کودتای ۲۸ مرداد: گزینه ساقط کردن شاه از تخت سلطنت

شاه جوان در پی فشار شدید آمریکا با صدور فرمان عزل مصدق موافقت کرد
اسناد جدید آمریکا حکایت از آن دارد که ایالات متحده و بریتانیا آن قدر به کنار زدن محمد مصدق از قدرت مصمم بودند که در نظر داشتند که اگر شاه از نقشه کودتای آنها حمایت نکند، خود او را از تخت سلطنت ساقط کنند.
 
این اسناد برای نخستین بار نشان می‌دهد که مقامات آمریکایی و بریتانیایی حدود یک ماه قبل از کودتای ۲۸ مرداد، گزینه روی کار آوردن یکی از برادران شاه را هم بررسی کرده بودند.
 
آمریکا و بریتانیا در آن دوران شاه جوان را یک "ساقه نازک" توصیف می‌کردند که به گونه‌ای "آزارنده" به تعهد و تضمین حمایت آنان نیاز داشت. با این حال، جلب حمایت آن "ساقه نازک" برای نقشه سازمان های جاسوسی آمریکا و بریتانیا حیاتی بوده زیرا دست کم بنا بر ارزیابی آمریکایی‌ها، ارتش بدون رضایت شاه شانس موفقیت نداشت؛ به علاوه، حتی اگر مصدق هم سرنگون می‌شد، نخست وزیر بعدی بدون پشتیبانی شاه توان اداره کشور و حل و فصل بحران نفت با بریتانیا را نداشت.
 
جلب همکاری شاه علیه نخست وزیر قدرتمندش کار آسانی نبوده. او در آن دوران چنان متزلزل و مشکوک بود که فکر می‌کرد بریتانیا در ظاهر علیه مصدق موضع می‌گیرد ولی در باطن قصد ساقط کردن وی از تخت سلطنت را دارد.
 
بنا بر یک سند مورخ ۳۱ اردیبهشت (۲۱ مه ۱۹۵۳)، شاه به منابع سفارت آمریکا در تهران گفته بود: «انگلیسی‌ها خاندان قاجار را بیرون انداختند و پدرم را سر کار آوردند. آنها پدرم را بیرون انداختند و می توانند من را هم بیرون بیندازند.»
 
این سند با نقل قول مستقیم از شاه می‌افزاید:‌ «اگر انگلیسی‌ها می خواهند که من بروم، باید فورا بدانم تا بی سر و صدا بروم.»
لوی هندرسون سفیر وقت آمریکا در تهران- او پیشنهاد کرده بود که باید شاه را تهدید کرد که اگر از عزل مصدق و نقشه کودتا حمایت نکند یکی از برادرانش شاه خواهد شد شاه به خاطر این شک و تردیدها در همراهی با نقشه کودتا مردد بود و از امضای فرمان عزل مصدق و انتصاب سرلشکر فضل الله زاهدی به نخست وزیری طفره می رفته به طوری که وقتی پسر ابوالقاسم کاشانی (مصطفی کاشانی) چهار ماه پیش از کودتا نزد شاه رفت و او را به برکناری مصدق و روی کار آوردن زاهدی تشویق کرد، بنا بر گزارش سیا مورخ دوم اردیبهشت ۱۳۳۲ (۲۲ آوریل ۱۹۵۳) شاه به پسر کاشانی پاسخ داد: دو روز صبر کن، «دو هفته یا دو ماه نه، فقط دو روز.»
 
این موضوع پیشتر در اسناد و کتب مختلف آمده که چطور سازمان های جاسوسی آمریکا و بریتانیا اشرف پهلوی (خواهر دوقلوی شاه)، اسدالله رشیدیان (عامل بریتانیا) و ژنرال آمریکایی نورمن شوارتسکف (پدر) را نزد شاه فرستادند تا رضایتش را جلب کنند ولی شاه اراده و جرئت اقدام علیه مصدق را نداشت.
 
