تراریخته؛ بخوریم یا نخوریم؟
+10
رأی دهید
-0
بحث محصولات تراریخته (تراژن) بحث داغی است و البته حساس. مخالفان و موافقان هر دو به تحقیقاتی اشاره میکنند که نظرشان را ثابت می‌کند و هیچ یک از طرفین هم دستش خالی نیست، از بعضی جهات شبیه ماجرای گرم شدن آب و هوای زمین در سالهای اخیر است.سازمان سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد، فائو، سعی می‌کند نه طرف مخالفان را بگیرد نه طرف موافقان را. این سازمان با اینکه قبول دارد که " این محصولات باعث افزایش تولید، تنوع و کیفیت محصولات غذایی و کاهش هزینه تولید و تخریب محیط زیست" می‌شود اما در همان حال به گزینه‌هایی مثل کشاورزی بوم شناختی و کشاورزی هوشمند اقلیم محور هم به عنوان گزینه‌هایی که باید مورد توجه قرار بگیرند اشاره می‌کند.
خوزه گراتسیانو داسیلوا دبیرکل فائو گفته با محصولات تراریخته مخالفتی ندارد اما با انحصار تولید بذر تراریخته در دست چند شرکت مخالف است و همچنین به "اقدامات مناسب" برای جلوگیری از آلودگی محیط زیست هم اشاره می‌کند و می‌گوید برای رفع گرسنگی در دنیا این راه، نباید الویت داشته باشد.
مرجع رسمی آمار در زمینه میزان کاشت و تولید این محصولات در دنیا، سازمان ملل یا سازمان بهداشت جهانی یا بانک جهانی نیستند، بلکه نهادی است غیر انتفاعی به نام "خدمات بین‌المللی برای استفاده از کاربردهای بیوتکنولوژی کشاورزی" (ISAAA) که مقر آن در آمریکا است و حامیان آن شرکتهای تولید کننده این محصولات و چند نهاد دانشگاهی و تحقیقاتی در آمریکا، آسیا و آفریقا هستند.
حال تکلیف ما چیست؟ تراریخته خوب است یا بد؟ بخوریم یا نخوریم؟ بکاریم یا نکاریم؟ پاسخ قطعی برای این سوال فعلا وجود ندارد، هر شهروند آگاه خود باید تصمیم بگیرد.
سعی می‌کنیم به این سوالات دشوار تا حد ممکن پاسخ دهیم. از این رو استدلالهای مخالفان و موافقان را مقایسه می‌کنیم.
ابتدا تعریف، سازمان بهداشت جهانی، تراریخته به "گیاهان، جانوران یا موجودات میکروسکوپی گفته می شود که ترکیب ژنتیکی آنها (DNA)به طریقی تغییر یافته که در طبیعت از راه جفتگیری یا نوترکیبی طبیعی اتفاق نمی‌افتد."
آیا محصولات تراریخته به سم نباتی بی‌نیازند؟
بر خلاف تصور جواب منفی است، محصول تراریخته به یک یا چند نوع آفت مقاوم است اما به آفات دیگر نه. علاوه بر این مقاومت به محصول تراریخته هم دیده شده که در این موارد باید از سم استفاده کرد. در برخی موارد محصولات تراریخته باعث کاهش نیاز به سم شده‌اند اما در کل دنیا مصرف سموم کشاورزی رو به افزایش است که برای فعالان محیط زیست دغدغه بزرگی است. در فهمیدن موضوع تراریخته، همیشه باید در کنار بذر سموم کشاورزی را هم مد نظر داشته باشیم.
آیا خوردن محصولات تراریخته برای انسان ضرردارد؟
شواهدی در دست نیست که خوردن این محصولات به سلامت انسان لطمه می‌زند. این بزرگترین استدلال موافقان است. مخالفان اما این استدلال را کافی نمی‌دانند. آنها می‌گویند با توجه به اینکه تقریبا حدود بیست سال است این محصولات در سطح تجاری کاشته شده‌اند، تحقیقات آنقدر طولانی نبوده که از سلامت و تاثیر این محصولات در دراز مدت بر سلامت انسان روشن نیست، آنها ددت و پی‌سی‌بی و تالیدومید. برخی متخصصان این نگرانی را مطرح کرده‌اند که این محصولات ممکن است آلرژی و بیماری‌های سیستم ایمنی ایجاد کند.
