پیچیدگی‌های سه سازمان مجزا: اطلاعات سپاه، حفاظت اطلاعات سپاه و حفاظت سپاه

دیروز سرتیپ پاسدار محمدحسین زیبایی‌نژاد معروف به حسین نجات، به سِمت جانشین رئیس سازمان اطلاعات سپاه منصوب شد. سِمتی که اگرچه در چارت سازمانی سپاه وجود داشته، اما به زحمت می‌توان در رسانه ها، ردپایی از اخبار مرتبط با آن پیدا کرد.
 
"سازمان اطلاعات سپاه"، در کنار "سازمان حفاظت اطلاعات سپاه" و "حفاظت سپاه" تنها یکی از سه زیرمجموعه سپاه پاسداران است که به انجام وظایف اطلاعاتی - امنیتی می پردازد.
 
این سه مجموعه، به کرات در مطالب رسانه‌های ایرانی و غیر ایرانی با همدیگر اشتباه گرفته می‌شوند. پیچیدگی موضوع وقتی بیشتر می‌شود که بعضاً حتی خبرگزاری‌های رسمی ایران نیز، یک سازمان یا مسئولین آن را به جای سازمان یا مسئولان دیگر مورد اشاره قرار می‌دهد.
حسین طائب (وسط) از ابتدای تاسیس سازمان اطلاعات سپاه، ریاست آن را بر عهده داشته. او در دیدارهای مسئولان سپاه با رهبر، معمولا در کنار مسئولان طراز اول این نهاد نمی نشیند

"سازمان اطلاعات سپاه" نهاد اطلاعاتی نسبتاً جدیدی است. تشکیل این سازمان، در مهر ماه ۱۳۸۸ اعلام شد.
 
البته پیش از این تاریخ هم، در مطالب رسانه‌ها و اظهار نظرهای فعالان و مسئولان سیاسی به کرات از "اطلاعات سپاه" نام برده شده است. اما باید توجه داشت که قبل از مهر ۱۳۸۸، سپاه دارای یک "معاونت اطلاعات" بوده که مطالب رسانه‌های آن مقطع در مورد اطلاعات سپاه، مشخصاً به همین معاونت اشاره داشته است.
 
این معاونت، بعد از انتخابات ۱۳۸۸ به یک سازمان اطلاعاتی جدید منصوب شد که مستقیماً زیر نظر رهبری قرار داشت. سازمانی که بر خلاف وزارت اطلاعات، پاسخگوی رئیس جمهور نبود و مجلس نیز، امکان احضار رئیس آن برای پاسخگویی را نداشت. در عین حال، برخلاف گذشته که معاونت اطلاعات سپاه به طور غیررسمی در حیطه مسئولیت وزارت اطلاعات دخالت می‌کرد، سازمان جدید رسما یکی از دو دستگاه اطلاعاتی جمهوری اسلامی ایران محسوب می شد.
 
رئیس سازمان اطلاعات سپاه پاسداران، اگرچه منصوب رهبر و مستقیما به او پاسخگوست، اما باید با فرمانده سپاه پاسداران و رئیس دفتر نمایندگی ولی فقیه در سپاه نیز هماهنگ باشد.
 
ریاست سازمان، از زمان تاسیس آن تاکنون با حسین طائب است که پیش از انتصاب خود به این سمت، فرماندهی "نیروی مقاومت بسیج" را عهده دار بود (این نیرو پس از انتخابات، به "سازمان بسیج مستضعفین" تبدیل شد).
 
پیش از حسین نجات، یکی از فرماندهان کمتر شناخته شده سپاه، سرتیپ پاسدار مجید حسینی، جانشین رئیس سازمان اطلاعات سپاه بوده است.
یکی از معدود عکس های در دسترس از محمد کاظمی رئیس حفاظت اطلاعات سپاه (نفر پنجم ایستاده از چپ) سازمان حفاظت اطلاعات سپاه
سازمان حفاظت اطلاعات سپاه، بر خلاف سازمان اطلاعات سپاه یا معاونت اطلاعات سپاه (قبل از مهر ۱۳۸۸) معمولاً در خارج از سپاه پاسداران فعالیت نمی‌کند.
 
