اهمیت تاریخی و کرامت انسانی؛ با مومیایی چه باید کرد؟

بحث درباره پیکر مومیایی یافت‌شده در شهر ری ادامه دارد و سوال اصلی البته این که آیا این واقعا این پیکر رضا شاه پهلوی است یا نه و سوال دوم، با این پیکر چه انجام خواهد شد؟
 
محمدعلی آهنگران، پژوهشگر و دانش آموخته فقه و حقوق در صفحه اینستاگرام خود نوشته است:
 
"پیکر مومیایی شده در حرم حضرت عبدالعظیم حسنی چه پیکر رضا شاه باشد یا نباشد جنازه یک انسان است. رضا شاه خوب یا بد، خادم یا خائن، نیکوکار یا گناهکار، صالح یا فاسد یک انسان مسلمان بوده است. حکم شرعی نسبت به پیکر او‌ که واجبی کفایی است آن است که با احترام غسل و کفن شود. اگر بر جنازه نماز خوانده نشده نماز خوانده شود اگر واقعا این پیکر پیکر رضا شاه باشد برابر احکام شرعی ولی میت، اختیاردار دفن او است، بدین معنا که نسبت به تجهیز میت بر دیگران اولویت داد.مراد از ولی میت، کسی است که در ارث بردن از او بر دیگران مقدم است  مراد از اولویت، عدم جواز پیشی گرفتن دیگران بر ولی بدون اذن او است. پس باید از نوادگان حی و حاضر او ‌اجازه گرفته شود. باید با احترام دفن شود و از تعدی به پیکر و قبر او جلوگیری گردد. اینها که گفتم حکم لایتغیر شرعی ودستور خداست که باید اجرا گردد. اینکه آیا رضا شاه حاکم و سلطان خوبی بود یا نه حکمی است که آیندپان درباره او قضاوت خواهند کرد کما اینکه درباره پیشینیان نیز همین شد."
 
در سالهای اخیر در غرب این مساله که چگونه باید با بقایای انسانی و به خصوص مومیایی‌ها رفتار کرد بسیار مطرح بوده و گاه به تغییر نگاه‌ها و رویکردها نیز انجامیده است." سال ۲۰۰۳ از موزه ملی مردمشناسی (اتنولوژی) هلند در لیدن دیدن می‌کردم و نمایشگاهی ویژه کتاب "معبد خورشید تن‌تن" هم برپا کرده بودند. در این نمایشگاه، نقاشیهای هرژه، کارتونیست تن‌تن، را در کنار یافته‌های واقعی از تمدن اینکا گذاشته بودند و شباهتهای این دو نشان می‌داد هنرمند بلژیکی تا چه اندازه برای داستانهایش تحقیق کرده بود و تصاویر معبد خورشید تا چه اندازه به واقعیت نزدیک بودند.
 
اما یکی از تصاویر کتاب که این نمایشگاه برجسته کرده بود صحنه‌ای است که یکی از بومیان پرویی، گزارشگر جوان را برای بر هم زدن خواب چندصدساله یکی از مومیایی‌های قوم اینکا ملامت می‌کند. در کنار این تابلو، موزه لیدن درباره کمپینی توضیح می‌داد که خواستار احترام به مومیایی‌ها و خودداری از نمایش دادنشان بود و گویا روز به روز هم گسترده‌تر می‌شد.
 
سال ۲۰۱۲ رئیس وقت موزه مصر باستان در تورین اعلام کرد که ظرف سه سال مومیایی‌های این موزه را از معرض دید بازدیدکنندگان خارج می‌کند. به گفته خانم النی واسیلیکا، نمایش جنازه‌ها با کرامت انسانی مغایر بود و موزه تورین هم یک موزه فرهنگی که به جلوه‌های ترسناک و ناخوشایند علاقه‌ای ندارد.
مدیر پیشین موزه مصر باستان در تورین می‌خواست همه مومیایی‌ها را به داخل تابوتها بازگرداند  موزه تورین را بعضی حتی دومین موزه مصرشناسی بزرگ جهان بعد از قاهره لقب داده‌اند و این تصمیم بحثهای زیادی برانگیخت. مثلا این که مرز بین ارزش علمی و فرهنگی مومیایی‌ها و حریم شخصی و کرامت انسانی کجاست؟ داریو پیومبینو-ماسکالی، مردمشناس و مدیر پروژه "مومیاییهای سیسیلی"، دفن بقایای تاریخی اینچنینی را با نابودکردن اردوگاه‌های اجباری مقایسه کرد و گفت «چنین بقایایی ارزش فرهنگی متفاوتی کسب کرده‌اند و باید به شیوه مناسبی که ترسناک نباشد به نمایش گذاشته شوند تا بیننده خودش درباره اشتباهات گذشتگان قضاوت کند.»
 
