پاسخ علمی به یک سوال فلسفی؛ اول مرغ بود یا تخم مرغ؟

هزاران سال است که بشر همواره این سوال را از خود پرسیده است: اول مرغ بود یا تخم‌مرغ؟

 

به گزارش فرادید به نقل از تایم، در بخش سوالات دریافتی سایت [تایم] ما واقعا این سوال را از یکی از کاربران دریافت کردیم.
 
خب راستش اول کمی خندیدیم – کیست که نخندد؟! اما این سوال تاریخ بزرگی را پشت سر خود دارد. بشر از هزاران سال پیش این سوال را همواره در ذهنش مرور کرده است.
 
روی سورنسون، استاد فلسفه دانشگاه واشنگتن در سن لوئیس، می‌گوید: «مشکل خنده‌داری است زیرا همه فکر می‌کنند که این سوال احمقانه است! اما در حقیقت ما صبر و حوصله اندیشیدن به این سوال را نداریم و نه اینکه این سوال احمقانه باشد.»
اول تخم مرغ، بعد مرغ؟
اول بهتر است از جنبه علمی به این سوال نگاه کنیم. تخم مرغ، در معنای کلی، پیش‌تر از وجود خود مرغ وجود داشته است. قدیمی‌ترین فسیل‌های تخم و جنین دایناسورها به حدود 190 میلیون سال پیش برمی‌گردد. قدمت فسیل‌های آرکئوپتریکس [کهن‌بال] که به عنوان نخستین پرنده‌ها شناخته می‌شوند نیز به حدود 150 میلیون سال پیش می‌رسد. بنابراین می‌توان گفت که پرنده‌ها پس از تخم‌ها پدید آمدند.
 
این پاسخ هنگامی که به شکل جزئی‌تر در مورد یک مرغ و تخم مرغی که از آن سر برآورده اطلاق می‌شود نیز همچنان معنادار و صحیح است. در نقطه‌ای از تاریخ، یک موجود "تقریبا شبیه مرغ" تخمی را تولید کرده که ساختار ژنتیکیِ پرنده داخل آن، به خاطر جهش‌های کوچک ژنتیکی، کاملا به مرغ تبدیل شده است.
 
البته با علم به ماهیت فزاینده تغییرات ژنتیکی، تعیین مرزبندیِ دقیق در مورد زمان وقوع این تغییر ژنتیکی تقریبا غیرممکن است. با این حال، زمان اهلی شدن مرغ‌ها، در تقابل با همتایان وحشی خود، به چیزی حدود 7000 سال پیش بازمی‌گردد. نیل دگراس تاسیون، اختر فیزیکدان آمریکایی، نیز فرضیه‌ی "زایش مرغ از داخل تخمی که توسط یک موجودِ شبیه به مرغ گذاشته شده" را تایید کرده و بیل نای [مشهور به مربی علم که به در تلویزیون آمریکا به «بیل نای مرد دانشمند» شهرت دارد] نیز با او موافق است.
یا اول مرغ، بعد تخم مرغ؟
چند سال پیش، گروهی از دانشمندان به این نتیجه دست یافتند که برای تشکیل پوسته تخم مرغ به نوعی پروتئین خاص نیاز است که تنها در تخمدان مرغ یافت می‌شود. از آن داده‌ها به منظور تایید فرضیه مخالف استفاده می‌شد: اینکه اول مرغ به وجود آمد و بعد تخم مرغ.
 
ولی مشکل اینجا بود که حتی آن گروه تحقیقاتی که به آن نتایج دست یافته بودند نیز چندان مطمئن نبودند. یکی از نویسندگان مقاله نوشته بود: «سوال جالبی اما بیهوده است.»
 
