پس‌لرزه‌های حضور ایران در نمایشگاه کتاب فرانکفورت: مهمانی رفتن با کفش گِلی؟
+10
رأی دهید
-0
با وجود اینکه امسال دولت ایران برای حضور در نمایشگاه کتاب فرانکفورت شعار "افزایش کیفیت حضور" را انتخاب کرده بود، اما رسانه‌های ایران از کیفیت پائین این حضور خبر داده‌اند.نمایشگاه کتاب فرانکفورت، به عنوان مهمترین نمایشگاه کتاب در جهان، در حالی به کار خود پایان داده که انتقادهایی درباره چگونگی حضور ایران در این نمایشگاه مطرح شده است.
"افزایش کیفیت حضور"، در حد شعار؟
با وجود اینکه امسال دولت ایران برای حضور در نمایشگاه کتاب فرانکفورت شعار "افزایش کیفیت حضور" را انتخاب کرده بود، اما رسانه‌های ایران از کیفیت پائین این حضور خبر داده‌اند.
روزنامه اعتماد چاپ تهران، در شماره روز شنبه ۲۹ مهر، در گزارشی در این باره نوشت: "مطابق با مشاهدات، کیفیت حضور حاضران، پایین‌تر از حد قابل قبول رویت شد."
گزارشگر این روزنامه برخی از دلایل پائین بودن کیفیت حضور ایران را فراهم نشدن "حتی ملزومات اولیه حضور در چنان نمایشگاهی از سوی اغلب شرکت‌کنندگان" مثلا "تعیین قرارهای ملاقات جدی با ناشران و آژانس‌های ادبی خارجی و تهیه راهنماهای واگذاری رایت درباره کتاب‌ها" دانسته است.
آنچه از سوی وزارت ارشاد نیز بر آن تأکید می‌شد کمیت حضور ایران بود؛ به طوری که بر اساس اعلام رسمی متراژ غرفه بخش بزرگسالان ایران در این نمایشگاه ۲۱۰ متر مربع و مساحت غرفه کودک و نوجوان نیز ۴۰ متر مربع در نظر گرفته شد.
اما روزنامه اعتماد در این زمینه نوشت که هزینه کردن "٤٣ هزار یورو" برای غرفه ایران "اعزام احتمالی افراد و مسئولان مختلف به خارج از کشور" و "سرو غذاهای ایرانی به شکل شکیل در روز ایران" هیچ کدام موید ارتقای نشر ایران در جهان نخواهد بود.
پیش از برگزاری نمایشگاه کتاب فرانکفورت، امیرمسعود شهرام‌نیا مدیرعامل موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی ایران، در یک نشست خبری در تهران، اسامی تشکل‌ها، ناشران و نویسندگان ایرانی حاضر در این غرفه‌ها را اعلام کرد.
بر اساس آمار رسمی، ۱۶ ناشر ایرانی و دو آژانس ادبی "پل" و "تماس" برای نمایشگاه فرانکفورت از سوی وزارت ارشاد اعزام شدند. همچنین ۳۰۰ عنوان کتاب از ۵۰ ناشر داخلی برای نمایش در فرانکفورت انتخاب شدند.
بر اساس یک اصل نانوشته، تأکید بر کتاب‌های مذهبی و حکومتی و همچنین آثار مربوط به ادبیات دفاع مقدس (عنوانی که حکومت ایران به جنگ ایران و عراق می‌دهد) رکن اساسی هر حضور ایران در نمایشگاه‌های بین‌المللی است. در نمایشگاه کتاب فرانکفورت نیز از این اصل سرپیچی نشد و دو تشکل "مجمع ناشران انقلاب اسلامی" و "مؤسسه فرهنگی ناشران دفاع مقدس" در این نمایشگاه حضور یافتند.
امیرحسین بختیاری، مدیر انتشارات ایرانشناسی، که امسال برای اولین بار در غرفه ایران در نمایشگاه فرانکفورت شرکت کرده بود، روز شنبه ۲۹ مهر در گفت‌وگو با خبرگزاری دانشجویان ایران، ایسنا با انتقاد از چگونگی حضور ایران در این نمایشگاه گفت: "توقعم از حضور در این نمایشگاه به عنوان بزرگ‌ترین رویداد فرهنگی دنیا در حوزه کتاب بیشتر از این بود."