سیا سپس کرمیت روزولت - مأمور ارشد خود و از طراحان اصلی کودتا- را فرستاد که گفته می‌شود به شاه هشدار داد کودتا بدون همکاری او هم انجام خواهد شد که در این صورت، آمریکا و بریتانیا دیگر از خاندان پهلوی حمایت نخواهند کرد و این سلسله می‌تواند منقرض شود.
 
بنا بر مهم‌ترین سند سازمان سیا راجع به کودتا - گزارش "سرنگونی نخست وزیر ایران مصدق" که برای مصارف داخلی سیا و نه با هدف تبلیغاتی نوشته شده بود و در سال ۲۰۰۰ میلادی به نیویورک تایمز درز کرد - روزولت در حالت ناامیدی به واشنگتن گزارش داد که بدون رضایت شاه کودتا فایده‌ای نخواهد داشت و باید تصمیم گرفت که آیا باید "فشار حد نهایی" را در ظرف دو سه روز آینده بر شاه وارد آورد یا این که کودتا را به تاخیر انداخت.
محمد مصدق پس از کودتا "فشار حد نهایی"
 اسناد جدید منظور روزولت از «فشار حد نهایی» را تا حدی روشن تر می‌کند.
 
بنا بر یک سند فوق‌سری که از حالت طبقه بندی خارج شده است، مقامات آمریکایی و بریتانیایی حدود یک ماه قبل از کودتا گزینه به قدرت رساندن شاهزاده غلامرضا پهلوی را به عنوان جانشین احتمالی شاه بررسی کرده بودند.
 
بنا بر یک سند مورخ ۱۶ خرداد ۱۳۳۲ (ششم ژوئن ۱۹۵۳)، لوی هندرسون، سفیر آمریکا در تهران، در یک نشست مشترک مقامات آمریکایی و بریتانیایی برای بررسی طرح کودتا، می‌گوید که شاه رضایت نخواهد داد مگر آن که تحت «فشار شدید» قرار بگیرد. هندرسون سپس پیشنهاد کرد که باید شاه را به طور صریح یا ضمنی تهدید کرد که احتمال این وجود دارد که یکی از برادرانش را روی تخت سلطنت بنشانند.
 
بنا بر سند، حاضران سپس گزینه پادشاهی شاهزاده غلامرضا پهلوی را بررسی کردند. غلامرضا پهلوی که امسال در پاریس درگذشت تنها فرزند رضا شاه و همسر سوم وی (توران امیرسلیمانی)‌ بود - او از طرف مادر با خانواده‌های برجسته قاجار نسبت داشت.
پادشاه ایران در کنار سرلشکر زاهدی که جای محمد مصدق را گرفت و خود مدتی بعد کنار گذاشته شد مارک گازیوروسکی، نویسنده کتاب «محمد مصدق و کودتای ۱۹۵۳ در ایران» تهدید ضمنی شاه را مهم می‌داند.
 
او به بی‌بی‌سی ‌فارسی می گوید:‌ «اگر آمریکا علیرغم مخالفت شاه دست به کودتا زده بود دیگر او نمی توانست در مقام پادشاهی باقی بماند.»
 
روشن نیست که روزولت در دیدارهایی که با شاه داشته به صراحت در مورد احتمال روی کار آمدن غلامرضا پهلوی به شاه هشدار داده یا نه.
 
در هر صورت به نظر می‌رسد که وقتی شاه بالاخره فرامین عزل مصدق و انتصاب زاهدی به نخست وزیری را امضا می‌کند روزولت و همکارانش را بسیار خوشحال کرده باشد، چرا که در سطر اول سند گزارش سیا به حروف انگلیسی نوشتند: الحمدالله. سند تصریح می‌کند: «فشارها بالاخره موثر واقع شد.»
+72
رأی دهید
-3

  • قدیمی ترین ها
  • جدیدترین ها
  • بهترین ها
  • بدترین ها
  • دیدگاه خوانندگان
    ۷۶
    hassan5 - تهران، ایران

