فوتبال ایران؛ بازاری که مشتری مدار نیست

طبق آماری که رسانه های ایران اعلام کرده‌اند، تعداد تماشاگران لیگ برتر فوتبال ایران در دو هفته اول لیگ پانزدهم، به طور میانگین ۶ هزار نفر بوده است. در واقع برای هر بازی لیگ برتر فوتبال ایران به طور میانگین ۷۵۰۰ نفر به ورزشگاه‌ها رفته‌اند و این در فوتبال امروز دنیا یعنی یک شکست بزرگ.

 

میزان حضور تماشاگران لیگ برتر فوتبال ایران در سال‌های اخیر همواره کمتر شده است. به گزارش خبرآنلاین میانگین تعداد تماشاگران در فصل گذشته لیگ برتر ایران ۶۶۰۰ نفر برای هر بازی بوده است. در لیگ سیزدهم میانگین تماشاگر به ازای هر بازی ۷۲۰۰ نفر، در لیگ دوازدهم ۷۷۰۰ نفر و در لیگ یازدهم ۹۳۰۰ نفر بوده است.

 

در مورد پایین بودن تعداد تماشاگران فوتبال ایران در سال‌های اخیر دلایل متعددی عنوان می‌شود از قبیل کیفیت پایین استادیوم‌ها، مشکلات رفت و آمد تماشاگران، ممنوعیت حضور زنان در ورزشگاه‌ها، کیفیت پایین بازی‌ها و ... که اتفاقاً همه این عوامل، تأثیرگذار هستند.

مشکل بزرگ و اساسی فوتبال ایران اما چیز دیگری است. آنجا که قرار است یک معامله برد- برد انجام شود که هر دو طرف راضی باشند اما در تمام سال های اخیر عمدتاً یک طرف برنده بوده و طرف دیگر که مشتری یا همان تماشاگران هستند، بازنده از زمین بیرون آمده‌اند.

امروزه فوتبال در دنیا یک صنعت پول‌ساز است با مشتریان بی شمار که هر روزه به تعداد آنها اضافه می‌شود. در این بازار پر رونق، نهادهای برگزار کننده و دست اندر کار مسابقات مثل فدراسیون‌ها، کنفدراسیون‌ها و باشگاه‌ها، نقش فروشنده را بازی می‌کنند و تماشاگران و علاقه‌مندان به فوتبال هم مشتری هستند.

محصول اصلی در این بازار، فوتبال است اما این محصول نیاز به یک بسته بندی شیک و خدمات مداوم قبل، حین و بعد از فروش دارد که اگر خوب انجام نشود، تعداد مشتریان کم می‌شود. در فوتبال پیشرفته دنیا این خدمات به خوبی ارائه می‌شود به همین دلیل است که تماشاگران، وفادار می‌مانند و جایگاهشان به هوادار ارتقا پیدا می‌کند.

 

شاید هیچ محصولی در دنیا نباشد که میزان وفاداری مشتری به آن در این اندازه باشد. یعنی وقتی تیمی نتیجه نمی‌گیرد یا حتی به دسته های پایین نیز سقوط می‌کند باز هم هوادارانش به پای آن می‌ایستند. البته در همه جای دنیا در چنین شرایطی، درصد پایینی ریزش وجود دارد اما معمولاً آن‌قدر زیاد نیست که به چشم بیاید یا به ورشکستی منجر شود.

 

بازار فوتبال ایران اما در سال‌های اخیر با کسادی قابل توجهی مواجه بوده چون نه کیفیت محصولش بالاست و نه بسته بندی و خدمات خوبی دارد. شرایط آن‌قدر وخیم است که مهدی تاج رییس سازمان لیگ در گفتگو با ایسنا با ابراز تأسف از اینکه میانگین تماشاگران دیدارهای لیگ ایران حدود ۷ هزار نفر است گفته:"با احتساب تماشاگران لیگ قهرمانان آسیا این رقم به ۸ هزار و ۹۰۰ نفر می‌رسد که به هیچ عنوان عدد قابل قبولی نیست".

 

علاقه‌مندان به فوتبال در ایران، روزهای آخر هفته دهه ۶۰ را به یاد می‌آورند که با وجود امکانات به مراتب پایین تر برای تماشاگران، استفاده از ورزشگاه‌ها و زمین های بی کیفیت و آماتور بودن فوتبال ایران، ورزشگاه‌ها معمولاً مملو از جمعیت بود و حتی بازی‌های وسط هفته هم تماشاگران زیادی را به ورزشگاه‌ها می‌کشاند. در این دو سه دهه اخیر اتفاقات زیادی از جمله ظهور تیم های بی ریشه و کم تماشاگر و تعویض بیش از اندازه مدیران در فوتبال ایران رخ داده که تأثیرات منفی زیادی در به وجود آمدن این شرایط داشته‌اند اما مشکل اصلی در همان بازاریابی و بسته بندی محصول است.

تعداد تماشاگران فوتبال ایران در سال‌های گذشته سیر نزولی داشته است.تعریف بازاریابی در علم اقتصاد، برقراری و مدیریت سودمندانه رابطه با مشتری یا به زبان ساده همان مشتری مداری است که فوتبال ایران از آن بی بهره است. در سیستم نوین بازاریابی، فروش جنس و کسب منفعت، هدف اصلی نیست بلکه آنهایی در بازار موفق تر هستند که بتوانند برای مشتریانشان ارزش تولید کنند و آنها را همیشه خشنود و راضی نگه دارند.

