راهنمای کامل تغذیه در دوران شیمی درمانی - بخش اول

تغذیه مناسب در دوران شیمی درمانی دارای اهمیت بسیار است. افرادی که از رژیم غذایی مناسب در دوران شیمی درمانی استفاده می‌کنند توانایی بیشتری در کنترل عوارض ناشی از شیمی‌درمانی خواهند داشت.

در این راهنما موارد لازم‌الاجرا جهت حفظ هرچه بیشتر ایمنی بیماران، عوارض ناشی از داروها و راهکارهای تغذیه‌ای و رفتاری برای کنترل هرچه بهتر شرایط حین درمان آورده شده است. به‌طورکلی در طول دوره درمان باید موارد زیر مورد توجه قرار گیرد:
در خرید مواد غذایی موارد زیر رعایت شود:
• در هنگام خرید مواد غذایی به تاریخ تولید و مصرف آن توجه شود و مواد غذایی بسته بندی تاریخ گذشته مصرف نشوند.
• فقط محصولات لبنی پاستوریزه خریداری شود.
• در هنگام خرید، گوشت و مرغ و ماهی و تخم مرغ به‌طور مجزا از سایر مواد غذایی گذاشته شود.
• از خرید غذاهای آماده تا حد امکان پرهیز شود.
• مواد غذایی که دارای آلودگی هستند (مانند سبزیجات) در انتهای پروسه خرید کردن خریداری شوند.
• از خرید کنسروهایی که متورم یا غر شده‌اند یا بدنه آن‌ها آسیب‌ دیده است پرهیز شود.
• از خرید سبزیجات یا میوه‌هایی که سطح آن‌ها گندیدگی یا خراشیدگی وجود دارد پرهیز شود.
• مواد غذایی بسته بندی شده در اندازه‌های کوچک و یک‌نفره تهیه شود.
• از خرید مواد غذایی باز و بدون بسته بندی پرهیز شود.
 
به منظور رعایت بهداشت مواد غذایی موارد زیر رعایت شود:
• دست‌ها با آب گرم و صابون قبل و بعد از تهیه غذا و قبل از صرف غذا شسته شوند.
• سبزیجات یا میوه‌ها قبل از پوست کندن زیر آب روان شسته شوند.
• از مصرف سبزیجات یا میوه‌هایی که به‌خوبی شسته نمی‌شوند پرهیز شود.
• پوست سبزیجات یا میوه‌هایی مانند سیب زمینی، ملون، و هویج و پرتقال ضدعفونی شود.
• میوه‌های خشک ترجیحاً مصرف نشود.
• قبل از باز کردن کنسروها درب آن‌ها با آب گرم و مایع ظرف‌شویی شسته شود.
• سالاد آماده حتی در صورتی که شسته شده باشد مجدد زیر آب روان شسته شود.
• مواد غذایی در دمای 4 درجه سانتی‌گراد یا کمتر نگهداری شوند.
• گوشت، مرغ یا ماهی فریز شده در یخچال یا مایکروفر یخ‌زدایی شود نه دمای اتاق.
• غذا تا 2 ساعت پس از سرو در یخچال گذاشته شود. مواد غذایی دارای تخم مرغ، سس مایونز، یا خامه یک ساعت پس از سرو در یخچال گذاشته شوند.
• غذایی که یخ‌زدایی شده سریعاً استفاده شود و از فریز کردن مجدد آن پرهیز شود.
• گوشت به‌طور کامل پخته شود و هیچ رگه صورتی رنگی در عمق آن باقی نماند. گوشت چرخ کرده باید در دمای داخلی (نه سطحی) 71 درجه سانتی‌گراد پخته شود. مرغ چرخ کرده یا تکه‌تکه شده باید در دمای داخلی 74 درجه سانتی‌گراد پخته شود.
• در زمان پخت غذا برای چشیدن غذا هر بار از یک قاشق تمیز استفاده شود.
• غذاهای داغ بدون درپوش در یخچال گذاشته شوند تا سرد شوند. سپس در ظروف دردار در یخچال نگهداری شود. غذایی که در 2 تا 3 روز آینده مصرف نمی‌شود فریز شود. تمام غذاهای داخل یخچال پس از 3 روز دور ریخته شوند.
• بسته‌های غذایی که دارای کپک هستند مانند ماست، پنیر، ژله، نان، میوه‌ها و سبزیجات به‌طور کامل دور ریخته شوند.
• از آب بسته بندی استفاده نشود و بجای آن از آب شیر فیلتر شده استفاده شود. آب نباید به مدت بیش از 2 ساعت در معرض هوا قرار گیرد.
• گوشت، مرغ، یا ماهی خام به دور از سایر مواد غذایی قرار گیرد.
• گوشت یا مرغ خام با آب شستشو نشوند چون ممکن است باعث پخش آلودگی شود.
• برای گوشت و مرغ و ماهی خام و پخته تخته جدا استفاده شود و این تخته به‌طور مشترک برای سبزیجات و میوه‌ها استفاده نشود..
• تخته‌ها پس از هر بار استفاده با آب داغ و مایع ظرفشویی شسته شوند.
• تخته‌های دارای زدگی دور انداخته شوند.
• از سالادهای آماده در رستوران استفاده نشود. توصیه می‌شود از غذای خانگی بجای غذای رستوران استفاده شود.
• از دستمال کاغذی و محلول 5 سی‌سی وایتکس در 3 لیوان آب برای پاک کردن میزها در آشپزخانه استفاده شود و از اسفنج برای این منظور استفاده نشود.
• از خوردن میوه‌های چروکیده و مانده و میوه‌هایی که کپک زده‌اند یا پوست آن‌ها آسیب‌ دیده است پرهیز شود.
 
