مساجد ترک و بیغوله‌های سلفی نشین؛ آیا آتش جنگی دیگر بوسنی را خواهد سوزاند؟

یورونیوز : طی قرنها ادیان و فرهنگ های مختلف اروپا در بوسنی به‌صورت مسالمت آمیز زندگی می‌کردند. این کشور در اوایل دهه ۹۰ میلادی قرن گذشته صحنه جنگ نژادی و مذهبی بین مسلمانان و صربها بود.
 
آیا ممکن است بوسنی و هرزگوین باردیگر درگیر جنگ‌های مذهبی و قومی شود و زخم‌های پیشین سر باز کند؟‌
 
بخشی از پاسخ به این پرسش به نفوذ خارجی‌ها مربوط می شود. نفوذ ترکیه کشورهای عربی خلیج فارس و حضور سلفی ها در بوسنی هرزگوین در حالی پررنگ شده که ایران نسبت به دهه ۹۰ میلادی تاثیر کمتری بر این کشور جنوب شرقی اروپا دارد.
نفوذ ترکیه،‌ رویای احیای «عصر طلایی» امپراطوری عثمانی؟
شمار زیادی از شهروندان بوسنی رویای احیای «عصر طلایی» امپراطوری عثمانی را در سر دارند.
 
گروه همسرایان «سلطان فاتح» نام خود را از یکی از فرمانروایان عثمانی گرفته است. این گروه به زبان‌های مختلف از جمله زبان ترکی ترانه می‌خواند و نماد مدارا و پذیرش فرهنگ‌های مختلف است.
 
اما به‌نظر می‌رسد که رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری کنونی ترکیه از سرپرست بوسنیایی این گروه که اهل بوسنی است خوشش نمی‌آید. سفیر ترکیه در بوسنی به سراغ محمد باریراکتارویچ، رهبر این گروه موسیقی رفت تا مانع برگزاری کنسرت این گروه شود
 
محمد باریراکتارویچ می‌گوید: «به ما گفتند که نمی‌توانیم در کنسرت بزرگی که پایان ماه رمضان توسط سازمان رسمی مسلمانان در بوسنی هرزگوین برگزار می‌شد شرکت کنیم. دولت ترکیه سعی کار کرد مانع کار من بشود. ما را محکوم کردند و به ما تهمت زدند که به جنبش گولن وابسته‌ایم. من در بین طرفداران گولن دوستانی دارم. اما نه اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه و نه رئیس جمهوری بوسنی نمی‌توانند مانع از این شوند که من با دوستانم در شبکه‌‌های اجتماعی در ترکیه، یونان، آلمان یا هرجای دیگری در تماس باشم. همانطور که هیچ کس نمی تواند من را از ارتباط با دوستانم که طرفدار اردوغان هستند، منع کند.»
اعمال قدرت نرم اردوغان در بوسنی
نفوذ ترکیه بر بوسنی از طریق رسانه ها،‌ خبرگزاری ها و از طریق سیستم آموزشی است:‌ زمانی که اردوغان تعقیب و سرکوب طرفداران جنبش گولن را آغاز کرد، استادان ترک اهل بوسنی که گمان می رفت با گولن ارتباط داشته باشند از کارشان اخراج شدند.
 
با یکی از اساتید دانشگاه «بروخ»‌ در سارایوو که ادعا می‌کند که از سوی دولت ترکیه تحت نظر است می‌پرسیم که آیا روی خود یا همکارانش از سوی دولت ترکیه فشار مستقیم احساس می کند یا نه؟
 
او که نمی‌خواهد هویتش فاشد شود،‌ می‌گوید:‌ «بله تحت فشار هستیم. اول اینکه سفارت ترکیه هیچکدام از کارهای اداری ما را انجام نمی دهد . هیچ نوع کار اداری. آنها گذرنامه‌های عده ای را کرده اند. در نتیجه به‌طور مدام در حالت ترس به‌سر می‌بریم. حتی می‌ترسیم از جلوی سفارت ترکیه رد بشویم.»
 
سازمان جدیدی موسوم به «اتحادیه دموکرات های بالکان اروپایی» UEBD در بوسنی و هرزگوین شکل گرفته است که وابسته به ترکیه است. فعالیت این سازمان نشانگر تلاش رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه برای گسترش نفوذ در منطقه بالکان می باشد.
 
این سازمان نماهنگ جدیدی را منتشر کرده‌است که «شاخه زیتون از بوسنی می‌آید» نام دارد. شاخه زیتون نماد صلح و پیروزی در فرهنگ غربی است.
 