 

موفقیت در این کار به افراد متخصص و مدیران توانمند نیاز دارد. چند سال قبل که کنفدراسیون فوتبال آسیا، حداقل استانداردهایی را برای باشگاه‌های متقاضی حضور در لیگ قهرمانان آسیا اعلام کرد، یکی از این استانداردها، داشتن مدیران تمام وقت در چند حوزه از جمله بازاریابی بود. بسیاری از باشگاه‌های ایران از آن موقع تاکنون به ویژه در سال‌های نخست، افرادی را به عنوان مدیر بازاریابی معرفی کرده‌اند که هیچ تخصصی در این کار ندارند و صرفاً جهت پر کردن یک جای خالی، نامشان به سازمان لیگ و کنفدراسیون فوتبال آسیا اعلام شده است.

نتیجه همین می‌شود که رییس سازمان لیگ می‌گوید:"در ژاپن ۱۷ هزار و ۲۴۰ نفر، در استرالیا ۱۲ هزار و ۵۱۴ نفر، در چین ۱۸ هزار و ۹۸۳ نفر تعداد تماشاگران هر بازی فوتبال در لیگ گزارش شده است که در مقایسه با ایران عدد قابل توجهی است."

 

شاید بتوان به جرات گفت که در فوتبال ایران چیزی به نام سیستم عضو گیری (به عنوان هوادار) در باشگاه‌ها وجود ندارد. این یعنی اینکه هیچ کس به جذب مشتری فکر نمی‌کند. دغدغه اصلی باشگاه‌ها این است که در فصل نقل و انتقالات فعال باشند و در خرج کردن پول‌های دولتی از هم سبقت بگیرند بدون اینکه به کیفیت محصولشان فکر کنند.

 

درست مثل این می‌ماند که یک شرکت تولید کننده یخچال و تلویزیون بدون در نظر گرفتن نیاز مشتریان، فقط به فکر ارتقاء سطح مالی کارمندانش باشد و محصولاتی تولید کند که خشنودی مشتریان را برآورده نکند. طبیعی است که بخش عمده ای از آنها را از دست می‌دهد چون بیش از اینکه به مشتری فکر کند، به خودش فکر کرده و از رکن اصلی بازار غافل شده است.

فوتبال ایران دقیقاً با همین مشکل روبروست. طبق گزارش رسانه‌ها، بیش از ۳۵۰ میلیارد تومان در یک فصل لیگ برتر ایران هزینه می‌شود که حدود ۱۵۰ میلیارد تومان آن به قراردادهای یک ساله اختصاص دارد. این بدان معناست که آینده نگری وجود ندارد و مدیرانی که به طور متوسط هر ساله تغییر می‌کنند، فقط به اهداف کوتاه مدت می‌اندیشند. در این استراتژی، طرفی که قربانی می‌شود، خریدار یا همان مشتری است چون فروشنده تنها منافع خودش را لحاظ کرده و جلب رضایت طرف مقابل را نادیده گرفته است.

 

نتیجه این نوع رفتار، دلسردی مشتریان یا همان تماشاگران و هواداران است که روز به روز تعدادشان در ورزشگاه‌ها کم می‌شود و نیازشان را با محصولات رقیب که فوتبال خارجی است پر می‌کنند. اگر در کشورهایی مثل چین، آمریکا، قطر، امارات و... از این محصول خارجی به عنوان یک ابزار بازاریابی برای توسعه فوتبال و جذب مشتری بیشتر استفاده می‌شود، کاربرد آن در فوتبال ایران، ارضای مشتریانی است که در بازار داخلی چیزی نصیبشان نشده است.

 

در این میان نقش رسانه‌ها به عنوان بازوهای قدرتمند بازاریابی را نیز نباید نادیده گرفت که در به وجود آمدن این فضا تأثیر گذار بوده‌اند. فوتبال ایران معمولاً با اتفاقات ناخوشایند و دفع کننده زیادی همراه بوده که نقش رسانه‌ها در انعکاس و دامن زدن به آنها پررنگ بوده است. در حقیقت این محصول بی کیفیت، همیشه با تبلیغات منفی و اثر گذار در اختیار مشتری قرار گرفته و آمار ناراضیان را بالا برده است.

فدراسیون فوتبال، سازمان لیگ و باشگاه‌ها در همه جای دنیا تلاش می‌کنند با برگزاری رویدادها و فعالیت‌های تبلیغاتی و انگیزشی، ذهنیت مثبتی از فوتبال در میان عموم ایجاد کنند و باعث توسعه و ترویج آن شوند، اما ضعف مدیریت در فوتبال ایران، خلاء بزرگی در این زمینه به وجود آورده که عملکرد رسانه‌ها نیز آن را تشدید می‌کند.

 

نتیجه آن می‌شود که به غیر از دو سه تیم محبوب، هیچ تیمی نمی‌تواند بیش از ۱۰ هزار تماشاگر در دو هفته اول لیگ به ورزشگاه‌ها بیاورد و بسیاری از بازی‌ها هم فقط با حضور چند صد تماشاگر برگزار می‌شود.