    قائم مقام فراهانی و امیرکبیر .ومصدق گواه این هستند که هیچ دولت خارجی قصد تقویت واستقال حکومت دیگری را(در جهت منافع مردم) ندارند.ملت ها باید روی پای خودشان بایستند.اولین مسئله ملت ایران بیرون کردن آگاهانه سران حکومت اسلامی وجایگزین کردن آن با حکومت لیبرال دمکرات میباشد
    3
    63
    دوشنبه ۲ مرداد ۱۳۹۶ - ۰۶:۳۷
    پاسخ شما چیست؟
    0%
    ارسال پاسخ
    ۵۸
    Ahmad1345 - گوتنبرگ، سوئد
    روز به روز بیشتر شفاف میشود که شاهی که خود را جانشین کوروش میدانست در اصل دست نشاندی امریکا و انگلستان بود. بسیار کارهای مثبتی در آن زمان انجام گرفت، بدون شک. ولی‌ شاهی که قدر قدرت شد، اسم مجلس را گذشت طویله، تحمل هیچ انتقادی را نداشت (حتا از دوستان خودش) نتیجه همین میشود.
    62
    59
    دوشنبه ۲ مرداد ۱۳۹۶ - ۰۷:۰۷
    پاسخ شما چیست؟
    0%
    ارسال پاسخ
    ۴۳
    mirzadeh i eshghi - آلمان، آلمان

    کلا آدم مفلوک وبدبختی بود.بعد شاه الهی ها میخوان زورچپون کنن که نوکر ودستنشانده ارباب نبود.
    75
    41
    دوشنبه ۲ مرداد ۱۳۹۶ - ۰۷:۲۶
    پاسخ شما چیست؟
    0%
    ارسال پاسخ
    ۴۱
    عقاب سرخ - پاسارگاد، ایران

    مرگ بر ما که گفتیم مرگ بر شاه :o ;) حرفی‌ که از صد‌ها نفر تا به حال شنیدم. پاینده و زنده بعد نام پهلوی و خاندان آریامهر،،لعنت بر آخوند و آخوند پرست. به کوری چشم بدخواهان،حسودان ، فسیل‌های مسلن چریک و ضد شاه که در خانه سالمندان هستن یا به پیزوری و مفلسی افتادن و ته دلشون مثل ....پشیمونن اما چون یک عمر تلاش و مبارزشون فس شده و تو زرد از آب در اومدن مجبورن خودشون را به خریت بزنن (با معذرت از محضر ....)
    26
    72
    دوشنبه ۲ مرداد ۱۳۹۶ - ۰۹:۳۳
    پاسخ شما چیست؟
    0%
    ارسال پاسخ
    ۴۵
    karkas - اصفهان، ایران
    ٥٠٠ سال بعد در چنین روزى، أمریکا و انگلیس چند سند دیگر از حالت فوق محرمانه،،،،، انگار دارند رومان چاپ مى کنند! مصدق مى خواست پادشاه کشورى به قدمت تاریخ را کنار بزند و با داوو دسته فدائیان اسلام جمهورى اسلامى درست بکند! که طبق قانون و قدرت شاه با او برخورد شد! به هر حال خمینى رهرو راه مصدق توانست آرزوى مصدق را جامع عمل بپوشاند
    27
    22
    دوشنبه ۲ مرداد ۱۳۹۶ - ۱۰:۳۶
    پاسخ شما چیست؟
    0%
    ارسال پاسخ
    ۳۶
    سوشا-هلند - أمستردام ، هلند