آیا مصرف سموم کشاورزی با استفاده از محصولات تراریخته کم شده و محصول زیاد می‌شود؟
این دومین استدلال بزرگ موافقان است. آنها می گویند محصولات تراریخته با تغییر ژنتیکی در مقابل آفات مقاوم شده اند بنابراین هم نیاز به سم کمتر می‌شود هم محصول بیشتر می شود چون آفت آن را از بین نمی برد. مخالفان اما این استدلال را قبول ندارند. آنها می گویند برای محصولات تراریخته از سم استفاده می شود، مثل پرفروشترین سم دنیا -راندآپ یا گلایفوسیت- که بر بذر تراریخته شرکت مونسنتو بی اثر است اما دیگر آفات و علفهای هرز را از بین می‌برد. بین مخالفان و موافقان بر اثر اینکه گلایفوسیت سرطان زا یا مضر برای انسان است اختلاف نظر هست و تحقیقاتی وجود دارد که هر دو سوی قضیه را تایید می کند. سازمان بهداشت جهانی البته آن را "احتمالا سرطان زا" می‌داند هر چند که اخیرا این رای آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان به چالش کشیده شده است. شکایتی هم در دادگاه‌های آمریکا مطرح است، از طرف کشاورزانی که می‌گویند به دلیل استفاده از گلایفوسیت مبتلا به سرطان لنفاوی غیرهوجکینی شده‌اند.
مخالفان و موافقان محصولات تراریخته در ایران آیا برای حل مشکل گرسنگی در دنیا به محصولات تراریخته نیاز هست؟
تا سال ۲۰۵۰ که جمعیت دنیا به بیش از نه میلیارد نفر می‌رسد باید تولید محصولات کشاورزی شصت درصد افزایش پیدا کند. این جمعیت به غذا نیاز دارد. اینجا هم اختلاف نظر بسیار است. برخی کارشناسان می گویند این موضوع را باید بر حسب شرایط هر کشور در نظر گرفت و مثلا کشورهای جنوب صحرای آفریقا را نباید با مثلا ایران یا آلمان مقایسه کرد و برای همه یک دستورالعمل صادر کرد. وقتی با فناوری روز تولید محصول زیاد می شود و منابع خاک برای تولید محصول کمتر فرسوده شده و همچنین آب کمتری مصرف می شود. آنها همچنین مخالفان را به ضدیت با پیشرفت علم و تکنولوژی متهم میکنند. مخالفان شواهدی را مطرح می کنند که مصرف سم پس از دوره ای کوتاه بیشتر شده، مسئله آب و منابع آب و گرم شدن آب و هوای زمین را در میزان محصول دخیل می‌دانند. آنها همچنین می‌گویند مخالفتی با پیشرفت علم و تکنولوژی ندارند اما تاریخ نشان داده اگر احتیاط لازم در بکاری تکنولوژی نشود می‌تواند عوارض وخیمی داشته باشد.
آیا محصولات تراریخته ضرری برای محیط زیست دارد؟
موافقان محصولات تراریخته می‌گویند سمومی که برای محصولات تراریخته استفاده می شود بتدریج در خاک تجزیه شده و به موادی مثل دی اکسید کربن و فسفر تبدیل می شود. مخالفان می گویند این سموم باعث آلودگی خاک و آب شده و برخلاف آنچه گفته شده تجزیه نمی‌شود. موافقان می گویند انتقال ژن از یک موجود به موجود دیگر در طول تاریخ در طبیعت اتفاق افتاده و باعث تنوع گونه های زیستی و دوام آنها شده است. مخالفان می گویند آنچه نظم و تعادل ظریف طبیعت انجام داده را نمی توان با آنچه چند شرکت عظیم در ابعادی بسیار بزرگ برای سود انجام می دهند مقایسه کرد.
