راهنمای سفر به استان سمنان - بخش اول

سمنان یکی از استان‌های کشور با تنوع زیستی بسیار بالا است که از مناطق کویری، تا جنگلی و کوهستانی، همه و همه را در دل خود گنجانده است. همینطور این استان دارای اماکن تاریخی بسیاری است و روی‌هم‌رفته یکی از بهترین مقاصد توریستی برای افراد تنوع‌طلب و ماجراجو است. ما در این مقاله، در دو بخش، شهرهای بزرگ این استان و جاذبه‌های اطراف آن را به شما معرفی می‌کنیم.

سمنان مرکز استان سمنان است. این شهر در جنوب رشته کوه البرز و شمال دشت کویر، در راه تهران به خراسان قرار گرفته است. آب و هوای آن نیز خشک و معتدل است. در ادامه تعدادی از جاذبه‌های گردشگری این شهر را به شما معرفی می‌کنیم.
خانه تدین سمنان

خانه‌ی تدین سمنان جزو خانه‌های با ارزش قاجار است که به صورت دو بخش بیرونی و اندرونی ساخته شده است. بخش بیرونی این خانه دارای دو طاق بزرگ و زیر زمین و بخش اندرونی شامل قسمت‌های تابستانی دارای بادگیر و زمستانی و همچنین تعدادی اتاق کوچک و بزرگ است. بنای فعلی خانه محمدیه اکنون به عنوان محل اداره میراث فرهنگی استان سمنان مورد استفاده قرار گرفته است. این خانه در خیابان طالقانی واقع شده است.

یکی از بناهای زیبا در دوره قاجاریه است که در جوار مسجد امام و تکیه پهنه سمنان بنا شده است. این تیمچه دارای سه طبقه بوده و کاربری آن تجاری است.
گرمابه پهنه

از بناهای قرن نهم هجری قمری است که در سال ۸۵۶ هجری قمری به دستور خواجه غیاث الدین محمد ابن‌خواجه تاج الدین بهرام سمنانی از وزرای دوره تیموری بنا شده است. این گرمابه در بخش مرکزی شهر سمنان و در کنار مجموعه مسجد جامع، مسجد امام، تیمچه پهنه و راسته بازار قرار گرفته است. این بنا در سال ۱۳۶۷ و پس از انجام عملیات مرمت به صورت موزه تغییر کاربری داده و هم اکنون مورد بازدید است.

بنای اصلی ارگ شهر سمنان در زمان بهمن میرزا بهاء الدوله، فرزند فتحعلی شاه قاجار، حاکم‌سمنان احداث شد. این بنا که در واقع ارگ دولتی و مقر حکومتی سمنان در دوران قاجاریه محسوب می‌شد، شامل دو دروازه است که دروازه جنوبی آن در اثر گسترش شهر از میان رفته و بنای دروازه شمالی (دروازه فعلی) موجود است. ساخت این بنای تاریخی در سال ۱۳۰۲ هجری قمری به پایان رسیده است. ارگ سمنان دارای تزیینات آجرکاری و کاشیکاری بی نظیری است و درمیدان ارگ سمنان واقع شده است.

خانه‌ی ابراهیم خان سمنان در روستای ملاده، پنجاه و پنج کیلومتری شمال شرقی سمنان، در یک مکان بسیار خوش آب و هوا قرار دارد. این خانه در یک باغ مصفا ساخته شده و ساختمان قراولخانه یا عمارت کلاه فرنگی در گوشه دیگری از این باغ قرار گرفته است.

شهر بسطام زادگاه و محل آرامگاه عارف بزرگ بایزید بسطامی، دومین شهر نمونه گردشگری استان سمنان است که در ۶ کیلومتری شاهرود واقع شده و در مسیر جاده شاهرود- آزادشهر قرار دارد. این شهر دارای جاذبه‌های گردشگری تاریخی، طبیعی، عرفانی و مذهبی از جمله آستان مقدس امامزاده محمد (ع) و  در طول سال پذیرای گردشگران زیادی از نقاط مختلف کشور و حتی خارج از کشور است. وجود آرمگاه بایزید بسطامی، آرامگاه عارف بزرگ شیخ ابوالحسن خرقانی، موجب شده تا همه ساله گردشگرانی از کشورهای مسلمان همسایه مانند پاکستان و کشورهای آسیای میانه از این شهر تاریخی مذهبی دیدن کنند.

