۴ هواپیمای مسافربری ۱۰۰ تا ۱۵۰ نفره را طراحی کنیم که این طرح در دستور کار قرار دارد. برای تحقق این هدف، در حال حاضر طراحی هواپیمای سبک ۸ تا ۱۹ نفره برنامه‌ریزی شده است».
 
این گفته‌ها در حالی‌ست که ساخت هواپیمای مسافربری در طرح «ایران ۱۴۰» با شکست روبرو شد.
 
در سال‌های گذشته در کنار هواپیمای ‌ای‌تی‌آر برخی شرکت‌های هوایی در ایران سعی کردند با استفاده از هواپیمای ایران ۱۴۰ یا‌‌ همان آنتونوف ۱۴۰ بخشی از نیاز هواپیماهای کوچک تجاری ایران را تأمین کنند.
 
ایران ۱۴۰ از موتور توربوپراپ استفاده می‌کند. اما به دلیل اینکه در هواپیماهای تولیدی در ایران نمونه‌ای از موتور تغییر شکل داده شده هلیکوپتر میل ۱۷ روسی استفاده شده بود، بیشتر هواپیما‌ها از نظر موتور دارای مشکل بودند. البته این هواپیما از نظر اقلیمی نیز با آب هوای ایران سازگاری نداشت و در درجه بالای هوای دچار مشکل می‌شد.
 
رئیس پژوهشگاه هوافضا با اشاره به تجربه ناموفق طراحی و ساخت هواپیمای ایران ۱۴۰، گفته است «طرح ساخت هواپیمای ایران ۱۴۰ یک طراحی داخلی نبود، بلکه انتقال فناوری بود که در انتقال فناوری برخی از شاخص‌ها در نظر گرفته نشده بود و از این نظر مشکلاتی ایجاد شد». او گفته «عدم تناسب موتور این هواپیما با شرایط اقلیمی ایران» از دیگر دلایل مشکلات این هواپیما بود. با این حال آقای امی می‌گوید «استانداردها در طراحی بدنه و اویونیک ایران ۱۴۰ رعایت شده بود».
 
در دی ماه سال ۸۱، اولین سانحه این هواپیما در ایران رخ داد و سرنگونی هواپیمای آنتونوف-۱۴۰ در نزدیکی اردستان باعث مرگ شماری از کار‌شناسان هوافضای اوکراینی و روسی که برای گشایش خط تولید نمونه مشابه به ایران آمده بودند، شد.
 
در بهمن ماه ۸۷ هم یک هواپیمای مسافربری ایران ۱۴۰ در حوالی فرودگاه شاهین شهر اصفهان سقوط کرد.
 
در مرداد ماه سال ۹۳ هم یک هواپیمای آنتونوف-۱۴۰ که از فرودگاه مهرآباد تهران به سمت طبس در حال پرواز بود، در شمال فرودگاه مهرآباد سقوط کرد و ۳۹ نفر از مسافران کشته و ۹ نفر دیگر مجروح شدند. این حوادث باعث شد استفاده از این هواپیما ممنوع شود.
 
ایران طی چند دهه اخیر به دلیل تحریم‌های هوایی نتوانسته است در صنعت هوانوردی موفق عمل کند. پیش از اعمال دور تازه تحریم‌های آمریکا، اعلام شده بود ایران حتی قصد دارد برخی از قطعات هواپیماهایی را که سفارش داده است در داخل بسازد.
 
در مهر ماه سال ۱۳۹۵، مقصود اسعدی سامانی، دبیر وقت انجمن شرکت‌های هواپیمایی، به خبرگزاری مهر گفته بود: «عرف تمامی قراردادهای خرید و فروش هواپیما در دنیا بر این است که امتیاز تعمیر و نگهداری قطعات در اختیار خریدار قرار گیرد و با وجود آنکه جزییات قرارداد منتشر نشده اما به نظر می‌رسد که این امتیاز به ایران واگذار شده است».
 
البته ایران امید داشت با توجه به بحث رقابت به‌وجود آمده و حضور بوئینگ و ایرباس در کشور بتواند از شرکت‌های روسی هم امتیاز بگیرد و تنها زمانی حاضر به خرید هواپیما از این شرکت‌ها شود که بخشی از مرحله ساخت هواپیماهایی مانند سوخو سوپرجت ۱۰۰ در ایران انجام شود. اما این اتفاق به دلیل تغییر شرایط عملی نشد.
 
گذشته از بخش ساخت هواپیمای مسافربری که ایران تا کنون نتوانسته در آن موفق باشد، شرکت‌های ایرانی در زمینه تعمیر و نگهداری هواپیما به دلیل شرایط داخل کشور، طی چند دهه اخیر رشد فراوانی کرده‌اند و سنگین‌ترین تعمیرات هم اکنون در ایران انجام می‌شود. در حال حاضر اصلی‌ترین بازوی تعمیرات هواپیما درایران در اختیار شرکت ایران ایر است.
 
در کنار هما، شرکت فجر آشیان نیز در ایران از قدرت‌های اصلی تعمیراتی هواپیما به شمار می‌رود. این شرکت با مشارکت شرکت فرانسوی «سوژرما» توسعه پیدا کرده است.
 
طرح اولیه «فجر آشیان» مربوط به سال‌های پیش از انقلاب می‌شود. چند سال پیش وب‌سایت آفتاب نوشته بود که طراحی اصلی آن توسط شرکت لاکهید انجام گرفته و بعد از انقلاب از سال ۱۳۶۳، ساخت این آشیانه با نام فجر، با تغییراتی آغاز شد.
 
شرکت مهندسی تعمیرات هواپیمایی فجر آشیان عهده‌دار ارائه خدمات در زمینه تعمیرات اساسی و اورهال و سایر بازرسی‌های دوره ای و غیر دوره ای هواپیماهای پهن پیکر در ایران است.