سند آموزشی ۲۰۳۰ چیست و چرا رهبر ایران با آن مخالف است؟

آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر ایران از آنچه "اجرای بی‌سر وصدای" سند آموزشی یونسکو خوانده انتقاد کرده است. او می‌گوید "سند آموزشی ۲۰۳۰ یونسکو" چیزی نیست که جمهوری اسلامی تسلیم آن شود.
 
این سند آموزشی که از پاییز سال ۱۳۹۵ بحث برانگیز شده، بخشی از برنامه سازمان ملل متحد برای "توسعه پایدار" کشورهای عضو تا سال ۲۰۳۰ است. دولت ایران هم برای اعمال هدف‌های آموزشی این برنامه جهانی، سندی را تدوین کرده است که حالا محل اختلاف شده است.
 
رسانه‌ها و چهره‌های نزدیک به محافظه‌کاران در ایران، این سند را "توطئه" برای به گفته آنها "نفوذ" خوانده‌اند. در حالی که حامیان این برنامه، آن را استفاده از تجربه‌های بین‌المللی برای توسعه و مدرن کردن آموزش کشور می‌دانند. در پرسش و پاسخ‌های زیر تلاش شده ابعاد مختلف این سند و دلایل مخالفت‌ها روشن شود.
اهداف ۱۷ گانه توسعه پایدار سازمان ملل برنامه توسعه پایدارسازمان ملل چیست؟
در سپتامبر ۲۰۱۵ میلادی، مجمع عمومی سازمان ملل متحد، قطعنامه‌ای را با عنوان "برنامه کاری برای 2030 ، دگرگون کردن جهانمان: توسعه پایدار" تصویب کرد. این قطعنامه ۱۷ دستور کاری را برای "توسعه پایدار" کشورهای عضو سازمان ملل فهرست می‌کند. این سند با همکاری گروه‌های متخصص بین المللی تدوین شده است، اما اعضا مجبور به اجرای آن نیستند و می‌توانند انتخاب کنند، یا آن را با شرایط خود منطبق کنند.
 
در ادبیات سازمان ملل، توسعه پایدار یعنی "برآوردن نیازهای امروز بدون نادیده گرفتن نسل های آینده." به زبان دیگر، توسعه پایدار به این معنی است که مراقب باشیم امروز همه منابع را برای توسعه استفاده نکنیم تا چیزی هم برای نسل های آینده باقی بماند. آلوده کردن محیط زیست، از بین بردن منابع طبیعی، و مهمتر از همه تغییرات اقلیمی هم زیر همین عنوان جای می‌گیرد.
سند ملی آموزش۲۰۳۰ جمهوری اسلامی ایران چیست؟
آموزش یکی از بخش های هفده‌گانه برنامه توسعه پایدار سازمان ملل است. در برنامه سازمان ملل آمده است که تا سال ۲۰۳۰ همه ۱۹۲ کشور عضو این سازمان "امکانات مساوی، با کیفیت بالا و مادام العمر تحصیل" فراگیر را برای همه ساکنان کشور، فارغ از جنسیت، قوم و قبیله و سن و سال فراهم کنند.
رونمایی از سند آموزشی ۲۰۳۰ یونسکو با حضور وزیران علوم و آموزش و پرورش ایران در آذر ۱۳۹۵
دولت ایران هم آذر ماه سال ۱۳۹۵ از برنامه آموزشی خود، بر اساس برنامه سازمان ملل رونمایی کرد. منظور رهبر ایران هم همین سند است. عنوان سند "به سوی آموزش و یادگیری مادام العمر با کیفیت، برابر و فراگیر: سند ملی آموزش۲۰۳۰ جمهوری اسلامی ایران" است. سند بیش از ۳۰۰ صفحه دارد و سرفصل‌هایش، مشابه ۱۰ هدف تعیین شده سازمان ملل است.
آیا سند ملی آموزش ۲۰۳۰ تبدیل به قانون شده است؟
 در سایت‌های دولت ایران، نشانه‌ای از ابلاغ مستقیم "سند آموزشی ۲۰۳۰" نیست. رهبر ایران هم از "اجرای بی سر و صدای" آن سخن گفته است. اما در تاریخ ۲۵ شهریور ۱۳۹۵ هیات وزیران تصویب‌نامه‌ای را منتشر کرد که دستور ایجاد "کارگروه ملی آموزش ۲۰۳۰" را صادر می‌کند.
 