این ویدیوی دو دقیقه ای، ده ها تن از شهروندان بوسنیایی را در گروه‌های سنی مختلف از شهرها و روستاها نشان می دهد که برای سربازان ترک و پیروزی آن‌ها در عملیات ارتش ترکیه در عفرین دعا می‌کنند.
 
در این ویدئو که به زبان ترکی ساخته شده بوسنیایی‌ها با گفتن این عبارات از عملیات نظامی ترکیه در سوریه حمایت می‌ کنند:‌ ««برادران عزیز ترک، مارنج سرزمین مادری و عشق به آن را حس می کنیم. می‌دانیم که جنگیدن برای یک هدف شرافتمندانه به چه معناست. ما هم وادار شدیم برای اهداف شرافتمندانه بجنگیم.»
 
زلاتکو دیساردویچ دیپلمات سابق اهل بوسنی می‌گوید که بین باقر عزت بگوویچ رئیس شورای ریاست جمهوری بوسنی و هرزگوین و اردوغان پیوند دوستی نزدیک وجود دارد. او مدتی سفیر بوسنی در اردن،‌ کرواسی، عراق، سوریه، لبنان بوده است او به هیچ حزب سیاسی تعلق ندارد و مدتی هم به‌عنوان خبرنگار در مصر کار کرده و تاکنون هشت کتاب منتشر کرده است.
 
از نظر زلاتکو دیساردویچ دخالت اردوغان در امور کشورش با توجه به تشدید اختلافات داخلی تهدیدی جدی می‌داند و می‌گوید:‌ «نفوذ ترکیه در بوسنی به جنبش اخوان المسلمین ارتباط دارد. ما امروز با یک واقعیت بسیار عجیب روبرو هستیم:‌ اکثر مسلمانان اهل بوسنی تلاش می‌کنند هویتشان را در امپراطوری عثمانی بگیرند. شبی که اردوغان به عنوان رئیس جمهوری ترکیه انتخاب شد،‌ باقر عزت بگویچ به عنوان عضو شورای ریاست جمهوری بوسنی پیام تبریکی با این مضمون برای اردوغان فرستاد:‌ جناب رئیس جمهور،‌ شما فقط رئیس جمهور ترکیه نیستید،‌ بلکه رئیس جمهور همه ما هستید.
گردشگران کشورهای عربی خلیج فارس در بوسنی
ترکیه تنها کشوری نیست که به دنبال اعمال قدرت نرم در بوسنی است. کشورهای عربی حوزه خلیج فارس به دنبال گسترش حضور خود در بوسنی هستند.
 
مرکز خرید الشیدی در سارایووو،‌ پایتخت،‌بزرگترین مرکز خرید بوسنی و هرزگوین به‌شمار می‌آید. این مرکز خرید را عربستان سعودی با ۵۰ میلیون یورو در سارایووو ساخته است. ورود اعراب به بوسنی همچنین باعث رونق کار بازار معاملات املاک و مستغلات شده است.
 
بعد از جنگ،‌ بوسنی به سرمایه‌گذاری خارجی نیاز داشت. حضور گردشگران خارجی که از کشورهای عربی حوزه خلیج فارس به این کشور می‌آیند،‌ گرچه رونق اقتصادی را به‌دنبال داشته است،‌ اما همزمان باعث نگرانی‌هایی نیز شده است:‌‌ آیا نفوذ کشورهای محافظه کار اسلامی آداب و رسوم محلی و سنت‌های کشور را تحت تاثیر قرار خواهد داد؟‌
 
دینو هادژیچ عضو شورای شهرستان «ایلیدژا»‌ در نزدیکی سارایوو است. او می‌خواهد استفاده از زبان عربی را در این منطقه محدود کند.
 
او درباره این اقدام می‌گوید:‌ «ابتکار من به الفبا و حروف عربی که در بیلبوردها،‌ تبلیغات و تابلوهای فروشگاه‌ها به‌کار می‌رود مربوط می‌شود. مردم محلی نمی‌توانند این تابلوها را بخوانند و بفهمند. زبان رسمی کشور،‌ زبان بوسنیایی است و الفبای رسمی هم الفبای لاتین و سیریلیک است. قصدم این است که این تابلوها و نوشته‌ها به هر دو زبان بوسنیایی و عربی باشد. ما از هر نوع سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی استقبال می‌کنیم. جنگ و پس از آن خصوصی کردن صنایع به شکل های مشکوک و غیرقانونی، صنایع محلی را نابود کرده است. من مخالفتی با حضور گردشگرانی که از کشورهای عربی به اینجا می‌آیند ندارم. اما نباید فراموش کنیم که بوسنی و هرزگوین باید هویت خودش را حفظ کند.»
 
