ابهامات و تناقض‌ها؛ مهاجمان حمله اهواز چه کسانی بودند؟

بیشتر قربانیان حمله سربازانی بودند که در رژه شرکت داشتند بیش از یک هفته پس از حمله به رژه اهواز، مقام‌های ایرانی هنوز روایتی رسمی و با جزئیات از این نداده‌اند که مهاجمان وابسته به چه گروهی بودند و چگونه توانستند مرگبارترین حادثه امنیتی ایران در سال‌های اخیر را رقم بزنند.
 
سپاه پاسداران می‌گوید مقر عاملان حمله را، که "تکفیری" معرفی شده‌اند، در سوریه هدف قرار داده است.
 
همزمانی ادعاهای مسئولیت حمله و اطلاعات ضد و نقیض هم ابهام‌های موضوع را بیشتر می‌کند.
 
آیا جدایی‌طلبان عرب در خوزستان ایران عامل حمله بودند یا گروه موسوم به دولت اسلامی (داعش)؟ یا آنکه باید دنبال نشانه‌هایی از همکاری احتمالی میان گروه‌های جدایی‌طلب در ایران با گروه‌های اسلامگرای افراطی سنی با ایدئولوژی مشابه داعش بود؟
حمله
صبح روز شنبه، ۳۱ شهریور، در شهرهای مختلف ایران مراسمی همراه با رژه نظامی برای یادبود آغاز جنگ هشت ساله ایران و عراق در جریان بود.
 
حدود ساعت ۹ صبح در جریان رژه اهواز، مرکز خوزستان، ناگهان تیراندازی شدیدی آغاز شد.
 
حاضران برای مدت کوتاهی متوجه نشدند که مورد حمله قرار گرفته‌اند و تا چند ثانیه برگزاری رژه به طور عادی ادامه داشت. اما با ادامه تیراندازی سربازان و مردم عادی حاضر در محل شروع به پناه گرفتن یا گریختن کردند.
 
مطابق گزارش‌ها و ویدئوهای منتشرشده مهاجمان چند دقیقه حاضران را به رگبار بستند.
 
کمی بعد از شروع حمله سربازان و ماموران زخمی‌هایی را از نزدیکی پشت جایگاه مقامات به مکان‌های امن منتقل کردند.
سربازان حاضر در محل زخمی‌ها را به مناطق امن بردند چند نماینده مجلس با استناد به ویدئویی که وزارت اطلاعات و ارتش گرفته‌اند جزئیات تکان‌دهنده‌ای از حمله بیان کرده‌‌اند.
 
حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس، "سهل‌انگاری" را زمینه‌ساز حمله دانسته و گفته است که مهاجمان به قربانیان "تیر خلاص می‌زدند."
 
حسین نقوی‌حسینی، از اعضای این کمیسیون هم با روایت مشابهی گفته است که مطابق فیلم موجود "چهار تروریست ۱۲ دقیقه به ‌راحتی تیراندازی و رفت و آمد می‌کنند".
 
یکی از ویدئوهایی هم که از حادثه منتشر شده نشان می‌دهد که دست‌کم هشت دقیقه تیراندازی ادامه داشته است.
قربانیان
بنا به اعلام مقام‌های ایرانی مهاجمان در حمله اهواز ۲۴ نفر را کشتند.
 
ابتدا تعداد قربانیان ۲۵ نفر اعلام شد، اما بعدتر و با شناسایی همه کشته شدگان گفته شد که یک نفر از مهاجمان به اشتباه جزو قربانیان طبقه‌بندی شده بود.
 
در فهرستی که رسانه‌های ایرانی از قربانیان منتشر کرده‌اند ۱۸ نفر آنها از نیروهای سپاه پاسداران بوده‌اند که یکی از آنها سرهنگ و یکی دیگر سروان و بقیه سرباز بوده‌اند.
 
یک روحانی وابسته به ارتش هم در میان کشته‌شدگان است.
 
یکی از مجروحان جنگ ایران و عراق نیز که روی ویلچر در رژه حاضر بود، در این حمله کشته شد.
یکی از مجروحان جنگ ایران و عراق که در رژه اهواز حاضر بود (نفر دوم از سمت راست روی ویلچر در ردیف جلو) در حمله کشته شد کودکی چهار ساله که فرزند یکی از افسران ارتش بود نیز قربانی دیگر این حمله بود.
 
بیش از ۶۰ نفر هم در حمله اهواز زخمی شدند.
 
