راهنمای تحریم‌های ایران؛ همه محدودیت‌هایی که از ۱۳ آبان باز می‌گردند

یکشنبه سیزدهم آبان، همه تحریم‌های آمریکا علیه ایران که با توافق هسته‌ای ژنو و بعد از آن اجرای توافق جامع هسته‌ای (برجام) برداشته شد، باز می‌گردند. دولت آمریکا انتظار دارد که با اعمال دوباره این تحریم‌ها، فشار بر اقتصاد ایران، به حد دوران قبل از توافق هسته‌ای برسد.
 
دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا، روز ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷، خروج از برجام را اعلام کرد. همان ماه، مایک پومپئو، وزیر امور خارجه آمریکا در یک سخنرانی، استراتژی تازه آمریکا در قبال ایران را اعلام کرد و هشدار داد که اگر ایران مسیرش را عوض نکند "شدیدترین تحریم‌های تاریخ" علیه این کشور وضع خواهد شد.
 
در مورد هدف آمریکا از بازگرداندن تحریم‌ها، و تهدید به وضع تحریم‌های بیشتر، برآوردهای مختلفی وجود دارد، از یک توافق هسته‌ای دیگر، تا "تغییر رژیم ایران" گرچه وزیر خارجه آمریکا در همان سخنرانی اردیبهشت ماه، از ۱۲ شرط نام برد که با توجه به سیاست‌های حکومت ایران، عملی شدن آنها، بسیار دور از دسترس به نظر می‌رسد.
 
شانزدهم مرداد ۱۳۹۷، دور اول تحریم‌های آمریکا بازگشت و روز ۱۳ آبان، تحریم‌ها به صورت کامل باز می‌گردند. در این گزارش تلاش شده، همه تحریم‌هایی که از روز ۱۳ آبان، باز می‌گردند مرور شود. این تحریم‌ها در طول سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۶ میلادی به مرور تصویب و اجرا شده است و ساختاری پیچیده دارد. در این گزارش تلاش شده موارد تحریم تا جای ممکن ساده شود و از جزئیات حقوقی و مالی عبور شده است. آیسا؛ تحریم بخش انرژی
وضعیت: با اجرای توافق جامع هسته‌ای (برجام) تقریبا همه تحریم‌های آمریکا بر بخش انرژی ایران برداشته شد. همه این تحریم‌ها از چهارم نوامبر (۱۳ آبان) دوباره باز می‌گردند. با این توضیح که بخشی از تحریم‌هایی که در ۱۵ مرداد (دور اول بازگشت تحریم‌ها) اعمال شد هم در این بخش قرار دارند که در ادامه مشخص شده‌اند.
تحریم انرژی از کجا آمد؟
تحریم بخش انرژی، محور مجموعه تحریم‌هایی بود که زیر عنوان "قانون تحریم ایران" ( Iran Sanctioin Act) یا آیسا، ( ISA) در سال ۱۹۹۶ به قانون تبدیل شد.
 
هدف اولیه این قانون هم، تنبیه حکومت ایران در آغاز برسر "حمایت از سازمان‌های تروریستی و گروه‌های مسلح" و بعد برنامه هسته‌ای و اتهام تولید سلاح‌های کشتار جمعی بود. این تحریم‌ها که در آغاز با عنوان "تحریم ایران و لیبی" شناخته می‌شد، پاسخ آمریکا به تلاش ایران برای نوسازی زیرساخت‌های نفت و گازش بعد از جنگ با عراق بود. در سال ۲۰۰۶ نام لیبی از این مجموعه تحریم‌ها حذف شد. آیسا، اولین تحریم‌های آمریکا علیه ایران بود که به این کشور اجازه می‌داد شرکت‌های غیر آمریکایی را هم به دلیل نقض تحریم‌ها جریمه کند.
 
در سال ۲۰۱۰ کنگره آمریکا "طرح جامع تحریم‌های ایران" را تصویب کرد که باز بر بخش انرژی ایران تمرکز داشت و در عمل آیسا را تقویت ‌کرد. باراک اوباما رئیس جمهوری آمریکا این طرح را در اول ژوئن ۲۰۱۰ تایید کرد. در ادامه برای ساده شدن توضیح، برای اشاره تحریم‌های انرژی از اصطلاح آیسا استفاده شده است.
آیسا شامل چه تحریم‌هایی می‌شود؟
آیسا ممنوعیت‌هایی را برای سرمایه‌گذاری، فروش کالا و خدمات به ایران مشخص کرده است. دولت آمریکا این موارد را زیر نظر دارد و اگر شرکتی در جهان، آنها را نقض کند، آن شرکت را جریمه می‌کند. محدودیت‌های ایسا که در طول سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۳ گسترش یافت یا تغییر کرد موارد زیر را شامل می‌شود (برای خلاصه کردن مطلب از توضیح بعضی جزئیات صرف نظر شده است.)
 