آیا تولید و عرضه محصولات تراریخته در انحصار شرکتهای خاصی است؟
بزرگترین شرکتهای بیوتکنولوژی کشاورزی دنیا که به "پنج غول" شهرت دارند عبارتند از: مونسانتو (آمریکا)، سینجنتا (سوییس)، بایر (آلمان)، باسف (آلمان)، دو دوپونت(آمریکا). یکی از انتقادهای مخالفان مونوپولی و انحصار این محصولات است که به محض شروع کاشت بذر تراریخته، وابستگی دائمی به تولید کننده برای بذر و سم ایجاد می کند.
تا سال ۲۰۵۰ که جمعیت دنیا به بیش از نه میلیارد نفر می‌رسد باید تولید محصولات کشاورزی شصت درصد افزایش پیدا کند. این جمعیت به غذا نیاز دارد. اینجا هم اختلاف نظر بسیار است. برخی کارشناسان می گویند این موضوع را باید بر حسب شرایط هر کشور در نظر گرفت و مثلا کشورهای جنوب صحرای آفریقا را نباید با مثلا ایران یا آلمان مقایسه کرد و برای همه یک دستورالعمل صادر کرد. وقتی با فناوری روز تولید محصول زیاد می شود و منابع خاک برای تولید محصول کمتر فرسوده شده و همچنین آب کمتری مصرف می شود. آنها همچنین مخالفان را به ضدیت با پیشرفت علم و تکنولوژی متهم میکنند. مخالفان شواهدی را مطرح می کنند که مصرف سم پس از دوره ای کوتاه بیشتر شده، مسئله آب و منابع آب و گرم شدن آب و هوای زمین را در میزان محصول دخیل می‌دانند. آنها همچنین می‌گویند مخالفتی با پیشرفت علم و تکنولوژی ندارند اما تاریخ نشان داده اگر احتیاط لازم در بکاری تکنولوژی نشود می‌تواند عوارض وخیمی داشته باشد.
آیا محصولات تراریخته ضرری برای محیط زیست دارد؟
موافقان محصولات تراریخته می‌گویند سمومی که برای محصولات تراریخته استفاده می شود بتدریج در خاک تجزیه شده و به موادی مثل دی اکسید کربن و فسفر تبدیل می شود. مخالفان می گویند این سموم باعث آلودگی خاک و آب شده و برخلاف آنچه گفته شده تجزیه نمی‌شود. موافقان می گویند انتقال ژن از یک موجود به موجود دیگر در طول تاریخ در طبیعت اتفاق افتاده و باعث تنوع گونه های زیستی و دوام آنها شده است. مخالفان می گویند آنچه نظم و تعادل ظریف طبیعت انجام داده را نمی توان با آنچه چند شرکت عظیم در ابعادی بسیار بزرگ برای سود انجام می دهند مقایسه کرد.
آیا تولید و عرضه محصولات تراریخته در انحصار شرکتهای خاصی است؟
بزرگترین شرکتهای بیوتکنولوژی کشاورزی دنیا که به "پنج غول" شهرت دارند عبارتند از: مونسانتو (آمریکا)، سینجنتا (سوییس)، بایر (آلمان)، باسف (آلمان)، دو دوپونت(آمریکا). یکی از انتقادهای مخالفان مونوپولی و انحصار این محصولات است که به محض شروع کاشت بذر تراریخته، وابستگی دائمی به تولید کننده برای بذر و سم ایجاد می کند.
حق مالکیت معنوی و علمی چیست؟
محصولات تراریخته شامل قانون مالکیت معنوی و علمی می‌شود و خریدار -چه کشاورز چه دولت‌ها- باید مجوز استفاده یا کاشت آن را از شرکت سازنده بگیرند. در مورد محصولات تراریخته‌ای که ایران می‌گوید خود تولید کرده این شبهه وجود دارد که ایران خود ژن مورد نظر را تولید نکرده بلکه از شرکتهای تولید کننده حق استفاده از آن را تحصیل کرده است.