گزارش‌های رسمی تاکید کرده‌اند که "هیچ یک" از مقام‌های عالی حاضر در جایگاه، از جمله فرماندهان ارشد، امام جمعه و نماینده مجلس خبرگان، در حمله آسیبی ندیدند.
مهاجمان
 
اظهارنظرهای مقام‌های رسمی، تصاویری که از جنازه عوامل ادعایی منتشر شده و همچنین ویدئویی که در آن مهاجمان ادعایی رو به دوربین صحبت می‌کردند، حاکی از آن است که مهاجمان لباسی مشابه لباس نظامیان ایرانی به تن داشتند.
 
در روز حمله گزارش‌های متفاوتی درباره تعداد عاملان حمله منتشر شد.
 
ابتدا مقام‌های ایران گفتند دو مهاجم کشته و یکی دیگر بازداشت شده است.
 
کمی بعد غلامرضا شریعتی، استاندار خوزستان ضمن تایید کشته شدن دو مهاجم، از بازدشت دو مهاجم دیگر خبر داد و گفت یکی از آن دو در درگیری با ماموران زخمی شده بود.
 
بعدتر ابوالفضل شکارچی، سخنگوی ارشد ستاد کل نیروهای مسلح ایران اعلام کرد که مهاجمان چهار نفر بودند و همگی کشته شدند.
 
سرانجام ایرنا، خبرگزاری رسمی ایران از قول مقامی که هویتش ذکر نشد، نوشت مهاجمان در واقع پنج نفر بودند و مهاجم پنجم هم کشته شده بود، اما جنازه او شناسایی نشده و ابتدا به اشتباه یکی از قربانیان تلقی شده بود.
مهاجمان ادعایی در ویدئوی داعش لباس نظامیان ایرانی را به تن داشتندبه طور قطعی اعلام نشد که آیا گزارش‌های اولیه درباره بازداشت یک یا دو مهاجم، و بازداشت یک مهاجم زخمی، از ابتدا اشتباه بوده و یا آنکه مرگ آنان پس از بازداشت و به دلیل زخم‌های ناشی از درگیری اتفاق افتاده است.
 
البته در تصویری که وزارت اطلاعات ایران به عنوان عاملان حمله منتشر کرد، یکی از تصاویر شخصی را نشان می‌دهد که تجهیزات پزشکی به او وصل شده و به نظر می‌رسد که زخم‌هایی زیر گردن و روی صورتش داشت.
مسئولیت
مدت کوتاهی پس از حمله، سخنگوی گروهی با نام "جنبش عربی آزادی بخش الاحواز" گفت که "مقاومت ملی احواز" مسئول حمله بوده است.
 
چند ساعت بعد هم گروه موسوم به دولت اسلامی (داعش) مسئولیت حمله را پذیرفت.
 
وزارت اطلاعات ایران هم "گروه‌های تجزیه‌طلب تکفیری تحت حمایت کشورهای مرتجع عربی" را مسئول حمله دانست.
 
در هر سه موردی که به عنوان مسئول حمله مطرح‌ شده‌اند ابهام‌هایی وجود دارد.
جدایی‌طلبان اهواز؟
یعقوب حر تستری، از گردانندگان سایت "احوازنا" به عنوان سخنگوی "جنبش عربی آزادی‌بخش الاحواز" به فاصله کوتاهی پس از حمله اهواز گفت که "مقاومت ملی احواز" مسئول حمله است.
 
او گفت که خود سازمانی که او سخنگویش است، مسئولیت حمله را نمی‌پذیرد، بلکه "مقاومت ملی الاحواز، که نهاد عامتر و شامل چند گروه است مسئولیت را قبول می‌کند".
 
سابقه مقاومت ملی اهوازی، یا "مقاومت وطنی الاحوازی" به حدود ۱۳ سال پیش برمی‌گردد که به عنوان ائتلافی از چند گروه مسلح و غیرمسلح تشکیل شد.
 
آنها خود را مدافع حقوق بومیان خوزستان معرفی می‌کنند و دولت مرکزی ایران را "اشغالگر" می‌خوانند.
 
در سال ۱۳۸۴ مجموعه بمبگذاری‌هایی در اهواز انجام شد که چندین نفر در آنها کشته و ده‌ها نفر زخمی شدند و به تاسیسات نفتی نیز آسیب رسید.
 
حرکت نضال (یا همان "جنبش عربی آزادی بخش الاحواز") یکی از گروه‌های"مقاومت ملی احواز" است و این گروه هم سابقه عملیات مسلحانه را دارد.
 