این ناشر ایرانی تأکید کرد که غرفه ایران در این نمایشگاه، چه در طراحی و دکور و چه در نشست‌ها و برنامه‌ها، "آماتور" بود و "اصلا استانداردی را رعایت" نکرده بود.
مسئولان غرفه ایران تقریبا همان کسانی هستند که نمایشگاه کتاب تهران را مدیریت می‌کنند و این ناشر هم تأکید کرد که مقامات ایرانی نمایشگاه کتاب فرانکفورت را با نمایشگاه کتاب تهران "اشتباه" می‌گیرند.
امیرحسن چهلتن، یکی از نویسندگان مطرح ایرانی که در سال‌های اخیر به علت سانسور محدودیت‌هایی برای انتشار آثارش در ایران به وجود آمده، روز چهارشنبه ۲۶ مهر، در گفت‌وگو با خبرگزاری دانشجویان ایران، ایسنا، گفت که اساسا حضور ایران در نمایشگاه‌های بین‌المللی کتاب "شکل درست و منطقی خودش را ندارد".غیبت نویسندگان شناخته‌شده
امیرحسن چهلتن، یکی از نویسندگان مطرح ایرانی که در سال‌های اخیر به علت سانسور محدودیت‌هایی برای انتشار آثارش در ایران به وجود آمده، روز چهارشنبه ۲۶ مهر، در گفت‌وگو با خبرگزاری دانشجویان ایران، ایسنا، گفت که اساسا حضور ایران در نمایشگاه‌های بین‌المللی کتاب "شکل درست و منطقی خودش را ندارد".
این نویسنده با انتقاد از دولت ایران که مسئولیت "غرفه ملی" این کشور در نمایشگاه فرانکفورت را بر عهده داشت، تأکید کرد: "دخالت دولتی در امور فرهنگی اساسا بی‌معناست، بخصوص شکل برخورد مسئولان فرهنگی ما با فرهنگ و ادبیات و کتاب."
در میان نویسندگانی که وزارت ارشاد نام آنها را به عنوان دعوت‌شدگان به نمایشگاه فرانکفورت منتشر کرد، به جز "فریبا وفی"، نام نویسنده مطرح دیگری که در آلمان و دیگر کشورهای غربی شناخته شده باشد، به چشم نمی‌خورد. در عوض، برخی نام‌ها همچون "مصطفی رحماندوست"، شاعر کودک و نوجوان برای چندمین بار دیده می‌شد. رحماندوست در یک گفت‌وگوی تلویزیونی درباره شعر معروف خود به نام "صد دانه یاقوت" گفته که این شعر، "شعر جبهه" است.
چهلتن در این زمینه گفت: "عده‌ای را به نمایشگاهی همچون نمایشگاه کتاب فرانکفورت می‌برند که بعضا یا داستان‌نویس نیستند یا داستان‌نویس مطرح نیستند."
او که آثارش به زبان آلمانی ترجمه شده و جزو معدود نویسندگان ایرانی شناخته شده در آلمان است، تأکید کرده که ناشران آلمان "شناخت نسبی از ادبیات معاصر ایران دارند و می‌دانند در ایران چه نویسندگانی مطرح هستند و در ادبیات کی به کی است."
غلامحسین سالمی، مترجم، نیز یک روز پس از پایان نمایشگاه کتاب فرانکفورت، در گفت‌وگو با خبرگزاری دانشجویان ایران، در همین زمینه گفت: " باید چند نویسنده قدر انتخاب کنیم و آنها را به این نمایشگاه‌ها ببریم... علی‌اشرف درویشیان و محمود دولت‌آبادی را به این نمایشگاه‌ها ببریم یا امثال حسین سناپور و زویا پیرزاد را... حضور برخی افراد چه مایه‌ای برای داستان و شعر ایرانی دارد؟"
ترجمه آثار "مطالعات اسلامی و ایرانی" و "ادبیات دفاع مقدس" از مهمترین فعالیت‌های دو آژانس ادبی است که از سوی دولت ایران به نمایشگاه فرانکفورت اعزام شدند. اما غلامحسین سالمی خواستار آن شد که پیش از همه، آثار نویسندگانی چون هوشنگ گلشیری، غلامحسین ساعدی، رضا براهنی و احمد محمود به زبان‌های دیگر ترجمه شوند: "منتها ما نمی‌خواهیم و وقتی نمی‌خواهیم همین می‌شود که هست."
