راستی آزمایی: آیا ایرانی‌ها زیاد مشروب می‌نوشند؟

بی بی سی :در روزهای اخیر، انتشار خبر مرگ بیش از ۲۰ نفر و مسمومیت حدود ۳۰۰ نفر براثر مصرف الکل در ایران بحث برانگیز شده است. بعضی از رسانه‌ها و بعضی کاربران شبکه‌های اجتماعی، با اشاره به این خبر به آمارهایی از مصرف مشروبات الکلی در ایران اشاره کرده‌اند. انتشار این آمارها درکنار ممنوعیت فروش و مصرف نوشیدنی‌های الکلی در ایران، این سوال را مطرح می‌کند که آیا مصرف الکل در ایران بالا است؟
 
بعضی از رسانه‌ها با سوءبرداشت ازآمارهای سازمان بهداشت جهانی ایران را در رتبه ۱۹ در مصرف الکل قرار داده‌اند. در ایران آمارهای مصرف الکل و سوء مصرف (مرگ یا مسمومیت) براثر مصرف الکل در دسترس نیست. اما نگاهی به آمارهای جهانی و گفته‌های مقام‌ها می‌تواند برآوردی از وضعیت مصرف الکل در ایران به دست دهد.
آیا مصرف نوشیدنی‌های الکلی در ایران بالاست؟
به هیچ وجه. نگاهی به سال‌ها آمار مصرف الکل در سراسر جهان نشان می‌دهد که مصرف الکل ارتباط مستقیمی با ثروت دارد. کشورهای توسعه یافته‌تر یا ثروتمندتر، مصرف الکل بیشتری دارند و کشورهایی مانند چین، که در سال‌های اخیر ثروتمندتر شده‌اند، شاهد افزایش مصرف الکل بوده‌اند.
 
البته در این میان باید روسیه و کشورهای اروپای شرقی را مستثنی کرد که مصرف نوشیدنی‌های الکلی در این کشورها به صورت سنتی آمار بالایی دارد.
 
ایران از نظر سازمان ملل متحد، کشوری با درآمد متوسط است و به دلیل ممنوعیت کامل فروش و مصرف الکل، آمار مصرف بسیار پایینی در جهان دارد.
 
برای مقایسه، مقام‌های ایران در سال‌های اخیر از مصرف سالانه ۲۰۰ میلیون لیتر مشروب الکلی در ایران سخن گفته‌اند. اگر حتی این آمار را دو برابر کنیم (۴۰۰ میلیون لیتر) همچنان سهم ایران در مصرف نوشیدنی‌های الکلی در جهان به یک دهم درصد هم نمی‌رسد.
 البته حتی این برآورد هم بسیار خوشبینانه است. سازمان بهداشت جهانی برآورد می‌کند که از حدود یک چهارم نوشیدنی‌های الکلی که سالانه در جهان مصرف می‌شود، هیچ آماری ثبت نمی‌شود. اگر این حجم عظیم را کنار بگذاریم، نوشیدنی‌های الکلی مصرف شده در سال ۲۰۱۶ میلادی در جهان در مجموع ۴۴۶ میلیارد لیتر بوده است که سهم مصرف ایران به نسبت این عدد ناچیز است.
ایرانی‌های چقدر الکل مصرف می‌کنند؟  
سازمان بهداشت جهانی، برآورد می‌کند که به طور متوسط جمعیت ۱۵ سال به بالای ایران، سالی یک لیتر الکل خالص مصرف می‌کنند. با توجه به ساختار جمعیتی ایران این رقم برابر با حدود ۶۰ میلیون لیتر در سال است که با این حساب رقم اعلام شده مصرف حدودا ۲۰۰ میلیون لیتر مشروبات الکلی در سال همخوانی دارد. البته با این توجه که میزان الکل خالص در مشروبات الکلی معمول در بازار بیشتر از حدود ۴۰ درصد نیست.
 
برای مقایسه، سرانه مصرف الکل خالص در جمعیت بالای ۱۵ سال در مصر کمتر از نیم لیتر در سال است، در آمریکا حدود ۱۰ لیتر و در روسیه حدود ۱۲ لیتر در سال است.
مصرف‌کنندگان دائمی چقدر الکل می‌نوشند؟
گروه کوچکی از جمعیت ایران، مصرف کننده دائمی نوشیدنی‌های الکلی هستند. آمار دقیقی از تعداد این افراد در دست نیست اما مقام‌های ایران تعداد این افراد را تا ۱۳۰ هزار نفر اعلام کرده‌اند.
انواع آبجو و سایدر پرمصرف‌ترین نوشیدنی الکلی در جهان هستند. با اینحال درصد الکل در این نوع نوشیدنی معمولا کمتر از ۵ درصد است. سازمان بهداشت جهانی برآورد کرده که سرانه مصرف الکل این افراد در ایران سالی ۲۸ لیتر الکل خالص است. این آمار بین مصرف کنندگان دائمی کشورهای جهان بالا است. مثلا آمار روسیه حدود ۲۰ لیتر است. البته این روند میان کشورهای خاورمیانه و آسیا که سرانه مصرف الکل پایینی دارند مشاهده می‌شود، یعنی در این کشورها، کسانی که مصرف کننده دائمی هستند، مقدار زیادی الکل می‌نوشند.
 
نوشیدنی‌های الکلی معمولا به ایران قاچاق می‌شوند. بخش دیگری از نیاز بازار در داخل تولید می‌شود. گران شدن دلار در سال‌های اخیر به صورت طبیعی مشروبات الکلی قاچاق را گران و برای بخش بزرگی از جامعه غیر قابل دسترس می‌کندو این روند می‌تواند به افزایش مصرف محصولات خانگی دامن بزند که به دلیل شرایط تولید احتمال مسمومیت و حتی مرگ را بالا می‌برد.
 
نتیجه اینکه، آمارهای جهانی نشان می‌دهند که مصرف نوشیدنی‌های الکلی در ایران به نسبت دیگر کشورهای جهان بسیار پایین است. البته نسبت به متوسط کشورهای شرق مدیترانه (یک تقسیم بندی سازمان ملل) تقریبا دو برابر است. با این حال بخش کوچکی از مصرف کنندگان دائمی الکل در ایران، سالانه حجم بالایی الکل مصرف می‌کنند که مشابه الگوی مصرف در کشورهای عربی و آسیایی است.