۱- سرمایه‌گذاری بیش از ۲۰ میلیون دلار در سال، برای توسعه میدان‌های نفت و گاز ایران
 
۲- فروش سلاح‌های کشتار جمعی و تکنولوژی‌های مرتبط با آن، سلاح‌های متعارف پیشرفته و شراکت در بهره برداری از معادن اورانیوم ایران
 
توضیح: این بخش از تحریم‌ها حتی بعد از برجام هم باقی ماند
 
۳- فروش بنزین به ایران
 
توضیح: این بخش در سال ۲۰۱۰ در قالب "طرح جامع تحریم‌های ایران" به آیسا اضافه شد. هدف از این تحریم استفاده از نقطه ضعف ایران در نیاز به واردات بنزین برای مصرف داخلی بود که براساس برآورد آمریکا در آن سال به حدود ۴۰ درصد نیاز سالانه رسیده بود. این بخش از تحریم، فروشندگان یا واسطه‌هایی را که در یک معامله بیش از یک میلیون دلار (یا در مجموع ۵ میلیون در یک سال) بنزین به ایران بفروشند، تحریم می‌کند. این تحریم، فروش قطعات پالایشگاهی مورد نیاز برای تولید بنزین را هم در بر می‌گیرد.
 
۴- فروش تجهیزات یا خدمات به بخش نفت، گاز یا پتروشیمی ایران
 
توضیح: این بخش در سال‌های ۲۰۱۲ و ۲۰۱۱ به آیسا اضافه شد و بر اساس آن شرکت‌ها یا واسطه‌هایی که به ایران بیش از یک میلیون دلار (یا ۵ میلیون دلار در یک سال) تجهیزات یا خدمات به منظور توسعه تولیداتش بفروشند، تحریم می‌شوند. همچنین فروش کالا یا خدماتی به ارزش بیش از ۲۵۰ هزار دلار (یا یک میلیون دلار در یک سال) برای تعمیر یا توسعه زیرساخت‌های پتروشیمی شامل تحریم می‌شود.
 
۵- حمل و نقل نفت خام ایران
 
توضیح: این بخش از تحریم آیسا، در سال ۲۰۱۲ و براساس تحریم "کاهش تهدید ایران و حقوق بشر سوریه" که به (ITRSHRA ) مشهور است، تغییر کرد. بر این اساس، دولت آمریکا می‌تواند صاحبان نفتکش‌هایی که نفت ایران را حمل کنند، تحریم کند. همچنین پروژه‌های مشترک نفتی ایران در خارج از مرزهای این کشور هم که بعد از سال ۲۰۰۲ راه افتاده‌اند (بجز چند مورد در دریای خزر) شامل تحریم می‌شوند.
 
تحریم "کاهش تهدید ایران و حقوق بشر سوریه" شرکت‌هایی که به ایران خدمات بیمه نفتکش یا بیمه اتکایی نفتکش بدهد را هم شامل می‌شود.
 
تحریم خرید اوراق قرضه ایران هم در این بخش قرار داشت که در ۱۵ مرداد ۱۳۹۷، یعنی دور اول بازگشت تحریم‌ها دوباره اعمال شد.
 
بخش دیگر این تحریم، مربوط به نقل و انتقال مالی قابل توجه با سپاه پاسداران یا موسسات مرتبط با آن بود که در جریان برجام برداشته نشد و همچنان برقرار بود.
 
۶ - تحریم خرید نفت ایران، محصولات پتروشیمی و دادوستند با پول ایران
 
توضیح: دستور اجرایی ۱۳۶۲۲ در سال ۲۰۱۲، تحریم‌های مشخصی را به فهرست آیسا اضافه کرد و بانک‌ها و موسسات مالی را در صورتی که اقدامات زیر را انجام دهند، از بازار مالی آمریکا محروم می‌کند:
 
الف- خرید نفت و دیگر محصولات نفتی یا پتروشیمی از ایران. (بخش پتروشیمی در جریان توافق ژنو برداشته شد)
 
ب- ارتباط مالی با شرکت نفت ایران یا شرکت نفتیران
 
همچنین دستور اجرایی فوق، موسساتی که به شرکت نفت و نفتیران، یا بانک مرکزی ایران کالا و خدمات بفروشند، با مصادره املاک یا دارایی‌هایشان در خاک آمریکا تنبیه می‌کند.
 