یک روز پس از آن که یعقوب حر تستری (بیان عربی "شوشتری") به عنوان سخنگوی "جنبش عربی آزادیبخش الاحواز"(نضال) گروه فراگیرشان را مسئول حمله اعلام کرد، گروه دیگری با همان نام نضال اعلام کرد که این سازمان و بازوی نظامی آن در عملیات اهواز نقشی نداشته‌اند.
 
این بیانیه در سایتی با نام "احوازنا" منتشر شد که در لاهه هلند مستقر است و آدرس اینترنتی و محتوای آن با سایت احوازنای یعقوب حر تستری تفاوت دارد.
 
در این بیانیه آمده بود که نباید به "اطلاعات نادرستی که یک گروه مشکوک کوچک" ارائه کرده توجه شود، ضمن اینکه "گروه کوچک" مورد اشاره (احتمالا اشاره به گروهی که یعقوب تستری عضوش است) سه سال پیش از حرکت نضال "اخراج" شد.
 
سابقه انشعاب در حرکت نضال به سه سال پیش می‌رسد و هر دو شاخه همان نام "جنبش عربی آزادیبخش الاحواز" را به کار می‌گیرند و نام سایت‌هایشان احوازنا است.
 
به این ترتیب آن گروهی که اعلام کرد مسئولیت حمله را نداشته است، همان گروهی نبود که سخنگویش اعلام کرد جنبش بزرگترشان مسئول حمله بوده است. در عین حال او از جانب گروه مشخص خودش هم مسئولیت حمله را نپذیرفت.
داعش؟
چند ساعت پس از حمله گروه موسوم به دولت اسلامی (داعش) هم مسئولیت حمله را به عهده گرفت.
 
آنچه ابتدا باعث شد درباره نقش داعش در حمله اهواز تردید ایجاد شود این بود که این گروه در بیانیه‌اش اعلام کرد حمله همزمان با حضور حسن روحانی در رژه انجام شده است. اما رئیس جمهور ایران در رژه تهران حضور داشت، نه رژه اهواز.
 
داعش یک روز بعد ویدئویی از سه نفر منتشر کرد که در آغاز ویدئو عاملان حمله اهواز معرفی شدند.
 
در آن ویدئو نفر اول به عربی خدا را شکر می‌کند که "نعمت جهاد" نصیبش شده است. نفر دوم هم به عربی می‌گوید در حال اجرای "دستور خدا" است.
 
نفر سوم به فارسی از "عملیات قوی" برای هدف گرفتن "سپاهی‌ها" خبر می‌دهد و می‌گوید: "ما مسلمانیم، آنها کافرند."
 
با وجود انتشار ویدئو، تردیدها درباره مسئولیت داعش در حمله اهواز به جای خود ماند، چرا که برخلاف نمونه‌های مشابه در حملات داعش هیچ یک از سه نفری که در این ویدئو دیده می‌شوند خود را عضو داعش معرفی نمی‌کند یا از بیعت با ابوبکر بغدادی نمی‌گوید.
 
چند روز بعد داعش در هفته‌نامه خود به نام نبأ (خبر) مطالب و تصاویری درباره حمله اهواز منتشر کرد.
گروه موسوم به دولت اسلامی مدعی شده این عکس مهاجمان را نشان می‌دهداین بار داعش عکسی منتشر کرد که در آن پنج مهاجم ادعایی در مقابل پرچم سیاه داعش نشسته بودند.
 
اما انتشار این عکس هم ادعای داعش برای مسئولیت حمله را تقویت نکرد، چرا که در آن صورت هر پنج نفر کاملا پوشانده شده و نمی‌توان تایید کرد که این پنج شخص همان پنج مهاجم اهواز (از جمله سه نفر حاضر در ویدئو) هستند.
 
داعش در خبرنامه خود مدعی شد شمار کشته‌شدگان ۴۰ نفر بوده است.
 
یعقوب حر تستری هم در روز حمله به نقل از "منابع میدانی" خود مدعی همین تعداد قربانی شد.
حمله مشترک جدایی‌طلبان و اسلام‌گرایان؟
مقام‌های مختلف ایرانی "اهوازیه"، "تروریست‌های تکفیری"، "گروه‌های مورد حمایت دشمنان خارجی" و نظایر آن را مسئول حمله معرفی کرده‌اند.
 
وزارت اطلاعات هم در بیانیه رسمی‌اش گفته است که "گروه‌های تجزیه‌طلب تکفیری تحت حمایت کشورهای مرتجع عربی" مسئول حمله بوده‌اند.
 
