نمایشگاه تیسفون، میراث ساسانیان و حذف نام خلیج فارس

اگر در بخش هنر اسلامی در موزه‌های پرآوازه‌ دنیا مانند «لوور» یا «ویکتوریا-آلبرت» گردشی کوتاه کرده باشید این نکته را به سرعت درمی‌یابید که دست کم بیش از هفتاد درصد از آثار در ایران آفریده شده‌اند. با اینحال کارها به جای طبقه بندی شدن به عنوان "هنر ایران در دوران اسلامی"، زیر نام "هنر اسلامی" به بینندگان عرضه می‌شوند.
 
موزه هنرهای اسلامی در برلین هم از این قاعده مستثنی نیست با این تفاوت که درصدد یافتن ریشه‌های "هنر اسلامی" برآمده است. این موزه دارای یک گنجینه منحصر به فرد از آثار تاریخی و هنری ایران، به ویژه از دوره ساسانیان است؛ آثاری که برخی از آنها حتی در موزه‌های داخل ایران نیز یافت نمی‌شوند. دلیل این موضوع به موقعیت کنونی شهر تیسفون بازمی‌گردد.
 پیشینه کاوش‌های باستان شناسی در تیسفون
تیسفون، پایتخت امپراتوری ایران در دوره ساسانی و ایوانِ افسانه‌ای آن (طاق کسری) سده‌هاست که دیگر در محدوده‌ی مرزهای ایران قرار ندارد. تیسفون اکنون در ۳۵ کیلومتری بغداد واقع شده؛ شهری که گرچه در حال حاضر پایتخت عراق است اما نامش واژه‌ای است از زبان پارسی میانه (پهلوی) به معنای خدا داد.
 
باستان شناسان آلمانی و آمریکایی در سال‌های ۱۹۲۹ و ۱۹۳۱ در منطقه تیسفون به کاوش پرداختند. آثار منحصر بفردی که در این کاوش‌ها پیدا شد میان موزه ملی آلمان در برلین، متروپولیتن در نیوریوک و موزه ملی عراق در بغداد تقسیم شدند.
 
