جانشین بشار اسد چه کسی می‌تواند باشد؟

جناح های درگیر در مناقشه سوریه علیرغم اختلاف نظر شدید، مهمترین تلاش هماهنگ دیپلماتیک را برای پایان دادن به جنگ سوریه آغاز کرده اند.

 

از گفتگو با منابع غربی و عربی می توان نتیجه گیری کرد که مذاکرات جدید یک هدف واحد را دنبال می کند: اجتناب از فروپاشی نیروهای امنیتی و نهادهای مدنی سوریه.

 

تعیین این هدف به این معنی است که تمام جناح ها اکنون از موضع سرسختانه ای که چهار سال قبل هنگام شروع شورش ها اختیار کرده بودند، دست برداشته اند.

 

یک دیپلمات ارشد در منطقه به من گفت: "کنار رفتن بشار اسد قبل از شروع روند، بی معنی است. اگر او به طور ناگهانی کنار گذاشته شود، دو سوم فرماندهانش نیز با او خواهند رفت و سوریه از هم خواهد پاشید."

 

قوی شدن بدون وقفه گروه موسوم به دولت اسلامی (داعش) و افزایش فشار بر ارتش سوریه که قوایش تحلیل رفته، زنگ خطر را در مورد این احتمال که ممکن است اداره سوریه از کنترل خارج شده و این کشور به دست افراط‌ گرایان بیافتد، به صدا درآورده.

خطر یک کشور از هم پاشیده دیگر در خاورمیانه، بزرگ تر از آن است که بتوان آن را نادیده گرفت. همچنین نمی توان به وضعیت اسفبار صدها هزار پناهجوی سوری که در تابستان امسال راهی اروپا شده بودند، توجه نکرد. علاوه بر این در ماه سپتامبر اتفاق غیرمنتظره ای رخ داد و آن مشاهده هواپیماهای جنگی روسیه بر فراز سوریه بود که سبب شد برای حل مناقشه سوریه، گسترده ترین فعالیت های دیپلماتیک شروع شود.
بحران اخیر پناهجویان سوری کشورهای زیادی را تحت تاثیر قرار داده استکشورهای عربی و غربی پیشنهادهای مختلفی برای حل بحران دارند از جمله آتش بس، بخشودگی نیروهای هر دو طرف، و یک دولت انتقالی برای تضمین شروع یک روند منظم که به پیش نویس تدوین یک قانون اساسی جدید و متعاقبا برگزاری انتخابات منتهی شود. صحبت از این است که دوره انتقالی دو سال طول بکشد.

 

برخی از این ایده ها در گزارش هایی که در باره پیشنهادات ایران و روسیه انتشار یافته دیده می شود. ایران چند سال قبل طرح خود شامل چهار اصل را ارائه داد که سازمان ملل متحد هم با علاقه آن را مطالعه کرد ولی پس از این که با شرکت ایران در مذاکرات مخالفت شد، طرح ایران هم مسکوت ماند.
گزینه‌های معقول
روسیه اخیرا حمایت نظامی اش را از بشار اسد افزایش داده استادغام چندین نیروی مسلح متفاوت، حتی اگر کار خطرناکی نباشد، کار مشکلی خواهد بود، ولی این امیدواری وجود دارد که اصلاح ساختارهای مدنی امکان پذیر است.

 

به گفته منابع آگاه، مذاکرات در مورد این که کدام یک از اعضای ارشد تیم بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه – ۱۰ تا ۱۵ نفر- باید کنار گذاشته شوند، جریان دارد.

 

همچنین این امیدواری هست که در طول این مدت، رهبران جدید و با‌اعتبار تری از میان مخالفان پیدا شوند که جای شخصیت هایی را که در داخل سوریه از آنها حمایت نمی شود، بگیرند.

 

یکی از منابعی که از مخالفان حمایت می کند گفت: "آنها مردمان خوبی هستند ولی پایگاهی ندارند"

 

داشتن گزینه های متقاعد کننده برای اداره امور، به همان اندازه تضمین دادن به ایران و روسیه که از بشار اسد پشتیبانی می کنند، مهم است. آنطور که من شنیدم هم اکنون فهرست کاندیداهای احتمالی تهیه شده و به اطلاع طرف های ذیربط رسیده است.