مهمترین موانع: سانسور و رعایت نکردن کپی‌رایت
امیرحسن چهلتن، مثل بسیاری دیگری از نویسندگان و کارشناسان دیگر، اعمال سانسور دولتی در ایران را مهمترین عامل جهانی نشدن ادبیات معاصر ایران می‌داند: "برای جهانی کردن ادبیات ایران اولین کاری که می‌شود انجام داد، برداشتن مانع انتشار آن چیزی است که نظر صاحب اثر است."
این نویسنده اضافه کرد: "وقتی کتاب‌های من به زبان دیگری ترجمه می‌شود، بر روی کتاب می‌نویسند که این کتاب در کشور خود نویسنده امکان چاپ ندارد."
چهلتن همچنین رعایت نشدن قانون کپی‌رایت در ایران را از عوامل افت کیفی حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی کتاب به ویژه نمایشگاه فرانکفورت می‌داند و تأکید می‌کند که این امر موجب "جدی نگرفته شدن" ایران در این نمایشگاه‌هاست.
او گفت: "به نمایشگاه‌های خارجی می‌رویم و می‌گوییم بیایید کتاب‌های ما را ترجمه کنید و با ما قرارداد ببندید، ولی ما کتاب‌های شما را بدون هیچ قراردادی ترجمه و منتشر می‌کنیم! نمی‌دانم مسئولان متوجه زشتی این رفتار هستند یا نه؟"
یکی از ناشران ایرانی حاضر در نمایشگاه فرانکفورت، از انتقاد تند میشل کولمن، رئیس اتحادیه بین‌المللی ناشران از ناشران ایرانی در جریان بازدید از غرفه ایران خبر دادسایت خبرگزاری کتاب ایران، ایبنا روز جمعه ۲۱ مهر به نقل از عباس حسینی نیک، یکی از ناشران ایرانی حاضر در نمایشگاه فرانکفورت، از انتقاد تند میشل کولمن، رئیس اتحادیه بین‌المللی ناشران از ناشران ایرانی در جریان بازدید از غرفه ایران خبر داد.
حسینی نیک، مدیر انتشارات مجد، که در روز دوم نمایشگاه در جلسه‌ای با حضور رئیس اتحادیه بین‌المللی ناشران شرکت کرده بود، نوشت: "موضع آقای کولمن این بود که عدم رعایت کپی‌رایت مهمترین معضلی است که مانع از گسترش روابط نشر داخل و خارج ایران است."
این ناشر ایرانی با اشاره به ترجمه و انتشار بدون اجازه کتاب‌های خارجی در ایران، اضافه کرد که رئیس اتحادیه بین‌المللی ناشران "تعبیر دزدی را خیلی راحت و بدون تکلف در جمع میزبانانش به کار برد، به نحوی که تعجب همه را برانگیخت."
محمود آموزگار، رییس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران نیز که در نمایشگاه فرانکفورت حاضر بود، پس از پایان این نمایشگاه به روزنامه اعتماد گفت که "مسلما و طبیعتا رعایت نکردن حقوق مولف بیرون از مرزهای ایران در رابطه با ناشران خارجی، مانعی جدی برای حضور ایران در بازار جهانی" است.
او با این حال اضافه کرد که حضور ایران در نمایشگاه‌های خارجی می‌تواند به "فهم بیشتر ضرورت مراعات این حقوق" از سوی ناشران ایرانی کمک کند.
میزبانی و مهمانی در نمایشگاه‌های کتاب
دولت ایران در دوران حسن روحانی سعی کرده که هر سال در نمایشگاه کتاب تهران، کشوری را به عنوان "مهمان ویژه" دعوت کند. همچنین در تلاش است تا در نمایشگاه‌های معتبری همچون نمایشگاه کتاب پاریس با همین عنوان دعوت شود.