رودبارک در ۸۰ کیلومتری شمال شرق سمنان در مسیر راه شهمیرزاد به «فولاد محله» در شهرستان مهدیشهر و در دامنه جنوبی سلسله جبال البرز واقع شده است. این منطقه بخشی از منطقه حفاظت شده پرور است و به دلیل وجود جنگل‌های پهن برگ و آب و هوای خنک به ویژه در فصل تابستان مورد توجه گردشگران قرار دارد.

وجود چشم انداز رودخانه در مسیر جنگلی از دلایل نامگذاری این منطقه به رودبارک است. تنوع گونه‌های گیاهی و جانوری، دمای مناسب به ویژه در فصل تابستان و چشم اندازهای طبیعی از علل جاذب گردشگری این منطقه است.

در شمال شرق شهر سمنان منطقه زیارتی و سیاحتی پیغمبران قرار دارد، مقبره پیغمبران در قله کوهی به همین نام در ۲۱ کیلومتری جاده اصلی تهران-مشهد در نزدیکی سمنان واقع شده است. بر اساس اطلاعات موجود در این مقبره سام و لام از فرزندان نوح پیغمبر مدفون هستند و آب و هوای معتدل و پوشش گیاهی و جانوری منطقه، جاذبه زیارتی منطقه را به عنوان محور گردشگری آن تکمیل می‌کند.

آهوان در حدود ۳۰ کیلومتری سمنان و ۷۸ کیلومتری غرب دامغان واقع شده است. در اطراف آهوان چند روستای پایکوهی معروف به کلاته وجود دارد که با باغ‌ها، کشتزارهای مختلف و استخرهای آبیاری مناظر زیبایی را خلق می کند.

در کنار جاذبه‌های طبیعی، وجود دو کاروانسرا یا رباط تاریخی به نام رباط سنگی انوشیروانی و کاروانسرای شاه عباسی بر اهمیت این منطقه افزوده است. زمان ساخت کاروانسرای سنگی (رباط انوشیروانی) به سال‌های ۴۲۰ تا ۴۲۱ هجری قمری و ساخت کاروانسرای شاه عباسی به سال ۱۰۹۷ هجری قمری در دوره صفویه بر می‌گردد.

کوه چاه شیرین بلندترین قله واقع در ۷۰ کیلومتری جنوب شرقی سمنان با ارتفاع ۲۳۰۰ متر است. این کوه صخره‌ای به دلیل بکر بودن منطقه زیستگاه مناسبی برای حیات وحش به شمار می‌رود. این منطقه در موقعیت جغرافیایی طول شرقی ۵۴ درجه و ۱۰ دقیقه و عرض شمالی ۳۵ درجه و ۱۸ دقیقه قرار دارد. مسیر دسترسی به این منطقه از طریق جاده نظامی سمنان میسر است. پس از طی مسافتی در حدود ۶۰ کیلومتربه جاده خاکی چاه شیرین می‌رسید.

پستاندارانی چون کفتار راه‌راه، کاراکال، گرگ، روباه، شغال، گوسفند وحشی و بز کوهی در این منطقه زیست می‌کنند. از دیگر حیوانات موجود در منطقه می‌توان به جبیر، غزال ایرانی، انواع عقاب، جرد، انواع مار، انواع شاهین، عقاب طلایی، لاشخوره، کبک، تیهو، سمور سنگی، جوجه تیغی، روباه شنی اشاره کرد. پوشش گیاهی پارک ملی کویر عبارت است از: درمنه،‌ شیرخشت،‌ گون،‌ گرگ تیغ، ‌خنجک،‌ افدرا،‌ اشنان، قیچ،‌ اسفند،‌ تاغ،‌ پرند، ‌جارو،‌ خارشتر،‌ اسکنبیل، انواع گرامینه، نی، ‌سازو، ‌علف شور، ‌گز،‌ جگن، ‌آتریپلکس.

شهر نمونه گردشگری بین المللی شهمیرزاد در شمال سمنان واقع شده و به دلیل جاذبه‌های فراوان طبیعی در تابستان و زمستان پذیرای گردشگران است.