در همین ارتباط، فرهنگ لغت آکسفورد نیز مصمم شد تا جویا شود تاریخ کدام واژه طولانی‌تر است، اما با استفاده از آن روش به جایی نرسید.
این سوال نخستین بار چه زمانی مطرح شد؟
بنابراین نکته جالب اینجاست که سوال "اول مرغ بود یا تخم‌مرغ؟" در چه برهه‌ای از تاریخ برای اولین بار مطرح شد. سیر تکاملیِ پاسخ به این سوال چه حقیقتی را در مورد "تفکر انسانی" افشا می‌کند؟
 ماجرا به یونان باستان برمی‌گردد. سورنسون می‌گوید که ارسطو به وضوح به این سوال فکر می‌کرده اما از پاسخ دادن به آن طفره می‌رفته است؛ ارسطو باور داشت که هر دو همیشه از ابتدا وجود داشته‌اند. ترجمه انگلیسی کتاب "فرانسوا فِنلون" (1825 میلادی) که در مورد دیدگاه فلاسفه دوران باستان نوشته شده، نگاه ارسطو را این چنین بازتاب می‌دهد: «امکان ندارد که اول تخم وجود داشته باشد و سپس پرنده از آن بیرون آمده باشد، و به همین منوال، امکان ندارد که اول پرنده‌ای وجود داشته که تخم گذاشته باشد؛ زیرا خود پرنده از تخم پدید می‌آید.»
 
اما نخستین شخصی که حالت سوالی آن را پدید آورد "پلوتارک" بود: «اول مرغ بود یا تخم مرغ.» همین "سوال کوچک" آنقدر بزرگ بود که سوال اساسی‌تر آن دوران را به شدت تحت شعاع خود قرار داد؛ اینکه آیا جهان آغازی داشته است؟
 
در قرن 5 میلادی، یک دانشمند رومی به نام "ماکروبیوس" نوشت: «مردم در مورد اینکه اول مرغ آمد یا تخم مرغ مزاح می‌کنند، اما این سوال باید مورد توجه قرار گیرد.»
 
سورنسون می‌گوید که فلاسفه مسیحی مانند آگوستین و سن توماس آکوئیناس زمان زیادی را صرف این کردند که چگونه می‌توانند تفکر دانشمندان یونان باستان را به نگاه مذهبی خودشان تطابق دهند. بالاخره اساس درک این سوال مفهوم "پیدایش" بود و از نگاه آن‌ها، مرغ اول آمده است.
 
چند صد سال بعد، تاریخدان طبیعی ایتالیایی به نام «اولیسس آلدروواندی» به این موضوع پرداخت و نشان داد که آن سوال در سال 1600 میلادی نیز همچنان مطرح بود: «من به این سوال که حالا بیهوده و بی‌فایده است پاسخ می‌دهم؛ اینکه اول مرغ بود یا تخم مرغ. در کتاب‌های مقدس آمده که اول مرغ وجود داشته است. این کتاب‌ها به ما می‌آموزند که حیوانات در ابتدای هستی خلق شده‌اند؛ بنابراین باید گفت که نخستین مرغ از تخم مرغ پدید نیامده است، بلکه از هیچ به وجود آمده است.»
و اما پاسخ...
تا پیش از قرن 18 میلادی اما معادله دستخوش تغییر شد. دنی دیدِرو، یکی از اندیشمندان عصر روشنفکری و ویراستار آنسیکلوپدی، رویکرد پیچیده‌تری به موضوع داشت. وی در صفحه 1769 آن کتاب نوشته بود: «اگر موضوع تقدم مرغ بر تخم مرغ و یا تخم مرغ بر مرغ باعث سردرگمیِ شما می‌شود، احتمالا پنداشته‌اید که حیوانات از همان ابتدا به همان شکلی بوده‌اند که اکنون هستند.» اما دیدرو "چه نابخردی" به خرج داده بود، زیرا گذشته حیوانات به اندازه آینده آن‌ها نامعلوم است.
 چارلز داروین در کتاب "خاستگاه گونه‌ها" (1859 میلادی) به این مسئله پرداخت و موضوع را کمی پیچیده‌تر کرد. نظریه تکاملِ داروین نشان داد که دیدرو تا حدودی مسیر درست را پیش گرفته بود، اما تاکید او بر تغییر تدریجی (و قوانین حاکم بر انتقال صفات وراثتیِ گرگور مندل) ترکیبی از قطعیت و معما را به دست داد که تا همین امروز نیز برقرار بوده است: تخم مرغ می‌بایست نخست پدید آمده باشد، اما تعیین زمان آن غیرممکن است. تشخیص یک گونه از دیگری کار دشواری است زیرا در حین سازش‌پذیریِ تدریجی گونه‌ها، همپوشانی فراوانی وجود دارد.
 
گرچه علم به شکل قوی‌تری به این سوال پاسخ داده است، اما فلاسفه همچنان به این سوال می‌پردازند. آنچه مشخص است این است که این سوال یکی از جالب‌ترین سوالات برای شروع بحث‌های پیچیده، مانند همین بحث است.