اما همین بحران عدم رعایت قانون کپی‌رایت، مهمترین مانع جدی، چه برای میزبانی ایران و چه برای مهمان شدن این کشور است.
امیرحسن چهلتن در این زمینه گفته: "باید دانست برای ورود به یک مهمانی باید مقررات آن را رعایت کنیم. ما نمی‌توانیم با کفش گِلی به خانه کسی برویم."
"افزایش کیفیت حضور"، در حد شعار؟
با وجود اینکه امسال دولت ایران برای حضور در نمایشگاه کتاب فرانکفورت شعار "افزایش کیفیت حضور" را انتخاب کرده بود، اما رسانه‌های ایران از کیفیت پائین این حضور خبر داده‌اند.
روزنامه اعتماد چاپ تهران، در شماره روز شنبه ۲۹ مهر، در گزارشی در این باره نوشت: "مطابق با مشاهدات، کیفیت حضور حاضران، پایین‌تر از حد قابل قبول رویت شد."
گزارشگر این روزنامه برخی از دلایل پائین بودن کیفیت حضور ایران را فراهم نشدن "حتی ملزومات اولیه حضور در چنان نمایشگاهی از سوی اغلب شرکت‌کنندگان" مثلا "تعیین قرارهای ملاقات جدی با ناشران و آژانس‌های ادبی خارجی و تهیه راهنماهای واگذاری رایت درباره کتاب‌ها" دانسته است.
آنچه از سوی وزارت ارشاد نیز بر آن تأکید می‌شد کمیت حضور ایران بود؛ به طوری که بر اساس اعلام رسمی متراژ غرفه بخش بزرگسالان ایران در این نمایشگاه ۲۱۰ متر مربع و مساحت غرفه کودک و نوجوان نیز ۴۰ متر مربع در نظر گرفته شد.
اما روزنامه اعتماد در این زمینه نوشت که هزینه کردن "٤٣ هزار یورو" برای غرفه ایران "اعزام احتمالی افراد و مسئولان مختلف به خارج از کشور" و "سرو غذاهای ایرانی به شکل شکیل در روز ایران" هیچ کدام موید ارتقای نشر ایران در جهان نخواهد بود.
پیش از برگزاری نمایشگاه کتاب فرانکفورت، امیرمسعود شهرام‌نیا مدیرعامل موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی ایران، در یک نشست خبری در تهران، اسامی تشکل‌ها، ناشران و نویسندگان ایرانی حاضر در این غرفه‌ها را اعلام کرد.
بر اساس آمار رسمی، ۱۶ ناشر ایرانی و دو آژانس ادبی "پل" و "تماس" برای نمایشگاه فرانکفورت از سوی وزارت ارشاد اعزام شدند. همچنین ۳۰۰ عنوان کتاب از ۵۰ ناشر داخلی برای نمایش در فرانکفورت انتخاب شدند.
بر اساس یک اصل نانوشته، تأکید بر کتاب‌های مذهبی و حکومتی و همچنین آثار مربوط به ادبیات دفاع مقدس (عنوانی که حکومت ایران به جنگ ایران و عراق می‌دهد) رکن اساسی هر حضور ایران در نمایشگاه‌های بین‌المللی است. در نمایشگاه کتاب فرانکفورت نیز از این اصل سرپیچی نشد و دو تشکل "مجمع ناشران انقلاب اسلامی" و "مؤسسه فرهنگی ناشران دفاع مقدس" در این نمایشگاه حضور یافتند.
امیرحسین بختیاری، مدیر انتشارات ایرانشناسی، که امسال برای اولین بار در غرفه ایران در نمایشگاه فرانکفورت شرکت کرده بود، روز شنبه ۲۹ مهر در گفت‌وگو با خبرگزاری دانشجویان ایران، ایسنا با انتقاد از چگونگی حضور ایران در این نمایشگاه گفت: "توقعم از حضور در این نمایشگاه به عنوان بزرگ‌ترین رویداد فرهنگی دنیا در حوزه کتاب بیشتر از این بود."
این ناشر ایرانی تأکید کرد که غرفه ایران در این نمایشگاه، چه در طراحی و دکور و چه در نشست‌ها و برنامه‌ها، "آماتور" بود و "اصلا استانداردی را رعایت" نکرده بود.