بعضی حتی ترسناک بودن این مومیایی‌ها را زیر سوال بردند با این استدلال که تماشای آنها یکی از جذابیتهای اصلی برای بچه‌مدرسه‌ای‌ها است.
 
در نهایت، سیاست حذف مومیایی‌ها پیاده نشد. امروز، رئیس موزه تورین فرد دیگری است و یک رویکرد بینابینی در پیش گرفته شده است. یکی از مومیایی‌ها که هیبت ترسناکی داشت حذف شده و برای بازدیدکنندگان نوشته‌های هشدار دهنده نصب شده است.
 
فدریکو پول، از مدیران موزه، به من گفت: "از ۹ مومیایی که در معرض نمایش هستند، تنها یکی از آنها، از دوره ماقبل تاریخ و پیش از فرعونها، برهنه به نمایش درآمده چون در یک روند طبیعی مومیایی شده است. باقی یا نوار پیچ هستند یا تا حدی پوشانده شده‌اند.»
 
طبیعتا آشتی دادن ارزشهای اخلاقی و اقتضائات علمی و آموزشی آسان نیست. آیین مومیایی کردن یک جزء مهم فرهنگ مصر باستان است و مومیایی‌ها از جذابیتهای مهم چنین موزه‌هایی هستند. فدریکو پول می‌گوید: "مردم می‌خواهند مومیایی‌ها را ببینند. موزه‌ها هم می‌خواهند مردم به بازدیدشان بیایند. کار صد در صد اخلاقی این است که همه مومیایی‌ها را به مصر برگردانیم و دفن کنیم. ولی در آن صورت دیگر موزه‌ای باقی نمی‌ماند! برای همین سعی می‌کنیم به شیوه شایسته، با توجه به جنبه آموزشی و با پرهیز از سطحی‌نگری آنها را نمایش بدهیم."
 
یک نمونه جنجال برانگیز دیگر مومیایی سیمیلاون، معروف به اوتزی، است. پیکر این مرد عصر برنز، سال ۱۹۹۱ در یخچال سیمیلاون در مرز ایتالیا و اتریش پیدا شد. پیکری به قدمت ۵۳۰۰ سال، کهن‌تر از اهرام مصر، که یخچال حفظش کرده بود و ارزش علمی فوق‌العاده‌ای داشت. اگرچه عده‌ای خواستار دفن آن شدند تا آرامشش بر هم نخورد، موزه مردمشناسی آلتوآدیجه/تیرول جنوبی در ایتالیا تصمیم گرفت این بشر منحصر به فرد را مطالعه کند و به نمایش بگذارد. اوتزی را امروز می‌توان از پشت شیشه، در اتاق مجهز به دستگاه سرمایش دید. از پنجره‌ای که پشت دیواره‌ای پنهان شده و اینجا هم برای بازدیدکنندگان پیام هشدار دهنده‌ای ارائه شده است. تلاش موزه بر آن بوده که هم به جنبه علمی و هم به جنبه اخلاقی و انسانی توجه شود.
پیکر مومیایی شده لنین در آرامگاه او در مسکو جا گرفته است  اگر به دنیای معاصر بازگردیم، بیش از نود سال است که پیکر مومیایی شده لنین پیش روی بازدیدکنندگان قرار دارد. در مقبره‌ای که گفته می‌شود معمار آن، الکسی شوسف، از طراحی آرامگاه کورش هخامنشی هم الهام گرفته است. بحث خاکسپاری لنین هر از چندگاهی مطرح می‌شود اما اگرچه مجسمه‌های او به زیر کشیده شدند و اتحاد شوروی دیگر وجود ندارد، مقبره او، بعد از یک سال تعطیلی برای نوسازی، در سال ۲۰۱۳ بازگشایی شد و بازدیدکنندگان همچنان می‌توانند به پیکرش ادای احترام کنند.
 
حالا اگر تایید شود که مومیایی یافت شده در شهرری حقیقتا همان پیکر رضا شاه است، جمهوری اسلامی بر سر یک دوراهی خواهد بود و رفتارش با این مومیایی زیر ذره‌بین افکار عمومی.