ممنوعیت کمک به حکومت ایران در خرید دلار یا فلزات گران‌بها هم جزو این تحریم بود که در ۱۵ مرداد ماه بازکشت.
تحریم برای کاهش صادرات نفت ایران
وضعیت: با توافق جامع هسته‌ای، همه تحریم‌های این بخش برداشته شد. اما با خروج آمریکا از برجام روز ۱۳ آبان همه این تحریم‌ها باز می‌گردند.
 
توضیح: در سال ۲۰۱۱ میلادی، کنگره آمریکا به دنبال محدود کردن صادرات نفت ایران بود. مکانیسمی که مطرح شده بود، تحریم خریداران نفت ایران بود تا آنها را مجبور به خرید از فروشندگان دیگر کند.
 
دولت اوباما درآغاز اعتقاد داشت که وضع چنین محدودیتی، باعث افزایش قیمت جهانی نفت و تاثیر منفی بر اقتصاد آمریکا خواهد شد و همچنین روابط واشنگتن را با خریداران نفت ایران تیره می‌کند. در نهایت دولت باراک اوباما با این تحریم‌ها موافقت کرد اما ساختاری برای رفع نگرانی دولت آمریکا ایجاد شد.
تحریم در بودجه دفاعی سال ۲۰۱۲
باراک اوباما در پایان سال ۲۰۱۱ میلادی، بودجه دفاعی آمریکا را امضا کرد. در این بودجه بخشی به تحریم ایران اختصاص داشت که سخت ترین دور تحریم‌ها و البته پیچیده‌ترین سازوکارها را برای فشار بر حکومت ایران برسر پرونده هسته‌ای اعمال می‌کرد.
 
این دور از تحریم‌ها، نقل و انتقالات مالی با بانک مرکزی ایران را منع می‌کند. اما در صورتی شامل بانک‌های مرکزی کشورها می‌شود، که پرداخت برای خرید نفت ایران باشد. این تحریم بعد از ۱۸۰ روز اجرایی شد.
 
براساس این تحریم، خریداران نفت ایران، درصورتی که خرید از ایران را به "مقدار قابل توجهی" کاهش دهند، از تحریم مستثنی می‌شوند. این "مقدار قابل توجه" بعدا ۱۸ درصد در هر ۱۸۰ روز (شش ماه) اعلام شد. بعدها با اصلاحیه‌ای هرکشوری که کاملا خرید از ایران را قطع کند، از تحریم مستثنی می‌شود.
 
براساس قانون از روز ۲۸ ژوئن ۲۰۱۲، وزارت انرژی آمریکا هر شش ماه، گزارشی از وضعیت بازار نفت ارائه می‌کند تا دولت مطمئن باشد کاهش خرید از ایران عملی است. این برآورد حتی در دوران اجرای برجام هم ادامه داشت. برهمین اساس است که تاریخ بازگشت تحریم‌ها چهارم نوامبر یعنی حدود شش ماه از آخرین برآورد وضعیت بازار نفت از سوی دولت آمریکا اعلام شده است.
 
براین اساس، خریداران نفت ایران، برای مستثنی شدن از تحریم‌های آمریکا باید دوباره از روز ۱۳ آبان، خرید نفت ایران را کاهش دهند. اگرچه مقام‌های آمریکا از تلاش برای مجاب کردن این مشتری‌ها به قطع کامل خرید از ایران سخن گفته‌اند.
تحریم ارزی
وضعیت: این تحریم با اجرای برجام برداشته شد اما از ۱۳ آبان، دوباره باز می‌گردد.
 
توضیح: هدف از این محدودیت که بخشی از تحریم "کاهش تهدید ایران و حقوق بشر سوریه" یا (ITRSHRA ) قطع دسترسی ایران به پول نفتش حتی بعد از کاهش صادرات بود. این تحریم ۱۸۰ روز بعد از تصویبش در ششم فوریه ۲۰۱۳ اجرا شد.
 