این عبارات از طرفی انگشت اتهام را به سوی گروه‌هایی مثل نضال می‌گیرد و از سوی دیگر عناوینی را به کار می‌گیرد که مقام‌های ایرانی برای اشاره به اسلام‌گرایان سنی افراطی، مانند داعش و جبهه نصرت استفاده می‌کنند.
شهروندان غیرنظامی هم در حال تماشای رژه بودندیادآوی چند نکته در اینجا مهم است.
 
تمرکز سنی‌ها در استان خوزستان ایران و شهر اهواز بالا نیست و برخلاف فعالیت مستمر گروه‌هایی مانند جندالله در سیستان و بلوچستان، و یا انصارالاسلام در کردستان، در خوزستان کمتر سابقه‌‎ای از گروه‌های اسلامگرای سنی وجود دارد.
 
در حملات سال ۹۶ داعش در تهران، چهار نفر از پنج مهاجم کرد بودند.
 
گروه‌های جدایی‌طلب عرب در ایران عمدتا به ناسیونالیسم عربی، با سابقه سکولار گرایش داشته‌اند تا اسلامگرایی سنی.
 
آیا از نظر دستگاه‌های اطلاعاتی و امنیتی ایران حمله اهواز نتیجه همکاری گروه‌های جدایی‌طلب عرب در خوزستان با گروه‌های اسلامگرای افراطی سنی بوده است؟
 
یا آنکه از نظر آنان تغییری ایدئولوژیک در گروه‌های جدایی‌طلب عرب به وجود آمده که باعث شکل‌گیری گرایشی جدید شده که ناسیونالیسم عربی و اسلامگرایی سنی را در هم می‌آمیزد؟
گروه‌های جدایی‌طلب اهوازی (پرچم راست) در سال‌های اخیر در مواردی در کنار مخالفان بشار اسد (پرچم چپ) قرار گرفته‌اندانقلاب‌ها، ناآرامی‌ها و تحولات کشورهای عرب در سال‌های اخیر، به خصوص جنگ داخلی سوریه، صحنه سیاسی خاورمیانه را دگرگون کرده و صف‌بندی بازیگران و نیروهای سیاسی مختلف را بازآرایی کرده است.
 
در این میان ائتلاف‌های تازه‌ای شکل گرفته‌ و شکاف‌های جدیدی درست شده‌اند.
 
با توجه به حمایت حکومت ایران از بشار اسد، داشتن دشمنی مشترک به این منجر شده که گروه‌های جدایی‌طلب خوزستان با گروه‌های مخالف بشار اسد، از جمله ارتش آزاد سوریه، ارتباط‌هایی داشته‌ باشند.
 
هرچند که در آغاز ناآرامی‌های سوریه ایدئولوژی جهادی و اسلامگرایی افراطی سنی به پررنگی سال‌های بعد نبود، اسلامگرایان افراطی در سال‌های اخیر جایگاهی مرکزی در ائتلاف‌های مخالفان سوری داشته‌اند.
رهبران مخالفان سوری و جدایی‌طلبان اهوازی دیدار کرده‌انداحمد ملا نیسی، از رهبران "جنبش عربی آزادیبخش الاحواز" که در سال ۲۰۱۶ در هلند کشته شد، با رهبر اخوان المسلمین سوریه دیدار کرده بود.
 
گروه‌های اهوازی و مخالفان سوری بشار اسد در تجمع‌هایی در شهرهای اروپایی کنار یکدیگر حاضر شده‌اند.
 
سوریه تنها حلقه اتصال گروه‌های اهوازی و اسلامگرایان نبوده است. شش سال پیش در قاهره مصر کنفرانسی با پشتیبانی اسلامگرایان سعودی برگزار شد که موضوع آن "حمایت از مردم عرب اهواز" بود.
نیروهای شبه‌نظامی مرتبط با گروه‌های جدایی‌طلب اهوازی پیشتر با مخالفان سوری (پرچم راست) اعلام همبستگی کرده‌انداما این ارتباط‌ها نمی‌توانند ضرورتا گواهی برای ارتباط میان گروه‌های جدایی‌طلب اهوازی با مشخصا گروه داعش و علاوه بر این همکاری آنها برای حمله به رژه اهواز باشند.
 
گروه داعش حتی با گروه جبهه نصرت هم که شاخه القاعده در سوریه بود حاضر به همکاری نبود.
 
علاوه بر این بخشی از فعالیت گروه‌های جدایی‌طلب اهوازی که در شهرهای اروپایی انجام می‌شود در قالب برنامه‌های سیاسی و دفاع از استقلالشان از ایران با استدلال‌های حقوق بشری است.
 