این نهاد، نوعی تشکیلات اطلاعاتی داخلی سپاه است که وظایفی چون مقابله با جاسوسی در داخل این نیروی نظامی، جلوگیری از نفوذ جریان‌های ناهمسو با خط مشی سپاه، جلوگیری از راه یافتن اطلاعات محرمانه به خارج از سپاه و سرانجام نظارت سیاسی - امنیتی بر فرماندهان و پرسنل این نیروی مسلح را بر عهده دارد.
 
مطابق رسمی نانوشته در جمهوری اسلامی ایران، روسای سازمان حفاظت اطلاعات سپاه چندان "رسانه‌ای" نمی‌شوند و سختی ممکن است بتوان عکس یا خبری از آنها پیدا کرد.
 
به عنوان نمونه، رئیس فعلی حفاظت اطلاعات سپاه، سرتیپ پاسدار محمد کاظمی است که احتمالاً، بسیاری تاکنون اسم او را هم نشنیده‌اند.
 
یکی از معدود دفعاتی که عکسی از آقای کاظمی منتشر شده، در مشرق نزدیک به سپاه پاسداران بوده که او را در میان تعدادی از دیگر فرماندهان نظامی و اطلاعاتی نیروهای مسلح ایران نشان می دهد.
 
قبل از رئیس فعلی حفاظت اطلاعات سپاه، به ترتیب غلامحسین رمضانی، محمد کاظمی (در نخستین دوره ریاست بر سازمان)، مرتضی رضایی و علی سعیدی ریاست این نهاد امنیتی را بر عهده داشته‌اند که آنها نیز در زمان تصدی مسئولیت، از حضور در رسانه‌ها پرهیز می کرده‌اند.
 
علی سعیدی، نماینده فعلی رهبری در سپاه، اگرچه شخصیتی رسانه ای است، اما در زمان تصدی مسئولیت حفاظت اطلاعات سپاه، که از زمان تاسیس این نهاد در سال ۱۳۶۲ تا سال ۱۳۷۲ ادامه یافت، از حضور در انظار عمومی خودداری می کرد؛ تا آنجا که از حدود یک دهه مسئولیت او در این نهاد، ردپای قابل توجهی در رسانه ها باقی نمانده است.
 
جانشین فعلی رئیس سازمان حفاظت اطلاعات سپاه، سرتیپ دوم پاسدار رحیم یعقوبی است.
علی اصغر گرجی زاده (چپ) رئیس سازمان حفاظت سپاه و صفرعلی موسوی (راست) فرمانده سپاه حفاظت هواپیمایی حفاظت سپاه
حفاظت سپاه، به انجام وظایف حفاظتی - امنیتی (و نه اطلاعاتی) می‌پردازد. این سازمان، که بعضا تحت عنوان "سپاه حفاظت" هم از آن نام برده می‌شود، وظیفه حفاظت از شخصیت‌ها و اماکن حساس و نیز تامین امنیت پروازهای غیرنظامی را بر عهده دارد.
 
این سازمان، بعد از انتخابات ۱۳۸۸ و تغییرات ساختاری سپاه پاسداران (که شامل تبدیل "نیروی مقاومت بسیج" به "سازمان بسیج مستضعفین" و نیز تشکیل "سازمان اطلاعات سپاه" نیز می‌شد) ایجاد شد. هرچند روایت هایی هم وجود دارد که مطابق آنها، تشکیل این سازمان به اواخر سال ۱۳۸۷ بر می‌گردد.
 
در زمان تشکیل حفاظت سپاه، گفته می‌شد که این سازمان از تجمیع سه یگان حفاظتی زبده سپاه به وجود آمده: "سپاه حفاظت هواپیمایی" که مسئولیت مقابله با هواپیماربایی و اقدامات خرابکانه را در هواپیماها و فرودگاه ها عهده دار است، "سپاه انصارالمهدی" که مسئولیت حفاظت از مقام های ارشد حکومتی - غیر از رهبر - به عهده دارد و "سپاه ولی امر" که مسئول حفاظت از رهبر است.
 