    [::Ahmad1345 - گوتنبرگ، سوئد::]. نتیجه این هست که چهارتا خل مثل تو ٤٠ سال پیش میرن تو خیابون .. بدون اینکه بدونن چرا میگن مرگ بر شاه و زندگی جوانهای الان و خراب میکنن ،بعد جالب تَر ... امثال تو بعد میان از ایران بیرون پناهنده میشن از دست کسانی که خودشون براشون جر میدادن،، لیاقت تو و امثال تو همون خمینی و خامنه اَی ...
    21
    48
    دوشنبه ۲ مرداد ۱۳۹۶ - ۱۱:۱۴
    پاسخ شما چیست؟
    0%
    ارسال پاسخ
    ۵۸
    Ahmad1345 - گوتنبرگ، سوئد
    در حدود ۴ - ۵ سال است که من در این تالار کامنت دیده ام و نوشته ام. فقط در یک مورد دیده ام که یک دوست محترم سلطنتی دلیل بیاورد و منطقی حرف بزند, حتا به یک استدلال هم جواب ندادند. فقط مارک زدن, شعاردادن و دشنام. طرفداران مصدق که قاجاری هستند و باید کشت! طرفداران مجاهدین که خائنند و باید اعدامشان کرد. کمونیست‌ها را هم که حرفشان را نزن، از حالا مرده‌اند! روشنفکرها هم تخته و شلاق و اعدام حکمشان است وای به حل ما با این اپوزیسیون آزادی خواه و دمکرات! اطمینان دارم که حالا من میشوم مامور جمهوری اسلامی و کمونیست و توده ای و و و .
    29
    27
    دوشنبه ۲ مرداد ۱۳۹۶ - ۱۲:۰۰
    پاسخ شما چیست؟
    0%
    ارسال پاسخ
    ۱۰۷
    pars40 - فرایبورگ، سوییس
    عقاب سرخ - پاسارگاد، ایران آقای عقاب سرخ شده سوخواری مطلب رو بخون بعد زنده باد زنده باد کن شاهی که مملکتش رو بفروشه به خارجی که دشمن اون مردم و آرامش و پیشرفت اون مردمه همون بهتر که نباشه و به درک بره تو هم حالا هی گلوتو پاره کن زنده باد بگو . ملای داعشی هم میره اما اینکه این اروپا و آمریکا چه خیانتی به ایران و ایرانی کردن هرگز فراموش نمیشه .
    24
    13
    دوشنبه ۲ مرداد ۱۳۹۶ - ۱۲:۱۴
    پاسخ شما چیست؟
    0%
    ارسال پاسخ
    ۴۲
    Iranemaa - قم، ایران
    [::karkas - اصفهان، ایران::]. ساندیس خوری بیش نیستی
    4
    20
    دوشنبه ۲ مرداد ۱۳۹۶ - ۱۲:۱۷
    پاسخ شما چیست؟
    0%
    ارسال پاسخ
    ۴۵
    karkas - اصفهان، ایران
    [::Ahmad1345 - گوتنبرگ، سوئد::]. دلیل بى سوادى خود را گردن دیگران نیندازید و کمتر تاریخ را توسط بى بى سى و دیگران بیاموزید
    27
    17
    دوشنبه ۲ مرداد ۱۳۹۶ - ۱۳:۲۸
    پاسخ شما چیست؟
    0%
    ارسال پاسخ
    ۵۰
    ابن ملجم - مونیخ، آلمان
    [::Ahmad1345 - گوتنبرگ، سوئد::]. همه که مثل اخوندها و برادران پاسدار و همپالکیها تو از ناف ایران نیستند!
    16
    21
    دوشنبه ۲ مرداد ۱۳۹۶ - ۱۴:۳۱
    پاسخ شما چیست؟
    0%
    ارسال پاسخ
    ۵۰
    ابن ملجم - مونیخ، آلمان
