خواص شگفت‌انگیز کاکوتی

در بسیاری از مناطق ایران از گیاه کاکوتی به‌عنوان چاشنی به همراه ماست، دوغ و سایر فرآورده‌های لبنی استفاده می‌شود. در ادامه به برخی از خواص متنوع این گیاه با ارزش اشاره خواهیم نمود.


کاکوتی با نام علمی Ziziphora Clinopodioides از خانواده نعناعیان (Lamiaceae) گیاهی علفی، یکساله با ساقه کوتاه به ارتفاع 15-5 سانتیمتر، برگ‌های باریک، نوک تیز با میان گره‌های کوچک که گل‌هایی کوچک به رنگ بنفش کم رنگ یا بنفش مایل به ارغوانی دارد که در کتب طب سنتی ایران به نام "مشک طرامشک" و "صعتر" نیز از آن یاد شده است.

کاکوتی به حالت وحشی در مناطق کوهستانی شمال غرب ایران و البرز مرکزی می‌روید و به‌عنوان معطر کننده در مواد غذایی و ادویه‌جات استفاده می‌شود. همچنین در بسیاری از مناطق ایران از گیاه کاکوتی به‌عنوان چاشنی به همراه ماست، دوغ و سایر فرآورده‌های لبنی استفاده می‌شود.
در ادامه به برخی از خواص متنوع و خارق‌العاده این گیاه با ارزش اشاره خواهیم نمود:
کاکوتی و خواص آنتی‌اکسیدانی
نتایج تحقیقات اخیر نشان می‌دهند که مصرف نوشیدنی کاکوتی در حالت پایه می‌تواند سبب افزایش ظرفیت آنتی اکسیدانی تام شود. ساز و کار احتمالی، در رابطه با اثرات نوشیدنی کاکوتی بر افزایش ظرفیت آنتی اکسیدانی تام به این صورت است که نوشیدنی دم کرده کاکوتی با افزایش ضداکساینده های درون سلولی مانند بیلی‌روبین، اسید اوریک و آلبومین می‌تواند ظرفیت آنتی اکسیدانی تام سرمی را بالا ببرد.
بعلاوه به اثبات رسیده است ترکیبات گوناگون فنولی موجود در کاکوتی از طریق افزایش فعالیت آنزیم‌های دارای خاصیت آنتی اکسیدانی و حذف رادیکال‌های آزاد، موجب کاهش پراکسیداسیون لیپیدی نیز می‌شوند.
کاکوتی و خواص آنتی میکروبیالی
به منظور بیان مکانیسم کاکوتی در از بین بردن عوامل بیماری‌زا چنین اظهار شده است که یکی از ویژگی‌های مهم ترکیبات این گیاه دارویی خاصیت آبگریزی آن‌ها است که سبب می‌شود در بخش‌های لیپیدی دیواره سلولی و میتوکندریایی میکروارگانیسم‌ها توزیع شده و موجب تغییر و تخریب ساختمان و نفوذپذیری آن‌ها گردد.
به دنبال آن بخش زیادی از یون‌ها و دیگر محتویات حیاتی سلول به بیرون تراوش کرده و در نهایت موجب مرگ عوامل بیماری‌زا می‌شود. همچنین این ترکیب‌ها قادر به ایجاد اختلال در عملکرد آنزیم‌های متصل به غشای سلولی بوده که در نهایت منجر به ایجاد نقص در سنتز بسیاری از ترکیب‌های پلی ساکاریدی دیواره سلولی و ممانعت از رشد سلول و مورفوژنز آن خواهد شد.
کاکوتی و درد
عصاره هیدروالکلی کاکوتی با مهار آزادسازی اسید آراشیدونیک و از سویی تداخل با سیستم‌های سروتونرژیک و اوپیوئیدرژیک اثر ضد دردی خود را به جا می‌گذارد.

عصاره اتانولی کاکوتی دارای ترکیباتی است که سبب کنترل علائم قطع محرومیت مورفین همانند درد در موش‌های وابسته به مورفین می‌شود.