یکی از شهروندان می گوید:‌ «‌[تابلوها و بیلبوردها] باید فقط به زبان بوسنیایی باشد. خارجی‌ها باید خودشان را با آداب و رسوم محلی تطبیق بدهند. در صورت نیاز به زبان خارجی نیز باید از زبان انگلیسی استفاده کرد که مردم خیلی بیشتر از زبان عربی می فهمند.»
 
شهروند دیگری می‌گوید:‌ «به نظر تابلوها باید به دو زبان عربی و بوسنیایی باشد. علائم و نشانه‌هایی که در فضای عمومی به کار می رود باید برای مردم محلی قابل فهم باشد. زبان بوسنیایی را هم باید اضافه کرد.»
سرمایه‌گذار عرب بزرگترین شهر توریستی جنوب شرق اروپا را در بوسنی می‌‌سازد
یکی از بحث‌برانگیزترین پروژهای کشورهای عرب در بوسنی مربوط به ساخت شهر توریستی در این کشور است.
 
یک سرمایه‌گذار اهل دوبی می‌خواهد بزرگترین تفریحگاه گردشگری در جنوب شرق اروپا را در ارتفاعات بکر و دست نخورده کوه «بِژِلانیستا»‌ Bjelasnica بسازد.
این شهر توریستی به‌وسعت ۱۳۰ هکتار که ظرفیت پذیرش ۴۰ هزار نفر را دارد،‌ «برج ازون»‌ (buroj ozon) نام دارد و شامل حدود ۲۰۰۰ ویلا،‌ بیش از ۷۰ هتل لوکس (۷۵)‌ دو بیمارستان و مراکز خرید تجملی و یک مسجد است.
 
سنگ‌هایی که در این جا وجود دارد که مربوط به قرون وسطی است و بخشی از میراث فرهنگی بوسنی و اروپا به شمار می‌آید.
 
گرچه ساخت این شهر منجر به ایجاد مشاغل زیادی می‌شود اما باعث نگرانی سازمان حفاظت از محیط زیست بوسنی (اکوتیم) شده است.
 
ریچاد تیکوسا،‌ مدیر سازمان حفاظت از محیط زیست بوسنی می‌گوید:‌ «هنوز مجوز محیط زیستی صادر نشده است و هیچ نوع ارزیابی از اثرات محیط زیستی این پروژه به‌عمل نیامده است. آب سارایوو از منابع زیرزمینی اینجا تامین می شود.»
 
او در ادامه می‌گوید که برای ۴۰ هزار نفر به مقدار زیادی آب نیاز هست. در نتیجه یکی دیگر از مشکلات ساخت این شهر توریستی ،‌ مشکل فاضلاب است. او می افزاید:‌ « فاضلاب ۴۰هزار نفر قرار است کجا برود؟ ما که هیچ ارزیابی محیط زیستی در این مورد ندیده ایم.»
 
در حالیکه وزیر محیط زیست بوسنی می‌گوید هیچ مجوزی برای ساخت بروژ اوزون صادر نشده است، اسماعیل احمد،‌ مدیر اجرایی این گروه بزرگ ادعا می‌کند که آنها تمام مدارک مورد نیاز را در دست دارند.
 
او می‌گوید:‌ «فکر می کنم بیش از ۱۰ هزار و شاید تا۲۰ هزار شغل در شهر ایجاد شود چون هیچکس فکر نمی کرد بتوان بزرگترین پروژه از این نوع در اروپا را در این کشور واقعا فقیر اجرا کرد و بزرگترین فواره رقصان اروپا را در اینجا ساخت. اول که به سارایوو آمدم روی تمام ساختمان ها اثر گلوله بود و من فکر کردم هنوز جنگ ادامه دارد. اما امروز دیگر ساختمان خراب نمی بینید. فکر می کنم در ده تا پانزده سال آینده فرصت‌های سرمایه گذاری خیلی متفاوت خواهد بود چون همه چیز واقعا گران خواهد شد.»
نفوذ اقتصادی، نفوذ فرهنگی را به‌ دنبال دارد
سرمایه‌گذاری اقتصادی کشورهای خلیج فارس با نفوذ فرهنگی همراه است. عربستان سعودی علاوه بر تامین بودجه بازسازی مساجد در بوسنی، برای آموزش زبان عربی کلاسهای رایگان برگزار می‌کند.
 