در عین حال، مشخص نیست که آیا سپاه ولی امر، هم اکنون واقعا زیر نظر فرماندهی حفاظت سپاه قرار دارد یا اینکه -به خاطر اهمیت بسیار ویژه آن- در عمل به طور مستقل فعالیت می‌کند.
 
فرمانده سپاه حفاظت، سرتیپ علی اصغر گرجی‌زاده است که با حفظ سمت، فرماندهی سپاه حفاظت انصار المهدی را هم بر عهده دارد.
 
همچنین، فرماندهی سپاه حفاظت هواپیمایی با سرتیپ دوم صفرعلی موسوی و فرماندهی سپاه ولی امر با سرتیپ تمام ابراهیم جباری است (پیش از ابراهیم جباری، حسین نجات که اخیرا جانشین رئیس سازمان اطلاعات شده، فرماندهی سپاه ولی امر را عهده دار بود).
 
جانشین فرمانده حفاظت سپاه، با سرتیپ دوم پاسدار محمدحسن کاظمی است که به خاطر شباهت اسمی خود با رئیس حفاظت اطلاعات سپاه (سرتیپ محمد کاظمی) بعضا با او اشتباه گرفته می‌شود. تا جایی که در مواردی، حتی برخی خبرگزاری‌های نزدیک به سپاه نیز، او را به عنوان رئیس سازمان حفاظت اطلاعات سپاه معرفی کرده‌اند.
ابراهیم جباری (نفر اول از سمت راست) فرمانده سپاه ولی امر پیچیدگی تعمدی؟
تعدد سازمان های امنیتی - اطلاعاتی در ایران، معمولا عامل بروز ناهماهنگی و حتی اختلاف میان این سازمان‌ها بوده است.
 
این پدیده، وقتی پای موازی‌کاری امنیتی میان نهادهای زیر نظر رهبری و وزرات اطلاعات در میان باشد (که زیرمجموعه دولت محسوب می‌شود)، به راحتی قابل فهم است. اما وجود دستگاه‌های متعدد اطلاعاتی - امنیتی در یک نهاد انتصابی واحد همچون سپاه، ممکن است از منطق جداگانه‌ای تبعیت کند.
 
پرداختن تحلیلی به دلایل این پدیده، البته به فرصت جداگانه ای نیاز دارد. ولی به طور کلی قابل توجه است که تمام این سازمان‌ها، به طور مستقیم و غیرمستقیم زیر نظر رهبر جمهوری اسلامی ایران قرار دارند. مقامی که نه تنها فرمانده کل سپاه و رئیس دفتر نمایندگی ولی فقیه، که روسای قوای چهارگانه سپاه (زمینی، دریایی، هوا-فضا و نیروی قدس) و روسای سازمان های اطلاعات و بسیج مستضعفین را منصوب می‌کند. رئیس سازمان حفاظت اطلاعات نیز، از بین افراد "مورد تایید" رهبر انتخاب و سپس، به حکم فرمانده کل سپاه منصوب می‌شود.
 
وجود چنین ساختاری در سپاه پاسداران، از مهمترین ابزارهای پیش بینی شده برای تضمین کنترل رهبر جمهوری اسلامی ایران بر این نهاد تعیین‌کننده حکومتی است. نهادی که محافظه‌کاران حاکم بر ایران، آن را مهمترین نیروی محافظت‌کننده از حکومت در مقابل تهدیدهای داخلی و خارجی می‌دانند.
خبر چاپ شده در خبرگزاری فارس (وابسته به سپاه) که در آن محمدحسن کاظمی جانشین فرمانده حفاظت سپاه، با محمد کاظمی رئیس سازمان حفاظت اطلاعات سپاه اشتباه گرفته شده