پشه‌ها چه زمانی خطرناک می‌شوند؟

هیچ چیز مانند وزوز یک پشه در عصر یک روز تابستانی که به دنبال غذای گرم است حال ما را خراب نمی‌کند. صد و هفتاد و شش گونه از این نوع حشره در ایالات متحده‌ی آمریکا شناخته شده است و بیش از سه هزار گونه پشه در کل جهان وجود دارد.

گزش پشه نه تنها آزاردهنده است بلکه ممکن است باعث انتقال بیماری‌هایی نیز بشود. مطابق گزارش مجله‌ی سیمثسون، این حشرات کوچک، مرگبارترین جاندار در جهان نام گرفته‌اند و حدود یک میلیون مرگ را در هر سال رقم می‌زنند. این نام به دلیل رد خارش‌دار نیش به آن‌ها داده نشده است؛ بلکه به دلیل بیماری‌هایی است که توسط پشه‌ها به انسان‌ها منتقل می‌شوند. پشه‌ها به خانواده‌ای از حشرات بالدار به نام کولیسیدیا (Culicidae) تعلق دارند. همه‌ی گونه‌های پشه‌ها، از خون تغذیه نمی‌کنند اما بسیاری از آن‌ها ناقل بیماری‌هایی مانند ویروس نیل غربی و تب زرد هستند. هر پشه‌ای که ناقل نباشد باز هم رد نیشی خارش‌دار ایجاد می‌کند و این خارش به دلیل بزاق حشره است که ایجاد واکنش‌های حساسیت‌زایی در بدن به صورت تورم و خارش ایجاد می‌کند.
بهتر است برای اینکه بهتر بتوانیم با این حشره مقابله کنیم چرخه‌ی زندگی پشه‌ها را بشناسیم.
چرخه‌ی زندگی پشه
برنامه‌های کنترل پشه‌ها معمولاً بر پشه‌های بالغ متمرکز می‌شوند؛ اما ممکن است هدف آن‌ها از بین بردن لارو یا تخم پشه‌ها باشد. چرخه‌ی زندگی پشه چهار مرحله دارد:
1- تخم: پشه‌های ماده در سطح آب یا خاکی که به صورت متناوب دچار سیل می‌شود تخم‌ریزی می‌کنند.
بعضی پشه‌ها فقط یک تخم و سایر پشه‌ها تعداد بیشتری تخم، در حدود دویست تخم می‌گذارند.
2- لارو: بعد از مرحله تخم، پشه تبدیل به لارو می‌شود. لاروها در آب زندگی می‌کنند. برخی گونه‌ها، از سطح آب به صورت واژگون آویزان می‌شوند. سایر گونه‌ها به گیاهان می‌چسبند. در این مرحله، از لوله‌ای تنفس کرده و با خوردن باکتری‌ها و جلبک‌ها ادامه حیات می‌دهند. لارو رشد کرده و به چهار برابر اندازه اول می‌رسد.
3- مرحله‌ی پوپا: پشه در این مرحله در آب باقی می‌ماند و استراحت کرده و رشد می‌کند. در گونه‌های مختلف این مرحله از چند روز تا چند هفته به طول می‌انجامد.
4- بلوغ: بعد از مرحله‌ی پاپا، پشه چند روزی را برای خشک کردن بال‌ها به استراحت می‌گذراند. پشه‌های ماده، خون می‌مکند تا نوعی پروتئین ضروری را برای تولید و رشد تخم‌ها به دست آورند؛ پس پشه‌های نر خون نمی‌مکند. در واقع پشه‌ها از شیره‌ی گیاهان تغذیه می‌کنند.
رفتار گزشی پشه‌ها
پشه‌های ماده‌ی بالغ، بخش تخصصی شده‌ی ویژه‌ای برای سوراخ کردن پوست دارند که مجهز به لوله‌ای نیز برای مکیدن خون است. هنگامی که پشه‌ای شما را می‌گزد، مقداری از بزاق خود را به درون پوست تزریق می‌کند که هدفش پاسخ ملایم سیستم ایمنی بدن در برابر گزش است و شکلی از بی‌حسی را ایجاد می‌کند.

مطابق گزارش مایوکلینیک، سایر علائم گزیدگی پشه عبارت‌اند از:
* یک دانه یا چند دانه‌ی قرمز-قهوه ای خارش‌دار که بعد از گزش ظاهر می‌شود
* تورم اطراف محل گزیدگی
* نقاط تیره‌ای که به کبودی نزدیک می‌شود
* تاول‌های ریز به جای دانه‌ای سفت
هنگامی که توسط گونه‌ی خاصی از پشه‌های گزیده می‌شویم، بدن ما نوع خاصی از آنتی بادی‌ها در برابر بزاق آن پشه تولید می‌کند. چنین واکنشی نشان می‌دهد که هر چه بیشتر توسط این گونه از پشه گزیده شویم، احتمال کمتری وجود دارد بدن واکنش نشان دهد. به همین دلیل است که کودکان بسیار کم سن و سال که تجربه‌ی گزیدگی کمتری توسط پشه دارند، احتمال بیشتری نسبت به بزرگسالان دارد که نشانه‌های گزش را بروز دهند. هنگامی که کودکی گزیده می‌شود، محل گزیدگی متورم شده و گاهی احساس می‌کنیم محل گزیدگی داغ و تب‌دار شده است.