وظیفه این کارگروه "ارائه راهکارهایی برای تحقق" اهداف ۲۰۳۰ تعیین شده است. در بند سوم این تصویب نامه آمده است: "دستگاه‌های اجرایی برای تحقق اهداف برنامه آموزش ۲۰۳۰ موظف به اجرای تصمیمات این کارگروه می‌باشند."
بند سوم تصویب نامه، دستگاه‌های اجرایی را موظف به اجرای تصمیمات کارگروه کرده است بعد از آن زمستان پارسال، دبیر کمیسیون ملی یونسکو در ایران، گفت که "سند ملی آموزش از سوی دولت برای تبدیل شدن به قانون،‌ به مجلس ارائه می‌شود" اما تاکنون خبری از مطرح شدن آن در مجلس منتشر نشده است.
نظر شورای عالی انقلاب فرهنگی چه بوده است؟
 رهبر ایران در سخنانش از شورای عالی انقلاب فرهنگی گله کرده و گفته: "این شورا باید مراقبت می‌کرد و نباید اجازه می‌داد که کار تا جایی پیش برود که اکنون ما مجبور به جلوگیری از آن شویم." در سایت شورای عالی انقلاب فرهنگی "برنامه آموزشی ۲۰۳۰" بارها مطرح شده است اما مصوبه‌ای درباره آن وجود ندارد.
 
کار شورای عالی انقلاب فرهنگی، به ریاست رئیس جمهوری "گسترش نفوذ فرهنگ اسلامی در جامعه" و جلوگیری از ورود "افکار مادی و نفی مظاهر و آثار غربزدگی" است. معمولا سیاست‌های کلان فرهنگی یا آموزشی حکومت ایران به تصویب این شورا می‌رسد.
جلسه شورای عالی انقلاب فرهنگی در اردیبهشت ۱۳۹۶ درباره سند ۲۰۳۰ صدای انتقاد از بعضی اعضای این شورا به گوش می‌رسد. مخبر دزفولی، یکی از دبیران این شورا، اوایل فروردین امسال گفت: "شورای عالی انقلاب فرهنگی، مفاد این سند را به دقت تحلیل و بررسی کرده و معتقدیم این سند در موارد زیادی با مبانی ارزشی و عقیدتی ما مباینت (ناسازگاری) دارد."
 
او از سند دیگری هم سخن گفته است:"در حالی که اسناد بالادستی کشور در این حوزه تدوین، تصویب و در حال اجراست؛ چرا مجددا قصد دارند تا سند ۲۰۳۰ را اجرایی کنند؟" اما کدام سند؟
سند تحول بنیادین آموزش و پرورش چیست؟
 در سخنان رهبر ایران، این سند در برابر " سند ملی آموزش۲۰۳۰ جمهوری اسلامی ایران" قرار گرفته است.
 
حدود شش سال پیش، محمود احمدی‌نژاد، رئیس جمهوری وقت از سند تحول بنیادین آموزش و پرورش رونمایی کرد. متن کامل آن در سایت وزارت آموزش و پرورش ایران وجود دارد. این سند بیشتر بر آموزه‌های اسلامی تاکید دارد و اولین هدف کلان این سند "تربیت انسانی موحد، مؤمن و معتقد به معاد" است.
رونمایی محمود احمدی‌نژاد از "سند تحول بنیادین آموزش و پروروش" رهبر ایران، قبل از انتقاد از سند آموزشی یونسکو، از روند کند اجرای "سند تحول بنیادین آموزش و پرورش" انتقاد کرده و گفته: "من به‌طور جدی از وزیر محترم و مسئولان می‌خواهم که موضوع اجرایی شدن سند تحول را پیگیری کنند زیرا آموزش و پرورش نیازمند تحول عمقی و بدور از تغییرات ظاهری است."
 
پیش از این، شورای عالی انقلاب فرهنگی هم در بیانیه‌ای خوستار "اجرای کامل و همه جانبه سند تحول بنیادین آموزش و پرورش" شده بود.
 