    [::Iranemaa - قم، ایران::]. زنده باشی رفیق.از زمانی که هر چی بی سروپای لبنانی و هندی و پاکستانی و افغانی به نام مدافعان حرم تابعیت کیلویی برا هفت پشتشون گرفتن،خودشون را صاحب مملکت میدونن،از تاریخ ایران حرف میزنند و تاریخ شناس شدند،فردا هم همیم کرکس یا هر کس دیگر یک مدرک دکتری مثل درجه های روی شانه پاسدارها میگیرن و همه کاره مملکت میشن!
    6
    20
    دوشنبه ۲ مرداد ۱۳۹۶ - ۱۸:۱۷
    پاسخ شما چیست؟
    0%
    ارسال پاسخ
    ۵۸
    Ahmad1345 - گوتنبرگ، سوئد
    دوستانی که کامنتهای من را میبینند , میدانند که من با کسی دهن به دهن نمیشوم. با توجه به جوابهای دوستان محترم سلطنتی به کامنت قبلی من, فقط میتوانم بگویم: آفتاب آمد دلیل آفتاب!.
    14
    13
    دوشنبه ۲ مرداد ۱۳۹۶ - ۲۰:۲۲
    پاسخ شما چیست؟
    0%
    ارسال پاسخ
    ۴۸
    آلونا ازنامنسکایا - مسکو، روسیه
    آنوقت وقتی من می گویم محمدرضا آیرملو و رضا دیبا بعضی ها ناراحت می شوند آخه این دو تا بی رگ را چه به رضا شاه ! مردک مثلا تاج کشوری که 2500 سال تاریخ دارد را به سر دارد و می گوید اگر انگلیسی ها می خواهند من بروم بگویند تا بی سر وصدا بروم ! آنوقت خودش را با کوروش هم مقایسه می کند تو باید خودت را با شاه سلطان حسین و فتحعلیشاه مقایسه کنی
    18
    8
    دوشنبه ۲ مرداد ۱۳۹۶ - ۲۳:۳۹
    پاسخ شما چیست؟
    0%
    ارسال پاسخ
    ۴۱
    عقاب سرخ - پاسارگاد، ایران
    [::pars40 - فرایبورگ، سوییس::]. چریک پیر تو هم توزرد از آب در اومدی که! :o !
    4
    16
    دوشنبه ۲ مرداد ۱۳۹۶ - ۲۳:۵۹
    پاسخ شما چیست؟
    0%
    ارسال پاسخ
    ۸۰
    واقع بین ایرانی - هامبورگ، آلمان
    mirzadeh eshghi با تمام تحولی که جهان از نظر سیاسی و اجتماعی و فرهنگی در طول ایام بوجود امده و از انزمانی که من با ای دی شخصی بنام میرزاده عشقی در این سایت اشنا شدم در تمام این ایام حرف ها و کامنت تو همین سبک سیاق است و در شخص میرزاده عشقی هیچگونه تحولی بوجود نیامده و ضمنا میل هم ندارد هیچ تحولی در خود بوجود بیاورد. باور کن
    0
    8
    ‌سه شنبه ۳ مرداد ۱۳۹۶ - ۱۵:۱۸
    پاسخ شما چیست؟
    0%
    ارسال پاسخ
    ۱۰۷
    pars40 - فرایبورگ، سوییس
    عقاب سرخ - پاسارگاد، ایران از کجا تشخیص دادی من چریکم ؟ آفرین به هوش و دکاوت شما . چرا ناراحت میشی شاه دیکتاتور بود فقط مدهبی نبود وگرنه کلی آدمم رو به فنا داد خدا بیامرز مصدق یکی از اون گوهر ها بود و هزاران هزار گوهر دیگه مثل او که آقای شاه دیکتاتور تحمل شنیدن صدای حق اونها رو نداشت آدمهایی که واقا وطن دوست و ایرانی واقعی بودن نه مثل شاه که مملکت رو کرده بود سرباز خونه و ساواک شده بود جلاد دربار مثل اطلاعات که هر نظر و صدای مخالف حقی رو خفه میکنه .
    0
    1
    شنبه ۷ مرداد ۱۳۹۶ - ۱۵:۰۱
    پاسخ شما چیست؟
    0%
    ارسال پاسخ
    نظر شما چیست؟
    جهت درج دیدگاه خود می بایست در سایت عضو شده و لوگین نمایید.