برای مثال برخی می‌گویند که ژنی که وارد برنج طارم مولایی شد ساخت شرکت سیبا-گایگی است که اکنون به شرکت سینجنتا تبدیل شده است. سینجنتا به بی‌بی‌سی فارسی در این باره گفت: "سینجتا اطلاعات دقیق و منافعی درباره برنامه برنج تراریخته که در ایران انجام شده ندارد. از آنجا که اطلاعات دقیق درباره فناوری بکار رفته در این برنامه نامعلوم است، ما هیچ راهی نداریم که ارزیابی کنیم آیا حقوق مالکیت معنوی سینجنتا نقض شده است یا نه. با این حال سینجنتا آماده است تا بیوتکنولوژی خود برای نوآوری، با مجوز در اختیار طرف سوم قرار دهد."
محصولات تراریخته شامل قانون مالکیت معنوی و علمی می‌شود و خریدار -چه کشاورز چه دولت‌ها- باید مجوز استفاده یا کاشت آن را از شرکت سازنده بگیرند. در مورد محصولات تراریخته‌ای که ایران می‌گوید خود تولید کرده این شبهه وجود دارد که ایران خود ژن مورد نظر را تولید نکرده بلکه از شرکتهای تولید کننده حق استفاده از آن را تحصیل کرده است.
برای مثال برخی می‌گویند که ژنی که وارد برنج طارم مولایی شد ساخت شرکت سیبا-گایگی است که اکنون به شرکت سینجنتا تبدیل شده است. سینجنتا به بی‌بی‌سی فارسی در این باره گفت: "سینجتا اطلاعات دقیق و منافعی درباره برنامه برنج تراریخته که در ایران انجام شده ندارد. از آنجا که اطلاعات دقیق درباره فناوری بکار رفته در این برنامه نامعلوم است، ما هیچ راهی نداریم که ارزیابی کنیم آیا حقوق مالکیت معنوی سینجنتا نقض شده است یا نه. با این حال سینجنتا آماده است تا بیوتکنولوژی خود برای نوآوری، با مجوز در اختیار طرف سوم قرار دهد."
تراریخته یا مواد غذایی اصلاح ژنتیکی شده چیست؟ ارگانیک و بومی؟
موافقان می گویند شواهدی از اینکه ژنی که با دستکاری وارد گیاه شده بتدریج با باد و حشرات و راههای دیگر پراکنده شده (در گیاهانی که خودگشن نیستند) و کشت غیر تراریخته، بومی و ارگانیک را به تدریج آلوده کرده وجود ندارند. مخالفان نظر عکس دارند و معتقدند شواهد کافی و محکم برای این موضوع پیدا نشده است. صرف نظر از اینکه کدام طرف درست می گوید، این موضوع از نظر تئوری کاملا امکان پذیر است.
آیا این ژنهای دستکاری شده ممکن است وارد ژنهای خود ما شود؟
شواهد اینکه پس از جذب از روده این ژن ها ممکن است به نحوی وارد فرمول ژنتیکی ما شود وجود ندارد اما در تئوری نمی توان چنین احتمالی را کاملا مردود دانست.
طارم مولایی تراریخته چیست؟
در سال ۲۰۰۴ ایران اعلام کرد که برنج طارم مولایی، برنج تراریخته ای که به دو کرم ساقه خوار مقاوم است- را در سطح تجاری خواهد کاشت. خبری که انعکاس وسیعی داشت و کشورهایی مثل هند و چین - از بزرگترین تولیدکنندگان تراریخته که برنج جز غذاهای اصلی مردم است- که خود چنین نکرده بودند. گفته شده که پنجاه تا صد هزار هکتار، زیر کشت برنج تراریخته رفت. محصول آماده ورود به بازار بود که دوره ریاست جمهوری محمد خاتمی به پایان رسید و محمود احمدی نژاد جای او گرفت و اجازه نداد این محصول از انبارها خارج شود چرا که قوانینی در زمینه ایمنی و سلامت این محصولات وجود نداشت. در دوره اول حسن روحانی علیرغم تمایل دولت، سازمان محیط زیست با این محصولات مخالف بود. در دوره دوم با آمدن عیسی کلانتری بجای معصومه ابتکار، این مانع بر طرف شد.
