اینترنت حلال؛ ابزار کنترل بیشتر شهروندان ایرانی پس از اعتراضات مردمی

جیسون رضائیان، خبرنگار ایرانی-آمریکایی واشینگتن‌پست و همسرش یگانه در سال ۲۰۱۴ در ایران بازداشت شدند، تمامی وسایل شخصی آنان ضبط شده و ماموران اطلاعاتی از آنان خواستند تا رمزهای عبور ایمیل و شبکه‌های اجتماعی خود را ارائه دهند. این دو نفر اولین کسانی نبودند که بخاطر استفاده از اینترنت در ایران دچار مشکل شدند.

 

جان گامبرل، روزنامه‌نگار ارشد آسوشیتدپرس در خاورمیانه در گزارشی با استفاده از عبارت «اینترنت حلال»، تلاش حکومت ایران برای محدود کردن دسترسی به فضای مجازی را نشانگر حساسیت تهران نسبت به استفاده معترضان از ابزارهای نوین اطلاع رسانی توصیف کرد. عبارت «اینترنت حلال» در سال ۲۰۱۱ برای نخستین بار از سوی علی آقا محمدی، معاون نظارت و هماهنگی در سیاست‌های اقتصادی معاون اول محمود احمدی‌نژاد به کار برده شد. در سال‌های اخیر، مقام‌های سیاسی، نظامی و مذهبی ایران عمدتا از چنین ترکیبی استفاده نمی‌کنند و به جای آن عبارت «اینترنت ملی» را به کار می‌برند.

 

 اتفاقاتی از این دست نشان دهنده حساسیت حکومت ایران در نحوه استفاده از اینترنت است. گرچه در طی چندساله گذشته مقامات این کشور کوشیده‌اند تا با ارائه خدمات اینترنتی خود را به سایر کشورهای جهان نزدیک کنند، اما نمی‌توان از نگرانی آنان نسبت به نحوه بهره‌گیری شهروندان از اینترنت چشم پوشید.

در جریان اعتراضات سال ۱۳۸۸ تصاویر بسیاری از حوادث ایران از طریق اینترنت در دسترس جهانیان قرار گرفت. بسیاری از شبکه‌های اجتماعی از جمله یوتیوب، فیسبوک و توییتر در همین زمان فیلتر شدند اما شهروندان ایرانی با استفاده از روش‌های گوناگون فیلترینگ را دور زده و به اینترنت متصل شدند.

 

در جریان اعتراضات سال ۱۳۹۶ نیز اینترنت نقش مهمی در رساندن اخبار ایران به خارج از مرزهای این کشور ایفا کرد تا جایی که بسیاری از ارگان‌ها و مقامات ارشد جهان از جمله آنتونیو گوترش (دبیرکل سازمان ملل متحد)، اتحادیه اروپا، دونالد ترامپ (رئیس جمهوری ایالات متحده آمریکا)، دولت کانادا و آلمان نسبت به رفتارهای حکومت ایران با تجمع‌کنندگان ایرانی معترض شدند.

 

تمامی شبکه‌های تلویزیونی، رادیویی و رسانه‌های جمعی که در ایران فعال هستند تحت نظر دولت عمل می‌کنند. ماهواره‌ و اینترنت تنها ابزارهایی هستند که مردم از آنها برای دریافت اطلاعاتی متفاوت با آنچه از طریق شبکه‌های دولتی ارائه می‌شود، استفاده می‌کنند.

 

در چهارسال گذشته استفاده از تلفن‌های هوشمندی که دسترسی به اینترنت را آسان کرده‌اند در ایران رشد چشمگیری داشته است. در سال ۹۲ تنها ۲ میلیون ایرانی از گوشی‌های هوشمند استفاده می‌کردند. اما این رقم در سال ۹۶ به ۴۸ میلیون رسیده است.

 

به نظر می‌رسد مقامات ایرانی به دنبال راه‌ حلی برای جلوگیری از آنچه در جریان اعتراضات ۸۸ و ۹۶ افتاد، هستند. راه حل مقامات ایران ایجاد یک «شبکه اینترنتی حلال» است که در آن بتوانند با کنترل کردن نحوه استفاده از اینترنت به صورت محلی، دسترسی مردم به جریان اطلاعات را کاهش دهند.

 

در جریان اعتراضات اخیر ایران دو شبکه مجازی تلگرام و اینستاگرام در ایران فیلتر شدند. گرچه به نظر می‌رسد فیلتر این دو شبکه از شدت ناآرامی‌ها کم کرد، اما در مدتی بسیار کوتاه و با اعتراض و شکایت کسانی که از این شبکه‌ها برای تبلیغ و فروش کالاهای خود استفاده می‌کنند، رفع فیلتر شدند.

 

حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران نیز محدود کردن اینترنت را امری بیهوده توصیف کرده و راه حل استفاده درست از فضای مجازی را آموزش دادن شهروندان دانست.

 

ایده اینترنت حلال در ایران به سال ۱۳۹۰ باز می‌گردد. درصورتی که ایران موفق به طراحی و اجرای این طرح شود، شهروندان تنها قادر خواهند بود تا به تعداد معدودی وبسایت مورد تایید دولت دسترسی پیدا کنند.

طرح اینترنت حلال ایران تداعی کننده پروژه «سپر طلایی» در چین است که توسط وزارت امنیت عمومی چین اجرا می‌شود. در این پروژه که از سال ۱۹۹۸ آغاز شد، دولت چین با محدود کردن استفاده از اینترنت بر نحوه استفاده شهروندان این کشور از فضای مجازی نظارت می‌کند.

 

اکنون که ایران به چهلمین سالگرد انقلاب خود نزدیک می‌شود، باید تصمیم بگیرد که چگونه فضای سایبری در داخل مرزهای خود را مدیریت کند. باز یا بسته کردن فضای مجازی نقش تعیین کننده‌ای در سرنوشت آینده ایران خواهد داشت.