برنامه هسته‌ای ایران؛ 'سو' چیست و چرا رهبر ایران' ۱۹۰ هزار سو' می‌خواهد؟

نیروگاه بوشهر سالانه به حدود ۳۰ تن سوخت هسته‌ای نیاز دارد آیت‌الله علی خامنه‌ای رهبر ایران، روز ۱۴ خرداد، به سازمان انرژی اتمی ایران دستور داد "آمادگی لازم برای رسیدن به ۱۹۰ هزار سو را فعلا در چارچوب برجام فراهم کند". رهبر ایران قبلا هم تاکید کرده که ایران باید به چنین ظرفیتی برسد. اما این اصطلاح به چه معنا است و رسیدن به آن چه اهمیتی برای برنامه هسته‌ای ایران دارد.
سو (SWU) یعنی چه؟
اصطلاح "سو" یا ( SWU) مخفف Separative Work Unit است. ترجمه این اصطلاح (واحد کار جداسازی) کمک چندانی به درک مفهوم آن نمی‌کند و برای همین هم در منابع فارسی از همان "سو" استفاده می‌شود.
 
واحد "سو" کیلوگرم است و معمولا حجم تولید اورانیم غنی شده (تا یک درصد خلوص معین) را در طول یک سال نشان می‌دهد. مثلا منظور از ظرفیت حدود "شش هزار سو" آن است که صنعت هسته‌ای یک کشور بتواند در یک سال، حدود هزار کیلو اورانیم غنی شده با درصد خلوص چهار درصد تولید کند. (در ادامه مطلب درباره نحوه محاسبه توضیح داده خواهد شد.)
 
در این مطلب، برای روشن کردن مفهوم عملی "سو"، مفاهیم ساده شده‌اند و در واقع این تعریف از نظر علمی کاملا دقیق نیست.
۱۹۰ هزار سو یعنی چقدر اورانیم غنی شده؟
دستور رهبر ایران، برای رسیدن به ظرفیت تولید ۱۹۰ هزار سو به معنی افزایش توان تولید اورانیم غنی شده (با خلوص چهار درصد) است برای تامین سوخت نیروگاه بوشهر. مقدار اندکی هم برای استفاده راکتور تهران و آزمایش‌گاه‌های تحقیق و توسعه است. ایران می‌گوید بخش عمده اورانیوم غنی شده قرار است صرف تولید برق شود.
 
آنطور که علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران اعلام کرده، ایران برای تامین سوخت نیروگاه بوشهر به "سالی ۳۰ تن ماده سوختی" نیاز دارد و برای تولید این حجم اورانیم غنی شده حدود چهار درصدی، به "حدود ۳۰۰ تن اورانیم" نیاز است.
 
بنابراین، به گفته اقای صالحی، ظرفیت ۱۹۰ هزار سو، به معنی تولید سالانه همان ۳۰ هزار کیلو (۳۰ تن) اورانیم غنی شده چهار درصدی است.
 
جدول زیر رابطه وزن اورانیم غنی شده تا حدود چهار درصد را با اورانیم طبیعی و "سو" نشان می‌دهد. همانطور که می‌بینید، برای تامین سوخت سالانه نیروگاه بوشهر یعنی ۳۰ هزار کیلو (۳۰تن) اورانیم با خلوص چهار درصد، در این جدول به حدود ۲۱۸ هزار کیلو اورانیم طبیعی نیاز است. این معادل ۱۹۰ هزار سو غنی سازی است.
 
دلیل اختلاف عددهای جدول زیر، با گفته‌های مقام‌های ایران، به نظر موسسه مطالعاتی علوم و امنیت بین‌المللی آن است که مقام‌های ایران از واحدهای غیر معمولی استفاده می‌کنند که به گفته این موسسه "عددهای مربوط به توان هسته‌ای را کمی بالاتر نشان دهند". توضیح: برای محاسبه عددهای جدول بالا، از فرمول‌های معمول در صنایع هسته‌ای استفاده شده است. در این محاسبه میزان هدر رفتن اورانیوم در سانتریفیوژ ۰/۲ (دو دهم) درصد درنظر گرفته شده است. خلوص اورانیم غنی شده ۳/۹ درصد و خلوص اورانیم طبیعی طبق معمول ۰/۷ درصد در نظر گرفته شده است. برای محاسبه از فرمول‌هایی که در این جزوه دانشگاه ام آی تی آمریکاآمده استفاده شده است. البته باید در نظر گرفت که تغییر کوچکی در میزان اتلاف نتایج را تا حدودی تغییر می‌دهد.
ایران چند سانتریفیوژ برای رسیدن به ظرفیت ۱۹۰ هزار سو نیاز دارد؟
سانتریفیوژی که ایران به شکل گسترده استفاده می‌کند، IR-۱ نام دارد که به عنوان سانتریفیوژهای نسل اول هم شناخته می‌شوند. اگر یکی از این سانتریفیوژ­ها، یک سال تمام کار کند، می‌تواند حدود یک کیلو گرم اورانیم چهار درصدی تولید کند به همین دلیل هم، توان غنی سازی هر سانتریفیوژ‌ از این نوع "حدود یک سو" برآورد می‌شود.
محمود احمدی‌نژاد در تاسیسات غنی سازی نطنز ۱۳۸۶ با این حساب اگر ایران بخواهد، با استفاده از همین سانتریفیوژ‌ها به ظرفیت مورد نظر رهبر ایران برسد - براساس برآورد موسسات بین‌المللی و باتوجه به اختلاف واحدهای به کار رفته در سخنان مقام‌های ایران با واحد‌های استاندارد - باید بیش از ۱۳۰ هزار سانتریفیوژ نسل اول خود را نصب و راه اندازی کند.
 
قبل از توافق هسته‌ای ایران حدود ۱۸ هزار و پانصد سانتریفیوژ نسل اول و حدود هزار سانتریفیوژ نسل دوم فعال داشت که ظرفیت تولید ایران را براساس گزارش موسسه مطالعاتی علوم و امنیت بین‌المللی، به حدود هفت هزار سو در سال می‌رساند. با این حساب حدودا ۳۰ برابر کردن ظرفیت غنی‌سازی در کوتاه مدت بسیار دشوار به نظر می‌رسد.
 
اما آنچه باعث نگرانی غرب می‌شود آن است که بالارفتن ظرفیت غنی سازی یک کشور، می‌تواند توانایی دست یافتن به سلاح هسته‌ای را تقویت کند. براساس برآورد‌های موسسه مطالعاتی علوم و امنیت بین‌المللی، با ظرفیت ۱۸۰۰ سو، می‌توان ۲۶۰ کیلوگرم اورانیوم با خلوص ۲۰ درصد را طی یک سال به ۵۶ کیلوگرم اورانیوم مناسب برای ساخت سلاح هسته‌ای تبدیل کرد. با بالاتر رفتن ظرفیت سو، این زمان کمتر هم خواهد شد.