در واقع این تحریم، همان بخش از بودجه دفاعی سال ۲۰۱۲ که مربوط به تحریم‌های ایران بود را به این صورت تغییر می‌داد:
 
هر پولی که در نتیجه مستثنی شدن کشور یا یک موسسه مالی، به ایران پرداخت می‌شود (مثلا بابت خریدن نفت) باید در یک حساب در همان کشور (مثلا در هند) نگه داشته شود. این محدودیت بانک مرکزی ایران را حتی در صورت فروش نفت در چارچوب تحریم‌ها، از دسترسی به ارزهای خارجی محروم می‌کرد و عملا ایران مجبور می‌شد دربرابر فروش نفت، از خریدارنفتش کالا بگیرد. چون تبدیل کردن مثلا روپیه هند به دلار یا ارزهای دیگر هم ممکن نبود.
تحریم‌های بانکی و مالی
وضعیت: بعد از برجام متوقف شد، از ۱۳ آبان باز می‌گردد
 
تحریم‌های مالی و بانکی بخش عمده‌ای از تحریم‌های سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۶ بود. هدف از این تحریم‌ها قطع ارتباط مالی ایران با جهان و شامل بخش است.
اقدامات مالی هدفمند
توضیح: بین سال‌های ۲۰۰۶ و ۲۰۱۶ میلادی، وزارت خزانه‌داری آمریکا، تلاش می‌کرد با ملاقات رو در رو با بانک‌های و موسسات مالی جهان، آنها را ترغیب به قطع رابطه مالی با ایران کند. توجیه مقام‌های آمریکایی اتهام استفاده ایران از سیستم مالی جهان برای تامین مالی تروریسم و خرید سلاح و قطعات مرتبط با برنامه‌های نظامی خود بود. این اقدام وزارت خزانه داری آمریکا، بعد از برجام برعکس شد و مقام‌ها شروع به تشویق موسسات مالی جهان به ارتباط مالی با ایران کردند، گرچه بعد از روی کار آمدن دولت دونالد ترامپ، این روند کند و در نهایت متوقف شد.
 
تحریم موسسات مالی جهان که با ایران ارتباط مالی دارند
 
وضعیت: بعد از برجام بانک‌های ایران از فهرست این تحریم خارج شدند. این بانک‌ها از ۱۴ آبان (پنجم نوامبر) دوباره تحریم می‌شوند
 
طرح جامع تحریم‌های ایران که در ۲۰۱۰ در کنگره آمریکا تصویب شد، وزارت خزانه داری آمریکا را ملزم می‌کند، موسسات مالی جهان را که با موسسات مالی تحریم شده ایران ارتباط مالی دارند، تحریم کند.
 
ارتباط مالی یا کمک به موسسات تحریم شده برای کمک به گروه‌هایی که آمریکا تروریستی می‌داند، سپاه پاسداران، و همچنین ارتباط مالی یا کمک به بخش انرژی، حمل و نقل دریایی نفت، شرکت نفت و موسسات مرتبط با آن و کشتیرانی ایران منجر به تحریم آمریکا می‌شود.
تحریم‌های ثانویه: قانون آزادی ایران و مقابله با اشاعه
وضعیت: با اجرای برجام برداشته شد. در دور اول تحریم‌ها (۱۵ مرداد) بخشی ازآنها بازگشت و در ۱۳ آبان به طور کامل اعمال می‌شود.
 
توضیح: این تحریم بخشی از بودجه دفاعی سالانه امریکا در سال ۲۰۱۳ بود و بخش وسیعی از اقتصاد ایران را تحریم می‌کند. تمرکز این تحریم بر موسسات انتخاب شده از سوی آمریکا است که شامل صدها موسسه ایرانی است که در مراحل مختلف در فهرست سیاه قرار گرفته‌اند. بخشی از این موسسات در جریان اجرای برجام، به عنوان موسسات "غیر نظامی" از فهرست خارج شدند، که همه آنها از روز ۱۴ آبان دوباره تحریم می‌شوند.
 
موسسات مالی جهان که به این موسسات ایرانی تحریم شده ،خدمات مالی بدهند یا ارتباط داشته باشند، مورد تحریم آمریکا قرار می‌گیرند.
 
ارائه خدمات مالی به کارخانه‌های کشتی سازی ایران و شرکت‌های اداره بندرها، مواردی است که شامل این تحریم‌ها می‌شود. ارائه خدمات بیمه و بیمه اتکایی و تامین مالی هم شامل این تحریم‌ها می‌شود. بخش‌هایی از این تحریم با تحریم‌های قبلی همپوشانی دارد و قید و بندها را به اصطلاح محکم تر می‌کند.
 
موارد بالا، تحریم‌هایی که از روزهای ۱۳ و ۱۴ آبان ۱۳۹۷ دوباره اعمال می‌شوند را به صورت کلی مرور می‌کند. هریک ازاین موارد دارای جزئیات حقوقی یا مالی است که برای شرکت‌ها و موسسات مالی و بانک‌ها تدوین شده و در سایت وزارت خزانه داری آمریکا موجود است. این گزارش تنها به هدف مرور کلی موارد تحریم نوشته شده است.