اوته فرانک، باستان شناس و استاد دانشگاه که با موزه هنرهای اسلامی برلین نیز همکاری دارد می‌گوید: "در آن زمان نه تنها موزه برلین بلکه بسیاری از دیگر موزه‌های بزرگ دنیا مشغول کاوش‌های باستان شناسی در خاورنزدیک بودند. موزه‌های بزرگ در غرب تازه شکل گرفته بودند و باید آثار تاریخی وارد مجموعه آنها می‌شد. در موزه هنرهای اسلامی برلین بیش از ده هزار اثر از منطقه تیسفون وجود دارد. مطالعه هنر ساسانی در این مرکز بسیار اهمیت داشته زیرا ساسانیان آخرین سلسله باستانی پیش از ظهور اسلام بوده‌اند. گذشته از این موضوع، مدیریت موزه از آغاز شکل گیریِ آن، به آنچه سرچشمه هنر اسلامی بوده توجهی ویژه داشته تا آن آثار را همراه با هنر پس از اسلام به شکل همزمان نشان دهند. بازدیدکنندگان به این شکل بهتر با تاثیر آثار پیش از اسلام بر آثار دوره اسلامی آشنا می‎شوند". اوته فرانک برای نمونه به سکه‌های ساسانی اشاره می‌کند و می‌افزاید: "اگر سکه‌های دوره‌ خسرو پرویز را مد نظر قرار دهیم متوجه می‌شویم که پس از اسلام مدتها کماکان سکه‌ها به همان شکل ضرب شده‌اند و تنها خط آنها به عربی تغییر داده شده است."
"طاق کسری" در دشت تیسفون، ۳۵ کیلومتری بغداد، در حصار امنیتی نیروهای عراقی (۲۰۱۶) تیسفون: تکرار یک نمایشگاه پس از ۸۵ سال
نمایشگاه اخیر در موزه هنرهای اسلامی برلین در واقع دومین نمایشگاه درباره تیسفون در این موزه است. در سال ۱۹۳۲ نخستین نمایشگاه با همین عنوان در موزه برپا شده بود؛ مدتی کوتاه پس از زمانی که آثار کشف شده در تیسفون به آلمان منتقل شدند. نمایشگاه کنونی با ارائه همزمان ِآثار پیش از اسلام و آثاری مهلم از هنر ساسانی در دوران اسلامی، همچنین بازسازی رایانه‌ای برخی بناهای آن دوره مانند طاق کسری تصویر جامع‌تری از هنر آن دوره به مخاطبان عرضه می‌کند.
بشقاب نقره‌ای ساسانی با نقش پادشاه در حال نبرد با حیوانات درنده بشقابی نقره‌ای که نقش نبرد پادشاه ساسانی با حیوانات درنده را برخود دارد نخستین اثری است که بازدیدکنندگان نمایشگاه با آن برخورد می‌کنند. برگزارکنندگان نمایشگاه "تیسفون" معتقدند گرچه طرح این بشقاب نمایانگر هنر ساسانی است اما در اینکه خود بشقاب در زمان ساسانیان ساخته شده باشد تردید وجود دارد. زمان ساخت بشقاب می‌تواند بین سده ششم تا هشتم میلادی باشد؛ زیر حتی در دوران اسلامی خلفا در بسیاری موارد از سنن پیش از خود در این موارد بهره می‌گرفتند.
گچبری کشف شده در تیسفون، الهام بخش آرم دانشگاه تهران یکی دیگر از آثار به نمایش درآمده در نمایشگاه که طرح آن برای بسیاری از ایرانیان آشناست یک گچ‌بری دایره‌ای شکل است که در نزدیکی طاق کسری کشف شده است. محسن مقدم، استاد پیشین دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران سالها پیش از نقش این اثر برای طراحی آرم دانشگاه تهران بهره برده است. نقش‌های تزیینی در معماری تیسفون، سکه‌های دوران اردشیر یکم، بهرام دوم، خسرو پرویز و تندیسی گچی از یک کشیش از جمله دیگر آثار به نمایش درآمده در نمایشگاه تیسفون در پایتخت آلمان هستند.
حذف نام خلیج فارس از نقشه نمایشگاه
موزه هنرهای اسلامی برلین که بخشی از موزه پرگامون در برلین است، در ورودیِ نمایشگاه تیسفون نقشه‌ای بزرگ از منطقه آویخته است. نام همه دریاها در این نقشه نوشته شده به جز یکی: "خلیج فارس". استفان وبِر، مدیر موزه هنرهای اسلامی گرچه تایید می‌کند که "خلیج فارس" نام رسمی این آبراه است ولی می‌گوید: "ما نمی‌خواهیم وارد اختلافات ایرانیان و اعراب در این زمینه شویم به همین خاطر از نوشتن نام بر روی این منطقه خودداری کردیم".
حذف نام خلیج فارس از نقشه نمایشگاه اما موضوع تنها به این نقشه محدود نمی‌شود. در بخش پایانی نمایشگاه نیز یک تابلو قرار داده شده که روی آن به زبان انگلیسی نوشته شده: "خداحافظ تیسفون". زیر این تیتر تنها برگردان عربی آن درج شده و از متن پارسی خبری نیست. حال آنکه موضوع نمایشگاه به تیسفون و فرهنگ ایران مربوط است. این موضوع برای بسیاری از بازدیدکنندگان ایرانیِ نمایشگاه آزاردهنده بوده.
 
مدیر موزه تنها به ذکر این نکته بسنده می‌کند که این موارد "بسیار حساس" هستند. او می‌گوید: "برای گشایش نمایشگاه نیز گیج شده بودیم که سفیر ایران را دعوت کنیم یا سفیر عراق را و در نهایت تصمیم گرفتیم هیچکدام را دعوت نکنیم".
 
نمایشگاه تیسفون تا دوم آوریل ۲۰۱۷ در پایتخت آلمان برپاست.
نمایی از نمایشگاه در موزه پرگامون، برلین

منبع: 

http://www.bbc.com/persian/iran-features-39254529