آیا در ایران تراریخته هست؟
در ایران مشخص نیست محصولات تراریخته از کجا، به چه مقدار، چه نوع محصولاتی وارد شده و صرف چه مواد غذایی می‌شود. برچسب برای روشن شدن اینکه در محصولی تراریخته ها وجود دارند یا نه الزامی نیست و مصرف‌کنندگان از آن مطلع نمی شوند. در دو تحقیق که در مورد خوردنی‌های فرآوری شده ذرت، مثل پاپ کورن و امثال آن، ذرت تراریخته در حدود یک چهارم این محصولات پیدا شد. برخی از مقامات حتی گفته‌اند تقریبا تمام روغن مصرفی در ایران تراریخته است.
موافقان می گویند شواهدی از اینکه ژنی که با دستکاری وارد گیاه شده بتدریج با باد و حشرات و راههای دیگر پراکنده شده (در گیاهانی که خودگشن نیستند) و کشت غیر تراریخته، بومی و ارگانیک را به تدریج آلوده کرده وجود ندارند. مخالفان نظر عکس دارند و معتقدند شواهد کافی و محکم برای این موضوع پیدا نشده است. صرف نظر از اینکه کدام طرف درست می گوید، این موضوع از نظر تئوری کاملا امکان پذیر است.
آیا این ژنهای دستکاری شده ممکن است وارد ژنهای خود ما شود؟
شواهد اینکه پس از جذب از روده این ژن ها ممکن است به نحوی وارد فرمول ژنتیکی ما شود وجود ندارد اما در تئوری نمی توان چنین احتمالی را کاملا مردود دانست.
طارم مولایی تراریخته چیست؟
در سال ۲۰۰۴ ایران اعلام کرد که برنج طارم مولایی، برنج تراریخته ای که به دو کرم ساقه خوار مقاوم است- را در سطح تجاری خواهد کاشت. خبری که انعکاس وسیعی داشت و کشورهایی مثل هند و چین - از بزرگترین تولیدکنندگان تراریخته که برنج جز غذاهای اصلی مردم است- که خود چنین نکرده بودند. گفته شده که پنجاه تا صد هزار هکتار، زیر کشت برنج تراریخته رفت. محصول آماده ورود به بازار بود که دوره ریاست جمهوری محمد خاتمی به پایان رسید و محمود احمدی نژاد جای او گرفت و اجازه نداد این محصول از انبارها خارج شود چرا که قوانینی در زمینه ایمنی و سلامت این محصولات وجود نداشت. در دوره اول حسن روحانی علیرغم تمایل دولت، سازمان محیط زیست با این محصولات مخالف بود. در دوره دوم با آمدن عیسی کلانتری بجای معصومه ابتکار، این مانع بر طرف شد.
آیا در ایران تراریخته هست؟
در ایران مشخص نیست محصولات تراریخته از کجا، به چه مقدار، چه نوع محصولاتی وارد شده و صرف چه مواد غذایی می‌شود. برچسب برای روشن شدن اینکه در محصولی تراریخته ها وجود دارند یا نه الزامی نیست و مصرف‌کنندگان از آن مطلع نمی شوند. در دو تحقیق که در مورد خوردنی‌های فرآوری شده ذرت، مثل پاپ کورن و امثال آن، ذرت تراریخته در حدود یک چهارم این محصولات پیدا شد. برخی از مقامات حتی گفته‌اند تقریبا تمام روغن مصرفی در ایران تراریخته است.