گروه‌های اپوزیسیون سوری طیف وسیعی هستند که همکاری با بعضی از آنها مشکلی ایجاد نخواهد کرد، اما همکاری احتمالی با داعش، که تقریبا همه دولت‌ها به عنوان "تروریست" از ضرورت مقابله با آن می‌گویند، هم به معنی از دست دادن اعتبار در عرصه عمومی است و هم به معنی آمادگی مواجهه با ضربه دستگاه‌های امنیتی غربی.
 
گروه‌های جدایی‌طلب اهوازی سعی می‌کنند اقدامات مسلحانه خود را در قالب "مقاومت و دفاع مشروع" و علیه اهداف نظامی معرفی کنند. اما داعش از هدف گرفتن اهداف غیرنظامی ابایی نداشته است.
عاملان حمله
درباره هویت عاملان حمله تردید کمتری ابراز شده است.
 
وزارت اطلاعات ایران اسامی پنج نفر از آنان را در کنار عکس‌هایشان منتشر کرده است. تصاویر و اسامی به صورت گسترده منتشر شده، اما کسی در این باره تردیدی ابراز نکرده است که عکس‌ها به همان اشخاصی تعلق دارند که وزارت اطلاعات اعلام کرده است.
 
سه نفر از مهاجمانی که وزارت اطلاعات ایران معرفی کرده همان کسانی هستند که در ویدئو دیده می‌شوند.
وزارت اطلاعات ایران هنگام معرفی مهاجمان از عکس‌ جنازه‌های سه نفر از آنان استفاده کردبه گفته وزارت اطلاعات دو نفر از آنها برادر بوده‌اند. نماینده اهواز در مجلس ایران گفته است که یکی از برادران این دو نیز پیش از این در سوریه کشته شده است.
 
درباره این برادر ادعایی و همچنین درباره وابستگی احتمالی او به داعش، یا دیگر گروه‌های مسلح در سوریه سند و مدرکی منتشر نشده است.
 
خبرگزاری فارس در گزارشی گفته است که یکی دیگر از عاملان حمله اختلال روانی داشته است. فارس تصویری از کارت بهزیستی این شخص منتشر کرده که در آن او دارای اختلال روانی "مزمن" و "شدید" معرفی شده است.
 
یکی از اسامی وزارت اطلاعات، یعنی احمد منصوری را، یعقوب تستری هم بعد از حمله به عنوان یکی از مهاجمان معرفی کرد.
 
به جز او، محمد حطاب احوازی، فعال عرب ظاهرا ساکن اتریش هم اسم چهار نفر دیگر را به عنوان مهاجمان معرفی کرد، که دو نفر از آنها با اسامی وزارت اطلاعات تطابق داشت و شخص دیگری با نام خانوادگی منصوری هم در آن بود، در اسامی وزارت اطلاعات سه نفر این نام خانوادگی را داشتند.
 
محمدحطاب احوازی مرتبط با همان سازمان نضال است که یعقوب تستری هم عضوش است.
 
یعقوب تستری از کجا اسم یکی از مهاجمان را می‌دانست؟ محمدحطاب احوازی چه طور می‌دانست دو مهاجم از خانواده منصوری بودند و نام دیگری جواد ساری بود؟
 
اگر گروه آنها پشت حمله بود چرا آن را نپذیرفت و مسئولیت را متوجه گروه بزرگتر مقاومت ملی احواز کرد؟
 
و اگر گروه آنها با عاملان حمله ارتباط داشته، ویدئوی آنها چه طور از کانال‌های داعش سر در آورده است؟
 
آیا میان این گروه‌ها یک همکاری سازمانی برای طراحی و اجرای حمله در کار بوده است؟ یا به اقتضای شرایط و نیازهای تبلیغاتی در این مورد با هم همراه شده‌اند؟
 
سوال دیگری که پیش می‌آید این است که مهاجمان چه طور توانستند چنین حمله‌ای را در محیطی با حضور فرماندهان ارشد و انبوهی از نظامیان انجام دهند؟
 
به گفته یکی از نمایندگان مجلس چندین تک‌تیرانداز، به عنوان بخشی از تدابیر امنیتی رژه، در محل مستقر بودند، اما حتی با وجود دستور یک فرمانده، مهاجمان را هدف نگرفتند.
 
آیا آن طور که محمدطاهر کنعانی، وکیل نزدیک به حکومت ایران گفته، عده‌ای "نفوذی" در حمله نقش داشته‌اند؟
 
مقام‌های ایرانی از بازداشت ۲۲ نفر در رابطه با حمله اهواز خبر داده‌اند، شاید اگر در میان این ۲۲ متهم کسی با عاملان حمله مرتبط بوده باشد، بتواند پاسخی به این پرسش‌ها بدهد.