 

مقامی که در مذاکرات اخیر با روسیه شرکت داشت گفت روس ها سئوال می کنند: "مخالفان کجا هستند؟ اگر شما ما را متقاعد کنید که این کار عملی خواهد بود، ما برای همیشه به اسد نچسبیده ایم."

 

ایران و روسیه اخیرا برای تقویت موضع تضعیف شده بشار اسد در بسیاری از جبهه های کلیدی، کمک های نظامی خود را به این کشور افزایش دادند. ولی از مدتی قبل مقامات به طور خصوصی گفته اند که هدف آنان "نجات سوریه، نه اسد" است.

 

اما هنوز مهمترین موضوع مورد اختلاف این است که بشار اسد برای چه مدتی می تواند به صورت بخشی از روند باقی بماند. مخالفان وی بر این نکته پافشاری می کنند که این روند نمی تواند شروع شود مگر این که کاملا روشن باشد بدون او پایان خواهد یافت.
انتخاب‌های دشوار
جان کری، وزیر امور خارجه آمریکا با مقامات عربستان سعودی دیدار کرددر کنفرانس مطبوعاتی هفته گذشته در ریاض، عادل الجبیر، وزیر خارجه عربستان سعودی و فیلیپ هاموند، وزیر خارجه بریتانیا خواستار تعیین تاریخ دقیقی برای کناره گیری بشار اسد شدند که با اعتراض شدید دمشق مواجه شد.

 

عمران الزعبی، وزیر اطلاعات سوریه" کسانی که دستشان به خون آلوده است.... و در باره امور داخلی کشوری صحبت می کنند که همیشه آزاد بوده و تصمیماتش را خودش می گیرد- و در آینده همینطور هم باقی خواهد ماند- محکوم کرد.

 

سرانجام این خود سوری ها هستند که باید گزینه های سخت را انتخاب کنند. دیدار اخیر اعضای ارتش آزاد سوریه، که میانه رو به نظر می رسند، از مسکو نشان دهنده این بود که ممکن است جایی برای گفتگو وجود داشته باشد. ولی گروه های قدرتمند وابسته به القاعده و نیز نیروهای داعش، نمی خواهند با این روند مذاکره، ارتباطی داشته باشند. آنها در فهرست سیاه تروریست ها قرار دارند و به همین دلیل به هیچ عنوان از آنها دعوت به عمل نخواهد آمد ولی از بین بردن آنها به یک مبارزه دراز مدت نیاز خواهد داشت.

 

علاوه بر این، هنوز بدبینی شدیدی نسبت به رفع اختلاف نظرها در روند گفتگو، دیده می شود. به سوء ظن عمیق و دشمنی دو رقیب مهم منطقه یعنی ایران و عربستان سعودی و نیز سردی روابط ایران با چند کشور دیگر حاشیه خلیج فارس هم نباید بی توجه بود.

 

در هفته گذشته ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه و باراک اوباما رئیس جمهوری آمریکا با ملک سلمان، پادشاه عربستان سعودی تلفنی صحبت کردند و جان کری وزیر خارجه آمریکا و فیلیپ هاموند، وزیر خارجه بریتانیا نیز به ملاقات ملک سلمان رفتند. گفته شده که ملک سلمان با شرکت دادن ایران در روند گفتگوها موافقت کرده است. در ارتباط با حضور ایران در این گفتگوها، عادل الجبیر، وزیر خارجه عربستان به من گفت: "من اسم این را داشتن محلی سر میز مذاکرات نمی گذارم، بیشتر برای این است که آنها هم در بحث شرکت داشته باشند".

 

ولی اگر این روند شکست بخورد، مسلما تمام جناح ها برای تسریع گزینه نظامی، نقشه دیگری خواهند داشت. حتی در حالی که مذاکرات ادامه دارد، تدارکات نظامی به سرعت فراهم آورده می شود.

 

یک دیپلمات ارشد عرب در منطقه در تشریح وضعیت موجود گفت: "این، کار آسانی نخواهد بود و هرچه بیشتر طول بکشد پیچیده تر خواهد شد. به همین دلیل یک روند با نظم، بهتر از یک راه حل نظامی است که باعث از هم پاشیدن نهادها می شود."