به یکی از این کلاسها در مرکز فرهنگی موسوم به «ملک فهد» در سارایوو می‌رویم. این کلا‌س‌ها مختلط است و زن و مرد کنار هم نشسته اند. برخی از زن ها روسری به سر ندارند.
 
اکثر دانشجویان این کلاس می‌گویند که انگیزه‌شان برای آموختن زبان صحبت کردن و تماس برقرار کردن با گردشگران عرب زبان است.
 
یکی از آنها می‌گوید:‌ «من مسلمانم و مهمترین کتاب دین ما به زبان عربی است. من همزمان زبان ترکی هم یاد می‌گیرم و بین زبان عربی و ترکی شباهتهای زیادی وجود دارد. این هم یکی دیگر از دلایل است. یاد گرفتن عربی به درد اقتصاد هم می خورد در بوسنی توریستهای زیادی از کشورهای عربی می‌آیند.
 
عمر هوجیچ،‌ یکی دیگر از دانش‌جویان این کلاس درباره اینکه چرا زبان عربی یاد می‌گیرد،‌ می گوید:‌ «‌زبان عربیِ در قرآن،‌ زبان پیچیده‌ای است. وقتی آن را می‌خوانم نمی فهمم. دلیل اصلی اینکه زبان عربی یاد می گیرم این است که دوست دارم بفهمم چه می‌خوانم.»
 
آیا این خطر وجود دارد که درآمد این مراکز فرهنگی به جیب افراطی‌های خشونتگرا برود؟‌
 
مدیر مرکز فرهنگی ملک فهد می‌گوید اداره تمام مساجد بوسنی بر عهده دولت این کشور است و عربستان در اداره هیچ کدام از مساجد نقش ندارد.
 
محمد الشیخ،‌ مدیر مرکز فرهنگی ملک فهد در سارایوو می‌گوید:‌ «امروز منابع مالی تروریسم تحت نظارت شدید است. عربستان سعودی یکی از کشورهایی است که بیشترین میزان کنترل مالی را انجام می‌دهد. ما در این زمینه قوانین سخت‌گیرانه‌ای وضع کرده و تمام اقدامات امنیتی لازم برای بخش بانکی را در نظر گرفته‌ایم. سازمان‌های بین المللی،‌ ایالات متحده آمریکا،‌ بریتانیا و کشورهای دیگر نیز این اقدامات ما را تایید کرده‌اند. آنها تایید و تصدیق کرده‌اند که عربستان سعودی از نظر کنترل جریان‌های پولی کارش را به‌درستی انجام می‌دهد.»
 
عربستان سعودی دیگر نمی خواهد مانند گذشته با گروه‌های افراطی در بوسنی در ارتباط باشد. سخنگوی مرکز فرهنگی فهد امکانات ورزشی این مرکز را به ما نشان می‌دهد. او یکی از مسئولان نطارت بر گروه هایی است که می خواهند از امکانات ورزشی این مرکز استفاده کنند. پیام او روشن است‌: تنوع فرهنگی به‌جای افراطی گرایی.
 
فکرت مهویچ،‌ سخنگوی مرکز فرهنگی ملک فهد می‌گوید:‌ «اولویت ما پذیرش گروه های مختلف قومی و مذهبی از سراسر بوسنی و هرزگوین است.. رویکردمان از زمان افتتاح این مرکز فرهنگی در سال ۲۰۰۲ میلادی همین بوده است : درهای مرکز ما به روی همه باز است.»
حضور سلفی‌های خارج از ساختارهای رسمی مسلمانان در بوسنی
مقابل مرکز فرهنگی ملک فهد دستفروشهای سلفی غذا و جزوه های مذهبی می‌فروشند. این جا فضای عمومی است اما به ما اجازه فیلمبرداری داده نمی‌شود و مجبوریم از دوربین مخفی استفاده کنیم. یکی از سلفی‌های دستفروش آنها سعی می‌کند ما (خبرنگار یورونیوز)‌ را به اسلام دعوت کند. کنعان فروشنده عطر است و به ما عطری را توصیه می‌کند از سوریه آمده است.
 
از او می‌پرسیم آیا همسرش می‌تواند از این عطر استفاده کند؟‌
 
او در جواب می گوید:‌ «آیا دوست دارید کسی در خیابان به همسرتان نگاه کند؟ ما غیرتی هستیم. زن‌تان از آن شماست. اگر او در خانه برای شما به خودش عطر بزند،‌ اشکال ندارد. اما در خیابان مردم برمی گردند و به او نگاه می کنند و این اشکال دارد. اگر زنتان را دوست داشته باشید می خواهید که فقبرای شما باشد.
 