اگر واکنش سیستم ایمنی بدن ما به گزیدگی پشه شدید شد و علائم ناراحتی بیشتر شد، ممکن است پزشک آنتی‌هیستامین خوراکی مانند بنادریل یا کلاریتین تجویز کند (مطابق گزارش مایوکلینیک)
در موارد نادری، افراد ممکن است واکنشی حساسیتی در کل بدن به گزش پشه نشان دهیم که به آن آنافیلاکسیس می‌گویند.

موسسه ملی سلامت (National Institutes of Health) علائم آنافیلاکسیس را این گونه برمی‌شمرد:
* درد شکمی، تهوع یا استفراغ
* صدای غیرعادی تنفس یا خستگی
* اضطراب
* ناراحتی در قفسه سینه
* سرفه یا گرفتگی بینی
* اسهال
* مشکل در تنفس یا تورم
* سرگیجه، بیهوشی
* کهیر، خارش یا قرمزی پوست
* لکنت زبان
* تورم صورت، چشم یا زبان
اگر هر کدام از این نشانه‌ها را پس از گزیدگی پشه یا هر حشره‌ی دیگری مشاهده کردید، باید فوراً برای دریافت خدمات پزشکی به مراکز بهداشتی مراجعه کنید.

اکثر علائم پشه گزیدگی در طی چند روز از بین می‌رود و نیازی به درمان داروئی ندارد. استفاده از کمپرس سرد به بهبود خارش محل گزش کمک می‌کند.

در صورتی که رد گزش، آزارتان می‌دهد می‌توانید از لوسیون کلامین یا از هیدروکورتیزون ضعیف _ معمولاً به صورت کرم یا اسپری در بازار هست_ مستقیماً بر روی محل گزش بمالید.
کلامین ترکیبی از زینک و اکسیدهای آهن است که خارش را از بین می‌برد. هیدروکورتیزون، نوعی آستروئید است که قرمزی، خارش و تورم را بهبود می‌بخشد. نوع ضعیف آن را می‌توانید از داروخانه و بدون نسخه‌ی پزشک دریافت کنید. در صورتی که باردار هستید یا تحت درمان سایر بیماری‌ها به سر می‌برید یا می‌خواهید آن را برای کودکان زیر دو سال استفاده کنید، پیش از مصرف هیدروکورتیزون با پزشک مشورت کنید.
بیماری‌های منتقل شونده توسط پشه‌ها
بعضی گونه‌های پشه، ناقل بیماری هستند؛ به این معنا که می‌توانند بیماری‌های خاصی را از شخصی یا از حیوانی به سایرین منتقل کند. بیماری به این شکل منتقل می‌شود که پشه‌ای فرد بیمار یا ناقلی را می‌گزد و سپس به سراغ فرد سالم می‌رود.
در ایالات متحده‌ی آمریکا، چندین بیماری وجود دارد که معمولاً از طریق پشه‌ها منتقل می‌شود. این بیماری‌ها شامل:
* ویروس نیل غربی
* آنسفالیت صلیب شرقی (Eastern equine encephalitis)
* آنسفالیت صلیب غربی (Western equine encephalitis)
* آنسفالیت سنت لوئیس (St. Louis encephalitis)
* آنسفالیت لاکراس (La Crosse (LAC) encephalitis)
* تب دنگی
* تب زرد
افرادی که به خارج از کشور سفر می‌کنند و با عفونت ناشی از بیماری‌های منتقل شده توسط پشه‌ها بازمی‌گردند می‌توانند این بیماری‌ها را در کشور منتشر می‌کنند. اخیراً نیز ویروس زیکا نگرانی‌هایی را ایجاد کرده بود. بنابراین اگر در صورت گزش پشه دچار تب، راش پوستی، درد مفاصل و قرمزی چشم دچار شدید حتماً به پزشک مراجعه کنید.