از مصرف مواد غذایی زیر پرهیز شود:
• سبزیجات و میوه‌های شسته نشده مخصوصاً سبزیجات برگی
• جوانه گندم یا سایر جوانه‌ها
• گوشت یا مرغ خام یا کامل پخته نشده مخصوصاً گوشت چرخ کرده
• هات داگ سرد، سوسیس پخته نشده
• ماهی دودی
• سوشی و ماهی‌های فریز شده تجاری
• نوشیدنی‌های پاستوریزه نشده و محلی
• پنیر تهیه شده از شیر پاستوریزه نشده
• تخم مرغ عسلی، تخم مرغ پاستوریزه نشده، غذاهای تهیه شده از تخم مرغ خام مانند خمیر شیرینی‌های خانگی تهیه شده با تخم مرغ خام، سس مایونز خانگی
• سالادهای تهیه شده با تخم مرغ، گوشت، مرغ، یا ماهی (سالاد الویه)
 
در شرایط حاد بیماری و کاهش گلبول‌های سفید خون علاوه بر موارد فوق‌الذکر موارد زیر نیز باید رعایت شود:
• تخم مرغ و تمامی مواد حاوی تخم مرغ مصرف نشود.
• از مصرف گوشت سرد و گرم کردن دوباره غذای حاوی گوشت یا ماهی پرهیز شود.
• از مصرف سالاد و سبزیجات خام پرهیز شود و از اینکه سبزی مورد استفاده در غذا هیچ‌گونه ضایعه‌ای ندارد و کاملاً بهداشتی شسته و ضدعفونی و پوست کنی شده است و در غذا کاملاً پخته است اطمینان حاصل شود.
• از مصرف گیاهان دارویی، فلفل و ادویه‌جات در صورت پخته نشدن پرهیز شود.
• از قرار گرفتن در مکان‌های شلوغ و پرجمعیت پرهیز شود.
• از مصرف آجیل خام پرهیز شود.
• از مصرف عسل پاستوریزه نشده پرهیز شود.
 
