تسخیر سفارت‌ها؛ کار، کار کیست؟

در دو روز گذشته، حمله به سفارت عربستان در تهران، ایران را به خبر یک جهان تبدیل کرده است.

 

مهاجمان معترض به اعدام شیخ نمر باقر النمر، روحانی شیعه مخالف دولت عربستان، از نخستین ساعت‌های انتشار این خبر مقابل ساختمان سفارتخانه عربستان در خیابان فرمانیه جمع شدند و نیمه‌شب شنبه با پرتاب سنگ و کوکتل ملوتوف به داخل ساختمان حمله کردند.

 

بخشی از ساختمان این سفارتخانه به آتش کشیده شده و اموال آن تخریب و تاراج شده است.

از آن سو در مشهد نیز گروهی مقابل کنسولگری عربستان جمع شدند و با پایین کشیدن پرچم این کشور؛ بخشی از ساختمان کنسول‌گری را هم با ترقه‌های آتش‌زا به آتش کشیده‌اند.

 

واکنش‌ها به این اتفاق، توجه‌ها از عربستان را به سمت ایران معطوف کرده و انتقادهای بین‌المللی به اعدام ۴۷ نفر از مخالفان سیاسی در ریاض را تا حدودی تحت الشعاع قرار داده است.

 

بلافاصله حسن روحانی، رئیس جمهور ایران این حمله‌ها را غیرقابل توجیه خواند و دستور برخورد با «خودسر‌ها» را صادر کرد.

 

با این حال مروری بر تاریخچه یورش به سفارتخانه‌های مستقر در ایران پس از انقلاب، نشان می‌دهد تا کنون نه تنها با حمله‌کنندگان برخورد نشده است، بلکه حتی بار‌ها از سوی گروه‌هایی همچون انصار حزب‌الله و برخی نمایندگان مجلس مورد تشویق هم  قرار گرفته‌اند.

شش روز تا همه‌پرسی درباره انقلاب اسلامی مانده بود که گروهی از دانشجویان عرب مقیم ایران سفارت مصر را اشغال کردند. صبح ششم فروردین ۵۸، جمعی ۵۰ نفره در اعتراض به قرارداد صلح مصر و اسرائیل به دفتر سفارت قاهره در تهران حمله کردند.

 

با اینکه دانشجویان اعلام کردند در انتظار پیوستن دانشجویان و دانشجویان یرانی بودند؛ اما تنها یک روز بعد و در پی مذاکره با نمایندگان وزارت امور خارجه وقت، ساختمان سفارت را به آن‌ها تحویل دادند.

اما دانشجویان خط امام به انعطاف دانشجویان عرب نبودند. تنها هفت ماه بعد از ماجرای مصر، گروهی از دانشجویان چهار دانشگاه تهران که خود را «دانشجویان مسلمان پیرو خط امام» می‌نامیدند، سفارت آمریکا در تهران را اشغال کردند و دیپلمات‌های حاضر در ساختمان را ۴۴۴ روز به گروگان گرفتند.

 

تسخیر سفارت آمریکا با حمایت آیت‌الله خمینی و گروه‌های سیاسی و انقلابی قرار گرفت. اما تأثیر سیاسی آن تا امروز باقی است و نه تنها منجر به قطع روابط دو کشور شد بلکه هنوز پرونده این ماجرا در مجامع بین‌المللی و مذاکرات سیاسی باز است.

 

ماجرای این تسخیر بزرگ پس از ماه‌ها مذاکره و رایزنی و بعد از اینکه دولت‌های ایران و آمریکا، بیانیه حل اختلافات معروف به «قرارداد الجزایر» را امضا کردند، به پایان رسید و بیش از ۵۰ گروگان آمریکایی اجازه خروج از ایران را در تاریخ ۳۰ دی ۱۳۵۹ کسب کردند.

 

اما این پایان ماجرا نبود. با اینکه دانشجویان خط امام به واسطه شرایط سیاسی اوایل انقلاب از سوی بالا‌ترین مقامات ایران تشویق و حمایت شدند، اما جمهوری اسلامی ایران را با معضلی ۳۶ ساله روبه‌رو کرد.

دوشنبه ۱۸ بهمن سال ۸۴، اعتراض‌ها به چاپ کاریکاتورهایی از پیامبر اسلام در نشریه دانمارکی یوللندز و بازنشر آن‌ها در چندین نشریه اروپایی منجر به حمله به ساختمان سفارت دانمارک در خیابان الهیه تهران شد.

 

تظاهرکنندگان که «دانشجویان بسیجی» معرفی شده بودند، با پرتاب سنگ و بطری آتش‌زا باعث آتش گرفتن در ورودی، کیوسک نگهبانی و چند درخت در محوطه سفارتخانه شدند. معترضان شعار «هیهات منا الذله» و «وای اگر خامنه‌ای حکم جهادم دهد» سر می‌دادند.

 

به گزارش خبرگزاری ایسنا، نیروی انتظامی مرتباً از تجمع‌کنندگان می‌خواست، متفرق شوند و اقدامی خلافشان جمهوری اسلامی ایران انجام ندهند. سردار طلایی، فرمانده وقت پلیس تهران نیز در محل حاضر شده بود.

 

او به ایسنا گفته بود که به کسی از تجمع‌کنندگان آسیبی از سوی نیروی انتظامی نرسیده و هیچ شخصی از آنان بازداشت نشده است، چرا که به عقیده او «تجمع در اعتراض به توهین به مقدسات، خودجوش بوده و سازماندهی شده به نظر نمی‌رسد».