مسئولان غرفه ایران تقریبا همان کسانی هستند که نمایشگاه کتاب تهران را مدیریت می‌کنند و این ناشر هم تأکید کرد که مقامات ایرانی نمایشگاه کتاب فرانکفورت را با نمایشگاه کتاب تهران "اشتباه" می‌گیرند.
امیرحسن چهلتن، یکی از نویسندگان مطرح ایرانی که در سال‌های اخیر به علت سانسور محدودیت‌هایی برای انتشار آثارش در ایران به وجود آمده، روز چهارشنبه ۲۶ مهر، در گفت‌وگو با خبرگزاری دانشجویان ایران، ایسنا، گفت که اساسا حضور ایران در نمایشگاه‌های بین‌المللی کتاب "شکل درست و منطقی خودش را ندارد".غیبت نویسندگان شناختهشدهامیرحسن چهلتن، یکی از نویسندگان مطرح ایرانی که در سال‌های اخیر به علت سانسور محدودیت‌هایی برای انتشار آثارش در ایران به وجود آمده، روز چهارشنبه ۲۶ مهر، در گفت‌وگو با خبرگزاری دانشجویان ایران، ایسنا، گفت که اساسا حضور ایران در نمایشگاه‌های بین‌المللی کتاب "شکل درست و منطقی خودش را ندارد".
این نویسنده با انتقاد از دولت ایران که مسئولیت "غرفه ملی" این کشور در نمایشگاه فرانکفورت را بر عهده داشت، تأکید کرد: "دخالت دولتی در امور فرهنگی اساسا بی‌معناست، بخصوص شکل برخورد مسئولان فرهنگی ما با فرهنگ و ادبیات و کتاب."
در میان نویسندگانی که وزارت ارشاد نام آنها را به عنوان دعوت‌شدگان به نمایشگاه فرانکفورت منتشر کرد، به جز "فریبا وفی"، نام نویسنده مطرح دیگری که در آلمان و دیگر کشورهای غربی شناخته شده باشد، به چشم نمی‌خورد. در عوض، برخی نام‌ها همچون "مصطفی رحماندوست"، شاعر کودک و نوجوان برای چندمین بار دیده می‌شد. رحماندوست در یک گفت‌وگوی تلویزیونی درباره شعر معروف خود به نام "صد دانه یاقوت" گفته که این شعر، "شعر جبهه" است.
چهلتن در این زمینه گفت: "عده‌ای را به نمایشگاهی همچون نمایشگاه کتاب فرانکفورت می‌برند که بعضا یا داستان‌نویس نیستند یا داستان‌نویس مطرح نیستند."
او که آثارش به زبان آلمانی ترجمه شده و جزو معدود نویسندگان ایرانی شناخته شده در آلمان است، تأکید کرده که ناشران آلمان "شناخت نسبی از ادبیات معاصر ایران دارند و می‌دانند در ایران چه نویسندگانی مطرح هستند و در ادبیات کی به کی است."
غلامحسین سالمی، مترجم، نیز یک روز پس از پایان نمایشگاه کتاب فرانکفورت، در گفت‌وگو با خبرگزاری دانشجویان ایران، در همین زمینه گفت: " باید چند نویسنده قدر انتخاب کنیم و آنها را به این نمایشگاه‌ها ببریم... علی‌اشرف درویشیان و محمود دولت‌آبادی را به این نمایشگاه‌ها ببریم یا امثال حسین سناپور و زویا پیرزاد را... حضور برخی افراد چه مایه‌ای برای داستان و شعر ایرانی دارد؟"
ترجمه آثار "مطالعات اسلامی و ایرانی" و "ادبیات دفاع مقدس" از مهمترین فعالیت‌های دو آژانس ادبی است که از سوی دولت ایران به نمایشگاه فرانکفورت اعزام شدند. اما غلامحسین سالمی خواستار آن شد که پیش از همه، آثار نویسندگانی چون هوشنگ گلشیری، غلامحسین ساعدی، رضا براهنی و احمد محمود به زبان‌های دیگر ترجمه شوند: "منتها ما نمی‌خواهیم و وقتی نمی‌خواهیم همین می‌شود که هست."
