بودجه نهادهای نظامی در ایران چقدر است؟

مجلس ایران طرحی برای مقابله با اقدامات "تروریستی و ماجراجویانه" آمریکا تصویب کرده است که بر اساس آن، دولت باید هزار میلیارد تومان بودجه به نیروی قدس، شاخه برون مرزی سپاه پاسداران، پرداخت کند. هزار میلیارد تومان هم برای افزایش توان موشکی به وزارت دفاع اختصاص داده می‌شود.
 
این افزایش بودجه چه سهمی از بودجه دفاعی معمول ایران دارد یا به عبارتی چقدر بزرگ است؟ وضع بودجه دفاعی ایران چطور است و این کشور چه منابعی برای تامین این بودجه‌ها دارد؟ در این گزارش تلاش می‌شود به این سوالات پاسخ داده شود. با توجه به این نکته که بودجه‌های نظامی ایران، بخش‌های محرمانه و غیر شفافی هم دارد که پرداختن به آنها دشوار است.
 آیا دوهزار میلیارد تومان، در بودجه نهادهای نظامی ایران قابل توجه است؟
 این مبلغ حدود چهار درصد کل بودجه نهادهای نظامی ایران در قانون بودجه سال ۱۳۹۶ است. اما در عین حال دو هزار میلیارد تومان، تقریبا نصف کل بودجه وزارت دفاع ایران است، چون بیشتر بودجه به سپاه پاسداران می‌رسد. 

توضیح: در بودجه سالانه دولت ایران، به پنج نهاد نظامی مستقیما بودجه اختصاص داده می‌شود. سهم بودجه ستاد مشترک سپاه پاسداران امسال بیش از ۲۶ هزار میلیارد تومان، یا حدود ۶۰ درصد کل بودجه نهادهای نظامی ایران است. (برای دیدن جزییات بودجه نهادهای نظامی موس خود را روی نمودار زیر حرکت دهید.)
این رقم‌ها از قانون بودجه امسال ایران استخراج شده و شامل جمع کل ردیف‌های اختصاص یافته به این نهادهاست. بعضی از موسسات بین‌المللی، ردیف‌های مربوط به امور بازنشستگی یا رفاهی را کسر می‌کنند. اما در این گزارش کل منابع مالی در دسترس این نهادها مورد نظر قرار گرفته است.
تامین بودجه نهادهای نظامی چقدر برای دولت ایران اولویت دارد؟
 دولت امسال به ازای هر نفر از جمعیت ایران، حدود ۵۰۰ هزار تومان خرج هزینه‌های دفاعی می‌کند. سرانه بودجه دفاعی بعد از رفاه اجتماعی، آموزش و سلامت چهارم است که نشان می‌دهد برنامه‌های دفاعی یکی از اولویت‌های اصلی حکومت ایران است.  توضیح: یکی از راه‌های برآورد اولویت‌های سیاسی یک کشور، نگاه به بودجه‌های سالانه است. محاسبه سرانه بودجه بخش‌های مختلف نشان می‌دهد که هر کشور بسته به امکانات مالی خود، چه بخشی را بیشتر مورد توجه قرار می‌دهد. قانون اساسی ایران، دولت را به سمت اولویت‌های رفاهی حرکت می‌دهد. اگر چه براساس آمار جهانی وضعیت رفاه اجتماعی در ایران چشمگیر نیست اما بخش بزرگی از بودجه دولت سالانه خرج بخش‌های رفاهی می‌شود. از بیمه و خدمات اجتماعی تا پرداخت بازنشستگان و از کار افتادگان.
 
سرانه بودجه دفاعی ایران، حدود ۷۶ برابر سرانه بودجه محیط زیست است که برای هر نفر تنها ۶ هزار و ۵۰۰ تومان است. جدول زیر سرانه بودجه چند بخش مختلف را در سال ۱۳۹۶ با هم مقایسه می‌کند. منبع این اعداد گزارش مجلس ایران از لایحه بودجه امسال است. از نظر سرانه بودجه دفاعی، جایگاه ایران در جهان چندان بالا نیست. موسسه مطالعات صلح استکهلم، هرسال برآوردی از بودجه‌های نظامی ۱۷۲ کشور جهان ارائه می‌کند. برآورد این سازمان در مورد ایران، سرانه ۱۶۶ دلاری در سال گذشته میلادی است که به برآورد مجلس ایران نزدیک است. این برآورد ایران را در رده ۵۳ جدول قرار می‌دهد. در صدر جدول هم اسرائیل با سرانه دو هزار و دویست دلاری و بعد عربستان سعودی با حدود دو هزار دلار قرار دارند.
آیا دولت پول کافی برای پرداخت بودجه پیشنهادی مجلس را دارد؟
 براساس برآورد مجلس ایران، دولت امسال حدود ۲۳ هزار میلیارد تومان کسری بودجه دارد. که حدود نصف بودجه نهادهای نظامی است. تامین دو هزار میلیارد تومان در مقایسه با رقم‌های بودجه دولت ایران، چندان قابل توجه نیست.  توضیح: براساس برآورد مجلس ایران، دولت امسال توان تامین حداکثر ۵۰ درصد بودجه عمومی خود را دارد. یعنی حدود ۱۸۵ هزار میلیارد تومان. باقی بودجه باید از فروش نفت یا استقراض تامین شود. البته وضعیت کسری بودجه دولت ایران مختص امسال نیست و تبدیل به روندی معمول شده است. اما اگر توان دولت در پرداخت بودجه نظامی را، لایحه بودجه در نظر بگیریم، مجلس با افزایش بودجه دفاعی عملا هزاران میلیارد تومان به مخارج دولت اضافه کرده است. برای نمونه در لایحه، بودجه سپاه ۲۲ هزار میلیارد تومان در نظر گرفته شده بود اما مجلس آن را به ۲۶ هزار میلیارد تومان افزایش داد؛ یعنی حدود دو برابر آنچه در طرح مجلس علیه اقدامات آمریکا تصویب شده است.
بودجه نظامی ایران در مقایسه با کشورهای دیگر چقدر است؟
 پاسخ: بودجه نظامی ایران، در سال ۲۰۱۵ میلادی، برابر با دو و هفت دهم درصد تولید ناخالص داخلی این کشور بوده که کمی بالاتر از متوسط جهانی است. در این سال ایران در جهان ۲۸ ام بوده است. عمان، عربستان سعودی و سودان در سال ۲۰۱۵ بالاترین بودجه‌های نظامی را به نسبت تولید ناخالص داخلی داشتند. توضیح: نسبت بودجه نظامی، به تولید ناخالص داخلی یک کشور، معیاری شناخته شده برای سنجش اهمیت بودجه نظامی برای یک حکومت است. گرچه مثلا سه درصد تولید ناخالص داخلی آمریکا، رقمی بسیار بزرگتر از ۱۴ درصد تولید ناخالص داخلی عمان می‌شود، اما این مقایسه نشان می‌دهد که عمان، بخش قابل توجهی از امکانات مالی خود را صرف بودجه نظامی کرده است.
 
فهرست زیر ده کشوری که در سال ۲۰۱۵ میلادی بالاترین بودجه نظامی (به نسبت ثروت خود) را داشته‌اند نشان می‌دهد. با این توضیح که سال ۲۰۱۵ ا این جهت برای مقایسه انتخاب شده است که داده‌های بیشتر کشورهای جهان در دسترس است.