در پاسخ، فخرالدین دانش آشتیانی، وزیر آموزش و پرورش ایران گفته بود "اجرای سند ۲۰۳۰ در قالب سند تحول است و چیزی خارج از سند اجرا نمی‌شود، در این سند مواردی است که از نظر شرعی و عرفی، دارای اشکال است و البته که اجرا نخواهد شد." مقام‌های دیگر دولتی هم تاکید کرده‌اند که سند مورد نظر رهبر ایران، بالادستی است، و سند یونسکو، زیر دست آن قرار داد.
تفاوت‌های عمده برنامه مورد نظر رهبر ایران، با برنامه ۲۰۳۰ چیست؟
 یکی از اختلاف‌های عمده بین سند مورد نظر رهبر ایران، و سند یونسکو، آموزش زنان است. در حالی که در سند مورد نظر رهبر ایران، نامی از جنسیت و "زن" نیامده، در سند مورد نظر دولت ایران، طبق هدف‌های سازمان ملل، یکی از سرفصل‌ها "برابر سازی فرصتهای آموزشی برای زنان و دختران" است.
در سند آموزشی ۲۰۳۰ به برابری فرصت تحصیل برای زنان تاکید شده است
 در سند یونسکو که مورد تایید دولت است، همچنین به تحصیص بورس‌های تحصیلی و "توسعه همکاریهای علمی و بین المللی در آموزش عالی و مهندسی" و همکاری‌های بین المللی برای آموزش معلمان تاکید شده و سرفصلی هم به "آموزش شهروندی" اختصاص دارد.
 
اما سند مورد نظر رهبر ایران، نگاهی داخلی دارد، و درآن نشانه‌ای از آموختن سازمان یافته از غرب نیست. برعکس بر نفوذ ایران بر جهان تاکید شده است و در هدف کلان دوم آمده که نظام آموزشی ایران باید "زمینه سازی برای اقتدار و مرجعیت علمی و تکوین تمدن اسلامی ایرانی در راستای تحقق جامعه جهانی عدل مهدوی" باشد.
منتقدان سند آموزشی ۲۰۳۰ یونسکو چه گروه‌هایی هستند و انتقادشان چیست؟
 انتقادها به سند آموزشی ۲۰۳۰ یونسکو، از پاییز پارسال بعد از رونمایی آن آغاز شد، بیشتر انتقادها حول چند محور مشخص است:
برابری زن و مرد در آموزش:
 بیانیه‌ای از طرف گروهی که در آن، به برابری جنسیتی در آموزش که یکی از هدف‌های سازمان ملل و نسخه ایرانی آن است انتقاد شده است. در این بیانیه آمده: "از دستاوردهای این برنامه عدم تفکیک جنسیتی در محیط آموزشی، تغییر کتب درسی با حذف نقش‌های مادری و همسری و مشابه نشان دادن زن و مرد در تمام عرصه‌ها... است"
گروه "بانوان فرهیخته خراسان رضوی" از مخالفان برابری جنسیتی در آموزش هستند نفوذ جریان‌های "غیر دینی":
 یکی دیگر از محورهای انتقاد "غیر اسلامی" شدن آموزش در ایران، ورود تفکرات غیر دینی (سکولار) و همچنین آموزه‌های انسان گرایانه غربی، در برابر آموزه‌های "خدا محور" اسلامی است.
 
این نگرانی پیشتر هم از طرف رهبر ایران مطرح شده بود که خواستار پایان آموزش علوم انسانی به روش غربی و انسان گرایانه در دانشگاه‌ها و مدرسه‌ها شده بود. در یک یادداشت روزنامه کیهان بعد از رونمایی از سند ۲۰۳۰ آمده است: "مهم‌ترین دستاورد آن نفوذ جریان‌ها و منابع روشنفکری و سکولار در فضای آموزشی و تربیتی کشور بر مبنای آموزه‌های غربی است. این هدف آشکارا در کتابچه‌های راهنمای یونسکو با عنوان آموزش همگانی جهانی به چشم می‌خورد."
 نظارت خارجی:
 یکی دیگر از محورهای انتقادها، آموزش‌های بین‌المللی معلمان است. در سند‌های اصلی سازمان ملل، مخصوصا بر آموزش معلمانی که با دانش آموزان ناتوان، معلول یا دارای مشکلات خاص تاکید شده است تا آموزش "فراگیر" باشد. همچنین بر انتقال تکنولوژی‌ها و تجربه‌های آموزشی و در مجموع علم آموزش میان کشورهای عضو سازمان ملل تاکید شده است. اما برای نمونه حسن رحیم‌پور ازغدی عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی، این پیشنهادات را "نظارت مستشاران خارجی بر آموزش و پرورش" ایران خوانده است.