 

علاوه بر جاذبه‌های طبیعی مانند طبیعت سبز در کنار کوهستان و آب و هوای معتدل، برخی بناهای تاریخی مانند شیرقلعه، قلعه شیخی و دژوهل (به عنوان یکی از کانون‌های مهم اسماعیلیان) نیز بر جنبه‌های جذاب گردشگری در شهمیرزاد افزوده است. در شهمیرزاد برخی از محصولات مانند گردو و آلو دارای اهمیت صادراتی و شهرت بین المللی هستند و بزرگ‌ترین باغ گردوی جهان با وسعت ۷۰۰ هکتار نیز در این شهر واقع شده است.

روستای چاشم از توابع بخش شهمیرزاد شهرستان مهدیشهر در ۱۹ کیلومتری شمال غربی شهمیرزاد واقع شده است و در پای قله کوه نیزوا قرار دارد. چاشم روستایی پایکوهی است و آب آن از چشمه و قنات تامین می‌شود.مهم ترین جاذبه گردشگری این منطقه، ارتفاعات زیبا و چشم نواز نیزوا، وجود امکان تفریح زمستانی در منطقه، چشمه روزیه، وجود تپه‌های باستانی، امامزاده‌ها و... است.

در سال ۱۳۴۶ توسط شورای عالی شکاربانی و نظارت بر صید حکومت وقت، منطقه پرور سنگسر به عنوان منطقه حفاظت شده مصوب شد. البته حدود و ثغور این منطقه چندین بار مورد تجدید نظر قرار گرفته است و محدوده فعلی، مطابق با مصوبه سال ۱۳۵۵ از آن تاریخ تا به امروز بدون تغییر مانده است.منطقه حفاظت شده پرور، از مناطق حفاظت شده شهرستان مهدیشهر است و در فاصله ۳۵ کیلومتری شمال مهدیشهر (سنگسر) قرار دارد. وسعت این منطقه ۶۴،۸۴۴ هکتار است.

 

این منطقه که در البرز شرقی واقع شده از شمال به شهرستان ساری و شهرستان سوادکوه، از جنوب به شهرستان مهدیشهر، از شرق به شهرستان دامغان و از غرب به شهرستان فیروزکوه محدود شده است. موقعیت جغرافیایی آن از ۵۳ درجه و ۲۳ دقیقه تا ۴۸ دقیقه در طول جغرافیایی و ۳۵ درجه و ۵۳ دقیقه تا ۳۶ درجه و ۱۰ دقیقه در عرض جغرافیایی است.

 

این منطقه دارای رودخانه دائمی است که در خارج از منطقه از قله نیزوا سرچشمه گرفته و پس از حرکت از سمت غرب و شمال از آن خارج می‌شود و یکی از شاخه‌های رودخانه تجن را تشکیل می‌دهد. بخش‌های وسیعی از منطقه حفاظت شده پرور را جنگل‌های ارس (گیاه) و هیرکانی دربر گرفته است. منطقه حفاظت‌شده پرور دارای سه منطقه آب وهوایی: جنگلی، کوهستانی، نیمه کویری (صیدوا) است. روستاهای پرور، کاورد، تمام، تلاجیم، فینسک، کولیم، شلی، رودبارک و ملاده در آن قرار دارند. چشم‌اندازهای طبیعی، انواع گونه‌های جانوری شامل خرس، گربه وحشی، انواع مرال، شوکا، پلنگ، یوزپلنگ، خرس قهوه‌ای، کبک، زاغی (کورکلاج)، کلاغ (غارنج) کبک دری، هوبره، تیهو، تشی، پایکا ییلاق‌های متعدد، چشمه سارهای گوناگون‌، جنگل‌های ارس (سرو کوهی) و بلوط، گیاهان دارویی و بناهای تاریخی گوناگون از جمله کاخ ابراهیم‌خان در ملاده، مقبره سید تاج الدین و حمام پرور، قلعه دختر کولیم از جاذبه‌های گردشگری منطقه است.

دربند منطقه سرسبز کوچکی است که در حدفاصل مسیر مهدیشهر به شهمیرزاد واقع شده و مهم‌ترین قابلیت گردشگری آن، آب و هوای مطبوع، طبیعت بکر و غار دربند است.

غار دربند در شیبی تند در کمرکش کوهی آهکی واقع شده است. این غار با ۱۴۰ میلیون سال قدمت، از غارهای آهکی بزرگ ایران است که طول آن به حدود ۱۵۰ متر می‌رسد. حداکثر ارتفاع از کف غار ۳۰ متر است. ستون‌های بزرگ استلاگتیت و استلاگمیت و دیواره‌های آهکی از جاذبه‌های این غار است.