علائم مسمومیت غذایی به شرح زیر است:
• اسهال
• دل‌پیچه
• تهوع
• استفراغ
• تب
• سردرد
• درد ماهیچه‌ای

اقدامات لازم در صورت ابتلا به مسمومیت غذایی به شرح زیر است:
• تماس فوری با پزشک معالج
• مصرف مقادیر زیادی مایعات به منظور پیشگیری از کم آب شدن بدن
• نگه داشتن مقداری از غذایی که احتمال می‌دهید از طریق آن مسموم شده‌اید جهت انجام آزمایش احتمالی توسط پزشک معالج
 
در شرایط بی‌اشتهایی موارد زیر توصیه می‌شود:
• از مواد غذایی که پروتئین و کالری بیشتری دارند استفاده شود. لوبیاها، مرغ، ماهی، گوشت، تخم مرغ و ماست انتخاب‌های خوبی در این مورد هستند.
• ابتدا غذاهای پرپروتئین در وعده غذایی میل شود.
• در بین غذا مایعات مصرف نشود یا مقدار نوشیدن مایعات بسیار محدود و در حد یک جرعه باشد.
• در صورت عدم تمایل به مصرف غذای جامد از مخلوط شیر با میوه‌ها، آبمیوه خانگی، بستنی (در صورت عدم ابتلا به دیابت)، اسموتی یا سوپ استفاده شود.
• از غذاهای با بوی خوب استفاده گردد.
• غذاهای جدید با دستور پخت جدید استفاده شود.
• وعده غذایی حجیم‌تر بیمار در زمانی که بیشترین اشتها یا گرسنگی را دارد و حال بهتری دارد مصرف شود.
• تعداد دفعات مصرف مواد غذایی افزایش یابد و در هر وعده به مقدار تمایل بیمار غذا مصرف شود.
• میان وعده‌های بیمار فراموش نگردد.
• از مواد غذایی موردعلاقه بیمار به اندازه کافی ذخیره و در دسترس بیمار باشد.
• فعالیت بدنی سبک و در حد تحمل به منظور افزایش اشتها در برنامه روزانه گنجانده شود.
• دندان‌ها مسواک شوند و دهان شسته شود.
 
در شرایط خشکی دهان موارد زیر توصیه می‌شود:
• از غذاهای راحت‌الحلقوم استفاده شود.
• غذاها با سس یا شهد نرم شوند.
• از مواد غذایی که خیلی شیرین یا کمی‌ ترش (مانند لیموناد) هستند به منظور تحریک ترشح بزاق استفاده شود.
• آدامس یا آبنباتهای سفت یا خرده‌های یخ جویده شود.
• در طول روز آب به میزان کافی مصرف شود.
• هیچ نوع الکل یا آبجو دارای الکل یا شراب مصرف نشود.
• از مواد غذایی که به دهان شما آسیب می‌زنند مانند مواد غذایی پرادویه، شور، ترش، سفت یا ترد و کرانچی استفاده نشود.
• لب‌ها با مرطوب‌کننده لب مرطوب نگه‌ داشته شود.
• از تنباکو استفاده نشود. از سیگار استفاده شده توسط فرد دیگر استفاده نشود.
• با مشورت پزشک یا دندان‌پزشک در صورت لزوم از بزاق مصنوعی استفاده شود.
 
در شرایط تغییر مزه دهان یا حس چشایی موارد زیر توصیه می‌شود:
• تعداد دفعات مصرف مواد غذایی افزایش یابد.
• به غذا ادویه یا سس اضافه شود.
• غذاها یا نوشیدنی‌های ترش مصرف شود.
• از قطره لیمو بدون شکر، آدامس، یا نعناع در صورت احساس طعم فلز در دهان استفاده شود.
• از غذاهای دارای محتوای پروتئین بالا و بدون گوشت استفاده شود.
• غذا به مدت طولانی‌تری جویده شود تا طعم آن حس شود.
• غذاها به‌صورت درپوش دار و نوشیدنی‌ها با استفاده از نی مصرف شود. در صورتی که بوی غذا بیمار را ناراحت می‌کند در فضای باز غذا تهیه شود یا پنکه‌ای در فضای پخت غذا قرار گیرد.
• در صورتی که احساس مزه فلز در دهان وجود دارد از قاشق و چنگال و ظروف یک‌بار مصرف از نوع گیاهی استفاده شود.
• بجای گوشت، از مرغ، تخم مرغ، ماهی و پنیر استفاده شود.
• غذای حاوی گوشت با مواد غذایی شیرین مانند آب انگور یا ژله مصرف شوند.
• دندان‌ها مسواک شوند و مراقبت از دهان و دندان انجام شود.