لازم به ذکر است که این بیماری‌ها از طریق مادر به جنین منتقل می‌شود. بزرگ‌ترین مسئله درباره‌ی ویروس زیکا، نوزادان تازه متولد شده هستند. باوجودی که دلیل اصلی این مشکل پیدا نشده است، اما افزایش قابل توجهی در تعداد نوزادان مبتلا به آنسفالی در برزیل مشاهده شده است. این‌ها مربوط به مادرانی است که در طول دوران بارداری‌شان توسط پشه‌های آلوده گزیده شده‌اند. عفونت ویروس زیکا ممکن است مربوط به سندروم گیلان-بار در بزرگسالی باشند که نوعی فلج را در بزرگسالان ایجاد می‌کند.
بسیاری از بیماری‌های منتقل شده توسط پشه‌ها، بیماری‌های جدی را سبب می‌شوند و حتی ممکن است منجر به مرگ افراد شود. به همین دلیل است که برنامه‌های کنترل پشه‌ها اهمیت دارند. افرادی که با گزش پشه بیمار شده‌اند نباید دیگر گزیده شوند؛ آن هم در مراحل اولیه‌ی بیماری‌شان. هر بیماری که توسط پشه منتقل می‌شود متفاوت است و علائم خاصی را ایجاد می‌کنند، اما برخی از علائم عمومی شامل تب، خستگی، تورم غده‌ها، راش، سردرد و درد بدن هستند.
پشه‌ها به چه کسانی جذب می‌شوند؟
پشه‌ها به برخی افراد بیش از دیگران توجه نشان می‌دهند. این امر دلائلی دارد که با دانستن آن‌ها می‌توان مانع جذب پشه‌ها شد.
اولین گام، ساده است: سعی کنید آرام باشید. پشه‌ها به افراد پر انرژی جذب می‌شوند. افزایش تولید دی اکسید کربن (حاصل از تنفس) و اسید لاکتیک (تولید شده پس از فعالیت فیزیکی) باعث می‌شود پشه‌ها به سمت شما بیایند. افرادی که میزان متابولیک زیادی دارند مورد توجه پشه‌ها هستند. به همین دلیل است که دوندگان یا افرادی که کار فیزیکی می‌کنند تعداد زیادی پشه را به سمت خود می‌کشند؛ اما افرادی که به آرامی دراز کشیده‌اند آن‌ها را جذب خود نمی‌کنند.
گام دوم این است که خودتان را بپوشانید. لباس‌های آستین بلند و شلوارهای متناسب که بیشتر سطح بدن را می‌پوشانند برای ممانعت از گزش کاربردی هستند. باید بدانید که زمین‌های مرطوب و جنگل‌ها محل تجمع پشه‌ها هستند، بنابراین اگر در چنین مکان‌هایی کمتر حضور داشته باشیم مانع گزیدگی خواهیم شد. اما اگر لازم است در چنین محیطی بمانید بهتر است از پشه بند یا از دفع کننده‌های حشرات استفاده کنید. دفع کننده‌ها را باید هر نود دقیقه یکبار استفاده کرد.

سایر موارد برای دفع کردن پشه‌ها شامل موارد زیر است:
* استفاده از یک پنکه برای ممانعت از پرواز پشه‌ها در نزدیک شما
* روشن کردن شمع‌های غیر بودار و سیترونلا (نوعی روغن طبیعی است که برای دفع حشرات استفاده می‌شود)
* روشن کردن ابزار ترماسل یا کویل پشه که حاوی ضد حشره‌ی سنتزشده هستند
* از نورهای خاص زردرنگ ویژه برای ماندن در طبیعت استفاده کنید نه از لامپ‌های معمولی
* در میان وسایلتان آبی را به صورت راکد رها نکنید و حتماً روی آن را بپوشانید
* اگر در خانه استخر دارید حتماً آن را کلر بزنید
حشره‌کش‌های لاروی بسیاری وجود دارد که می‌توانند رشد پشه‌ها را کنترل کند. مثلاً بازدارنده‌های رشد حشره مانند متوپرین (methoprene) مانع می‌شود که لارو رشد کند و به مرحله‌ی بلوغ برسد. تِمِفوز (Temephos) نوعی ماده‌ی شیمیایی است که بر سیستم عصبی حشرات اثر می‌گذارد و می‌تواند در آب راکد یعنی جایی که پشه‌ها تخم‌ریزی می‌کنند به کار رود. روغن‌هایی را می‌توان به گودال‌های آب اضافه کرد. در نهایت باکتری به نام باسیلوس سیستم گوارش حشرات را مختل می‌کند و آن‌ها از گرسنگی از بین می‌روند.
هنگامی که می‌خواهید حشره‌کش یا سایر ابزارهای این‌چنینی بخرید، باید مطمئن شوید که این محصول مؤثر است. مثلاً دستگاه‌های فراصوت اثری بر دور کردن پشه‌ها ندارند. گفته می‌شود حشره‌کش‌ها غالباً حاوی دی اکسید کربن یا حرارت برای دور کردن پشه هستند. اما مطالعات اندکی، اثرگذاری آن‌ها را تأیید کرده است.
نتایج پژوهش دیگری نشان داد که شمع‌های سیترونلا در محیط بیرون، فقط می‌تواند چهل و دو درصد از میزان گزش‌ها را کم کند. شمع‌های سیترونلا در محیط داخل فقط چهارده درصد از میزان گزش‌ها را کاهش می‌دهد.