مهمترین موانع: سانسور و رعایت نکردن کپی‌رایت
امیرحسن چهلتن، مثل بسیاری دیگری از نویسندگان و کارشناسان دیگر، اعمال سانسور دولتی در ایران را مهمترین عامل جهانی نشدن ادبیات معاصر ایران می‌داند: "برای جهانی کردن ادبیات ایران اولین کاری که می‌شود انجام داد، برداشتن مانع انتشار آن چیزی است که نظر صاحب اثر است."
این نویسنده اضافه کرد: "وقتی کتاب‌های من به زبان دیگری ترجمه می‌شود، بر روی کتاب می‌نویسند که این کتاب در کشور خود نویسنده امکان چاپ ندارد."
چهلتن همچنین رعایت نشدن قانون کپی‌رایت در ایران را از عوامل افت کیفی حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی کتاب به ویژه نمایشگاه فرانکفورت می‌داند و تأکید می‌کند که این امر موجب "جدی نگرفته شدن" ایران در این نمایشگاه‌هاست.
او گفت: "به نمایشگاه‌های خارجی می‌رویم و می‌گوییم بیایید کتاب‌های ما را ترجمه کنید و با ما قرارداد ببندید، ولی ما کتاب‌های شما را بدون هیچ قراردادی ترجمه و منتشر می‌کنیم! نمی‌دانم مسئولان متوجه زشتی این رفتار هستند یا نه؟"
یکی از ناشران ایرانی حاضر در نمایشگاه فرانکفورت، از انتقاد تند میشل کولمن، رئیس اتحادیه بین‌المللی ناشران از ناشران ایرانی در جریان بازدید از غرفه ایران خبر دادسایت خبرگزاری کتاب ایران، ایبنا روز جمعه ۲۱ مهر به نقل از عباس حسینی نیک، یکی از ناشران ایرانی حاضر در نمایشگاه فرانکفورت، از انتقاد تند میشل کولمن، رئیس اتحادیه بین‌المللی ناشران از ناشران ایرانی در جریان بازدید از غرفه ایران خبر داد.حسینی نیک، مدیر انتشارات مجد، که در روز دوم نمایشگاه در جلسه‌ای با حضور رئیس اتحادیه بین‌المللی ناشران شرکت کرده بود، نوشت: "موضع آقای کولمن این بود که عدم رعایت کپی‌رایت مهمترین معضلی است که مانع از گسترش روابط نشر داخل و خارج ایران است."
این ناشر ایرانی با اشاره به ترجمه و انتشار بدون اجازه کتاب‌های خارجی در ایران، اضافه کرد که رئیس اتحادیه بین‌المللی ناشران "تعبیر دزدی را خیلی راحت و بدون تکلف در جمع میزبانانش به کار برد، به نحوی که تعجب همه را برانگیخت."
محمود آموزگار، رییس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران نیز که در نمایشگاه فرانکفورت حاضر بود، پس از پایان این نمایشگاه به روزنامه اعتماد گفت که "مسلما و طبیعتا رعایت نکردن حقوق مولف بیرون از مرزهای ایران در رابطه با ناشران خارجی، مانعی جدی برای حضور ایران در بازار جهانی" است.
او با این حال اضافه کرد که حضور ایران در نمایشگاه‌های خارجی می‌تواند به "فهم بیشتر ضرورت مراعات این حقوق" از سوی ناشران ایرانی کمک کند.
میزبانی و مهمانی در نمایشگاه‌های کتاب
دولت ایران در دوران حسن روحانی سعی کرده که هر سال در نمایشگاه کتاب تهران، کشوری را به عنوان "مهمان ویژه" دعوت کند. همچنین در تلاش است تا در نمایشگاه‌های معتبری همچون نمایشگاه کتاب پاریس با همین عنوان دعوت شود.
اما همین بحران عدم رعایت قانون کپی‌رایت، مهمترین مانع جدی، چه برای میزبانی ایران و چه برای مهمان شدن این کشور است.
امیرحسن چهلتن در این زمینه گفته: "باید دانست برای ورود به یک مهمانی باید مقررات آن را رعایت کنیم. ما نمی‌توانیم با کفش گِلی به خانه کسی برویم."