 

همان زمان سرهنگ شعبانی جانشین فرماندهی انتظامی تهران بزرگ نیز خطاب به مأموران انتظامی تأکید می‌کرد که از درگیری با تجمع‌کنندگان خودداری کنند.

 

به جز سفارت دانمارک، گروهی دیگر نیز مقابل سفارتخانه‌های اتریش و فرانسه تجمع اعتراض‌آمیز برگزار کرده بودند.

 

این اقدام با واکنش‌های گسترده بین‌المللی همراه بود و پراستیک مولر وزیر وقت امور خارجه دانمارک در مصاحبه با رادیوی این کشور، ایران را مسئول هر گونه خسارت به ساختمان سفارت در تهران دانست و همچنین خواستار ارائه تضمین امنیتی برای شهروندان دانمارکی در ایران شد.

 

در حاشیه یورش به سفارت دانمارک، بخشنامه‌ای از سوی وزارت بازرگانی به صنف قنادان کشور ارسال شد و آنها را ملزم به تغییر نام «شیرینی دانمارکی» به «شیرینی گل محمدی» کرد.

روابطی که در سال‌های پس از انقلاب همواره فراز و فرود بسیار داشت، با حمله گروهی که خبرگزاری‌های ایران آنها را «دانشجویان بسیجی» نامیدند به ساختمان سفارت انگلیس به پایین‌ترین سطح خود رسید.

سه‌شنبه هشتم آذر سال ۹۰ عده‌ای از تجمع‌کنندگان مقابل باغ قلهک، وارد ساختمان شدند و با به آتش کسیدن پزچم بریتانیا، شیشه‌ها را شکستند، برخی از مدارکی را که در طبقه اول ساختمان بوده، آتش زدند، به تأسیسات ماهواره‌ای آسیب رساندند و خسارت‌های زیادی به بار آوردند.

 

این اقدام پس از آن صورت گرفت که بعد از گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره برنامه هسته‌ای ایران، بریتانیا تحریم‌هایی را علیه ایران اعمال کرده و روابط بانکی دو کشور قطع شده بود. در مقابل مجلس شورای اسلامی در مصوبه مبنی بر کاهش روابط دو کشور در سطح کاردار رأی مثبت داده بود و تنها دو روز بعد معترضان به سفارت بریتانیا در تهران یورش بردند.

 

خبرگزاری ایسنا از آن روز گزارش کرده است که عده‌ای از دانشجویان با شعارهایی مانند «علمدار ولایت، بسیجیان فدایت»، «حزب فقط حزب‌الله سیدعلی روح الله»، «دانشجوی مسلمان اتحاد، اتحاد» و «حیدر، حیدر»، وارد سفارت شدند و بعد از تخریب آن به خواندن زیارت عاشورا پرداختند و سخنرانی کردند. «حمید رسایی» نماینده اصولگرای مجلس، یکی از سخنرانان بود.

 

همچنین حسین ساجدی‌نیا ، فرمانده انتظامی تهران بزرگ، نیز با حضور در محل سفارت از تجمع‌کنندگان می‌خواست جلوی در سفارت را خالی کنند تا کسانی که وارد آن شده‌اند٬ بتوانند خارج شوند.

 

تبعات سیاسی این تسخیر نیز بسیار گسترده بود. انگلیس سفیر ایران در لندن را اخراج کرد و سفارت خود در تهران را نیز بست.

 

کشورهای اروپایی، امریکا و سازمان ملل متحد این اتفاق را محکوم کردند و از ایران خواستند تا به تعهدات بین‌المللی‌اش پایدار باشد و مسئولانه رفتار کند.

 

البته بعد‌تر وضعیت به این منوال نماند. با روی کار آمدن حسن روحانی و تغییر سیاست‌های خارجی دولت جدید، هیئت‌هایی از سوی دولت و مجلس روانه لندن شدند و مذاکره‌های متعددی برای از سرگیری روابط انجام شد. نتیجه آن نصب تابلوی تازه نقره‌ای رنگی بر سردر ساختمان سفارت انگلیس در خیابان فردوسی و بازگشایی دوباره دو سفارتخانه در تهران و لندن بود.

 

هم اکنون در حالی که تهران و لندن آرام آرام مشغول بازسازی روابط خود هستند، این بار رابطه با ریاض تیره و تار شد، و عربستان اعلام کرد روابطش با ایران را قطع می‌کند. آنها ۴۸ ساعت به دیپلمات‌های جمهوری اسلامی فرصت دادند تا خاک این کشور را ترک کنند.

 

اما این اتفاق‌ها مانعی برای تجمع اعتراضی دوباره مقابل ساختمان سفارت و کنسولگری عربستان در تهران و مشهد نشد. این بار نیروی انتظامی اقدام به پاشیدن آب روی تظاهرکنندگان کرد وعباس جعفری دولت‌آبادی، دادستان تهران اعلام کرد تا کنون ۴۰ نفر بازداشت شده‌اند.

 

با این حال تا کنون هیچ یک از حمله‌کنندگان به سفارتخانه‌های مختلف به هیچ نوع اتهامی محاکمه نشده‌اند و حتی هویت آنان اعلام نشده است.

 

اکنون این اتفاق آن هم در آستانه دو انتخابات سرنوشت‌ساز مجلس دهم و خبرگان رهبری باز هم دولت حسن روحانی را در داخل و عرصه بین‌المللی در موقعیت سختی قرار داده است.

 

در این میان هنوز گروه‌های منتقد دولت سکوت نکردند و «دیپلماسی ضعیف» دولت روحانی در مواجهه با عربستان را زمینه‌ساز حوادثی چون حمله به نمایندگی‌های این کشور در ایران دانسته‌اند.