چشمه‌های آبگرم در ۲۱ کیلومتری شمال غرب سمنان و ۱۸ کیلومتری غرب شهرستان مهدیشهر قرار دارند. مردم از گذشته برای استفاده‌های درمانی و تفریحی به این چشمه‌ها می‌آمده‌اند و برای استفاده‌های درمانی استخرهایی از گذشته با عمق و ظرفیت کم در محل چشمه‌ها ساخته شده است.

شاهرود که در قدیم با نام‌های قدیمی دیگری از جمله حنچره، شخره و شاخره شناخته می‌شد در حد فاصل دو نوع آب و هوای مرطوب و پرباران در شمال و کویری، در جنوب جای گرفته و آب و هوایی معتدل و مطلوب دارد. در ادامه تعدادی از جاذبه های گردشگری این شهرستان را به شما معرفی می‌کنیم.

یکی از بازارهای تاریخی و بزرگ استان است که در مرکز شهر شاهرود قرار دارد. قدمت این بازار به دوره قاجاریه باز می‌گردد. بازار شاهرود علاوه بر راسته اصلی دارای سه‌سوق و چهار‌سوق و چندین کاروانسرا و حمام و آب انبار و مدرسه است و از نظر اقتصادی از جایگاه ویژه‌ای در شهر برخوردار است.

بنای فعلی موزه‌ی شاهرود در حقیقت ساختمان قدیم شهرداری (بلدیه) شاهرود است. این موزه در سال ۱۳۶۸ گشایش یافت. موزه شاهرود دارای دو بخش مردم‌شناسی و باستان‌شناسی در دو طبقه است. در بخش باستان شناسی این موزه، آثاری از تپه‌های تاریخی شاهرود، دامغان و سمنان از جمله تخت سنگ چخماق به نمایش درآمده‌اند. همچنین در بخش مردم شناسی، اشیایی همچون پوشاک سنتی، زیورآلات، دست بافت‌ها، اسناد و قباله‌ها قرار دارند.

عارف نامی قرن ۴ و ۵ هجری قمری، در شمال شهرستان شاهرود و در روستای قلعه نوخرقان قرار دارد. محراب این بنا که متعلق به دوره ایلخانی است از جمله مهمترین بخش‌های بنای فعلی این آرامگاه محسوب می‌شود. در سال های اخیر بنای این آرامگاه توسط انجمن آثار ملی مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت.

پناهگاه حیات وحش خوش ییلاق در شمال شرقی شهرستان شاهرود قرار دارد. زیستگاه‌های جانوری و پوشش گیاهی این منطقه بسیار متنوع است. این منطقه به دلیل وجود چشم اندازهای متفاوت طبیعی و تنوع اکوسیستمی شامل جنگل، کوهستان، مرطوب خزری، دشت خشک و بیابانی تنوع زیستی ویژه و ارزشمندی دارد و از بی نظیرترین پناهگاه‌های حیات وحش ایران است.

منطقه فرحزاد، تاش و چشمه هفت رنگ در شهرستان شاهرود واقع شده است. چشمه هفت رنگ به دلیل تنوع رنگ آب چشمه‌های جاری از مواد معدنی با خواص درمانی، از دیرباز مورد توجه اهالی منطقه بوده است. علت نامگذاری این منطقه به نام فرحزاد به دلیل سرسبزی مزارع و باغ های مثمر منطقه است.

منطقه قطری در بخش بسطام شهرستان شاهرود و نزدیک روستای ابر واقع شده است. این منطقه از بارش سالانه نسبتا مطلوبی برخوردار بوده و به دلیل اقلیم معتدل و نسبتا مرطوب، پوشش گیاهی آن زیبا و چشم نواز است. وجود آستان مقدس امامزاده سراوین قطری بر گردشگری مذهبی، طبیعی این منطقه افزوده است.