نژاد لاتیچ خبرنگار است او پس از انتشار کتابی که در آن نسبت به حضور گروه های سلفی هشدار داده، مورد ضرب و شتم قرار گرفته است. او در این کتاب که «سارایوو آرماگدون» نام دارد، رابطه میان حزب حاکم اسلامی در بوسنی و خانواده عزت بگویچ، و ایدئولوژی سلفی و فعالیت‌های مافیایی را در داخل کشور بررسی کرده است.
 
یک روز که ژاد لاتیچاز مسجد به خانه برمی‌گشته یک مرد درشت اندام با ریش بلند و شلوار پاچه کوتاه به او حمله کرده است. او می‌گوید هنوز می ترسد که این اتفاق تکرار شود و با خودش اسپری حمل می‌کند.
 
هنوز چند گروه غیررسمی سلفی، اغلب در مناطق دور افتاده روستایی، زندگی می‌کنند. این جوامع وهابی بیرون از ساختارهای رسمی اسلامی قرار دادند و به آنها جماعت های حاشیه ای Para-Dzemaat گفته می شود.
«مردم محل پذیرای موعظه‌های سلفی‌ها نیستند»
امام جماعت مسجد دوبنیکا ما را به مسجدش دعوت می‌کند. این مسجد پس از بمباران توسط صربها،‌ با کمک‌های مردمی بازسازی شد.
 
او می‌گوید:‌ «در این بخش شهر ما هنوز گروه های غیررسمی وجود دارد که نماز جماعت برگزار می کنند. پس از جنگ خیلی از صرب ها از دهکده ما رفتند خانه هایشان را به بوسنیایی ها فروختند. بعضی از خانه‌ها به سلفی‌ها فروخته شد که از جاهای مختلف، از مرکز بوسنی یا از کشورهای دیگر به اینجا آمده بودند. این سلفی ها که امیدوار بودند طرفدار پیدا کنند دیدند که در زمینه مذهبی حرف هایشان زیاد خریدار ندارند و به جز خاک حاصلخیز چیزی برای بهره برداری پیدا نکردند. مردم محل پذیرای موعظه‌های آنها نیستند.»
 
حدود هزار مسلمان از کشورهای غرب بالکان تحت تأثیر تبلیغات افراط گرایان برای جنگیدن به سوریه و عراق رفته اند. ۲۵۰ نفر از آنها از بوسنی و هرزگوین بودند.
 
در ورودی این محله تابلو بزرگی هست که روی آن آیه ای از قرآن نوشته شده است. زنها در اینجا حجاب کامل دارند. گرچه با دوربین مخفی به اینجا می رویم اما کسی حاضر به مصاحبه با یورونیوز نمی شود
 
بیشتر سلفی‌ها متعلق به گروه های آرام هستند و گفته می شود کسانی که آمادگی توسل به خشونت را دارند، اکنون تحت نظارت امنیتی قرار دارند.
 
تلاش جامعه رسمی مسلمان در بوسنی و هرزگوین برای ادغام گروه‌های سلفی در ساختارهای رسمی تغییرات مثبت هم به‌دنبال داشته است.
 
محمد یوسیچ مشاور مفتی بزرگ جامعه مسلمانان بوسنی و هرزگوین می‌گوید:‌ «اقدامات ما در این زمینه حدود دو سال پیش آغاز شد. از افرادی که خارج چارچوب های رسمی جامعه مسلمانان قرار گرفته بودند، خواستیم که دوباره به ساختارهای سنتی اسلامی بازگردند و وحدت جامعه مسلمانان را محکمتر کنند. پیش از این ۷۶ گروه کوچک خارج از چارچوبهای سنتی داشتیم اما امسال تعدادشان به ۲۱ تقلیل یافته است.»‌
 
اینک تلاشی دیگر برای تقویت رسم زندگی مسالمت آمیز در بوسنی آغاز شده است. یورونیوز فرصت یافت که از این رخداد منحصر به فرد فیلمبرداری کند: اولین اجرای جهانی سرود بین مذاهب؛ کشیش های کاتولیک در کنار کودکان مسلمان سرود سارایوو را تمرین می کنند.
 
آیا چشم انداز دراز مدت عضویت بوسنی و هرزگوین به اتحادیه اروپا خواهد توانست قرنها سنت تسامح و مدارا را در این کشور زنده و این کشور را تبدیل به دیگ هم‌جوشی ادیان و فرهنگ های مختلف اروپا کند؟‌