در پژوهش‌های دیگری که توسط سایر محققین صورت گرفته است، مشخص شده که وجود ترکیباتی نظیر تیمول، کارواکرول، فلاونوئید، پلی فنول، لیمونن و آلفا ترپینئول در کاکوتی احتمالاً با اثر بر روی سیستم اپیوئیدی نیز موجب کاهش درد می‌شوند.
کاکوتی و دیابت
در پژوهش‌های حیوانی نشان داده شده است عصاره هیدروالکلی کاکوتی موجب افزایش تعداد سلول‌های بتا با فعالیت ترشحی انسولین و در نتیجه کاهش گلوکز سرم می‌شود.
از سویی دیگر، محققان، اثر کاکوتی بر کاهش گلوکز را تقویتِ ترشح انسولین از سلول‌های بتای پانکراس نمی‌دانند بلکه معتقدند احتمال دارد کاکوتی در دیابت غیر وابسته به انسولین مؤثر باشد و به سبب افزایش مصرف محیطی گلوکز، موجب کاهش میزان قند خون شود.
کاکوتی و افسردگی
در بررسی‌هایی که روی موجودات آزمایشگاهی صورت پذیرفته، عصاره کاکوتی توانسته در این جانوران اثر ضدافسردگی داشته باشد.
هرچند مکانیسم دقیق این اثر ناشناخته است، محققان اظهار کرده‌اند، الگوی رفتاری ایجاد شده توسط عصاره کاکوتی مشابه چیزی است که با مصرف داروی فلوکستین دیده می‌شود.
تشابه این دو الگوی رفتاری، بیانگر اثرِ عصاره کاکوتی به دلیل افزایش احتمالی انتقال عصبی سروتونرژیک است. خاصیت ضدافسردگی کاکوتی، می‌تواند به سبب وجود ترکیباتی مثل پولگون در آن باشد.
کاکوتی و پروفایل لیپیدی خون
بر اساس یافته‌های پژوهشگران که نتیجه آن در International Journal of Biology منتشر گردیده، مصرف کاکوتی باعث کاهش کلسترول و تری گلیسیرید در موش‌های صحرایی می‌شود.
اسانس کاکوتی حاوی تیمول و کارواکرول است که با بازدارندگی از فعالیت آنزیم اصلی در مسیر سنتز کلسترول یعنی HMG-CoA ردوکتاز باعث کاهش کلسترول می‌شود.
کاکوتی و زخم معده
محققان با بررسی اثر عصاره‌ی آبی کاکوتی بر زخم معده‌ی ناشی از اسید استیک در موش‌های صحرایی، شاهد تأثیر مثبت عصاره این گیاه در تسریع و تسهیل‌ ترمیم زخم معده بودند.
آن‌ها اثر عصاره کاکوتی را به نقش آن در کاهش نسبت مرگ سلولی به تکثیر سلولی و افزایش رگ زایی در غشای مخاطی معده مرتبط می‌دانند.
یکی از ترکیبات اصلی کاکوتی ماده‌ای به نام پولگون است که اثر ضدالتهابی آن به‌خوبی شناخته شده است. علاوه بر این 1 و 8- سینئول و پولگون که از ترکیبات اصلی عصاره کاکوتی هستند از ترشح زیاد اسید معده نیز می‌کاهند.
کاکوتی و تشنج
تحقیقات انجام شده حاکی از وجود ترکیبات گابائرژیکی و آنتی کولینرژیکی (بلوک کننده گیرنده استیل کولین) در گیاه کاکوتی هستند.
فلاونوئیدهای کاکوتی با تأثیر بر گیرنده GABAA باعث تقویت اثرات مهاری GABA (یک انتقال دهنده عصبی مهم در سیستم عصبی مرکزی پستانداران که عموماً نقش مهاری دارد یعنی موجب مهار تحریکات نورون‌ها یا تضعیف آن‌ها می‌شود) و در نتیجه اثر ضدتشنجی می‌شود.
این گیاه ترکیبات آروماتیک هم دارد که در کاهش اضطراب و تنش‌های روانی مؤثرند و اثر آرام‌بخشی بر سیستم عصبی دارند.