یکی از مناطق جاذب گردشگری شهرستان شاهرود دشت آفتابگردان و شقایق در منطقه کالپوش است که نمایش منحصر به فرد گل‌های شقایق در منطقه از بیستم اردیبهشت ماه تا پایان خرداد جلوه زیبایی به ناحیه سرسبز کالپوش می‌دهد و گردشگران بسیاری را به این منطقه جلب می‌کند. همه ساله در همین خصوص جشنواره دشت شقایق و کشتی محلی در منطقه کالپوش برپا می‌شود. گل‌های آفتابگردان نیز که بیشتر در دشت دانیال تا ارتفاعات روستای کرنگ می‌روید، در ماه‌های مرداد و شهریور به گل نشسته و زیبایی این منطقه را دوچندان می‌کند.

جنگل زیبا و خوش آب و هوای ابر در ۴۵ کیلومتری شمال شرق شاهرود از جنگل‌های بکر و زیبای استان سمنان است. این جنگل در زمره جنگل‌های هیرکانی کشور است و به دلیل اینکه فضای جنگل را پوششی از ابر فرا می‌گیرد، جنگل ابر نامیده می‌شود. ارتفاع زیاد جنگل از سطح دریا، پایین بودن درجه حرارت در فصل گرما، وجود چشمه سارهای فراوان و پوشش جنگلی متنوع  از ویژگی‌های این جنگل است.

جنگل اولنگ در ۸۵ کیلومتری شمال شاهرود واقع شده است. این جنگل دارای درختان جنگلی متنوع و تنوع جانوری است.

جنگل دشت شاد در ۱۸۰ کیلومتری شمال شرق شاهرود واقع شده است، تنوع گونه‌های جنگلی، طبیعت و چشم انداز زیبا از ویژگی‌های این منطقه به شمار می‌رود.

جنگل‌های نام نیک و حسین آباد در حوزه استحفاظی شهرستان شاهرود و در آبریز شمالی استان قرار دارند. واقع شدن این منطقه در مجاورت چند منطقه نمونه دیگر بر جذابیت آن افزوده است.

شهر مجن در فاصله ۳۵ کیلومتری غرب شاهرود و در منطقه‌ای کوهستانی واقع شده است. تنگه معروف «داستان» در فاصله ۱۰ کیلومتری شهر مجن قرار گرفته که آبشار این تنگه در زمره جاذبه‌های طبیعی شهرستان شاهرود محسوب می‌شود. پوشش گیاهی و جانوری متنوع و آب و هوای مطلوب از جاذبه های گردشگری این منطقه است.

 

علاوه بر این، شهر مجن به عنوان یک منطقه تاریخی در دامنه کوه های البرز با ویژگی‌های منحصر به فرد و معماری خاص به عنوان ماسوله کویر شهرت دارد. به طوری که بافت قدیمی شهر در شیب ارتفاع شکل گرفته و خانه‌ها به گونه‌ای ساخته شده‌اند که بام هر خانه حیاط خانه‌ای دیگر است. برخی این شهر را نگین سرخ فام دامنه های البرز شرقی می‌نامند زیرا خاک اراضی و ارتفاعات آن سرخ رنگ است و زنان مجنی همه ساله بنا بر رسمی کهن با تهیه دوغابی از گل قرمز رنگ به تجدید نمای خانه‌های کاه گلی می‌پردازند.

روستای عشایر نشین رضا آباد از توابع بخش بیارجمند شهرستان شاهرود، در ۲۵۰ کیلومتری جنوب غربی شاهرود و ۱۲۳ کیلومتری جنوب بیارجمند واقع شده است. پرورش گوسفند و شتر و نیز بافت انواع گلیم تنها راه معیشت اهالی سخت کوش این روستای کویری است.

 

مهم ترین جاذبه گردشگری این منطقه وجود تپه‌های ماسه‌ای به اشکال مختلف، سیاه چادر عشایری و نقوش بافته‌های زنان ایل است، این روستا را تپه‌های رمل در بر گرفته است. پوشش گیاهی خاص منطقه از جمله جنگل‌های طاق و فرهنگ خاص مردم روستا، جاذبه گردشگری این روستا را دوچندان کرده است.

عباس آباد روستایی قدیمی با کاروانسرایی کهن در شرق شاهرود و در کنار مسیر ارتباطی شاهرود به سبزوار قرار دارد.

مهم‌ترین جاذبه این روستا وجود کاروانسرای شاه عباسی و دیگر بناهای تاریخی است. کاروانسراهای بزرگ میاندشت، میامی، عباس آباد و الحاک و نیز مسجد جامع فرومد مهم ترین بناهای تاریخی در مسیر ارتباطی شاهرود-سبزوار است.