شیوه‌های متنوع سانسور در تلویزیون ایران

مجموعه «ساعت صفر» در شب‌های قدر از شبکه سه نمایش داده شدصدور حجاب به هالیوود!ایران وایر :میان حاشیه‌های ریز و درشت برنامه‌های تلویزیونی در رمضان امسال، سانسور دو سریال مناسبتی «نیاز» و «ساعت صفر» از همه جالب‌تر بود. در بعضی از صحنه‌های این مینی‌سریال‌ها که ویژه شب‌های قدر ساخته شده بودند، وقتی بازیگران زن وارد قاب می‌شدند، ناگهان تصویر با اُفت رنگ شدید روبه رو می‌شد. ظاهراً این کار برای آن بود که رنگ و لعاب خانم‌ها در شب‌های عزاداری زیاد به چشم نیاید ولی همین بهانه‌ای شد تا بعضی رسانه‌ها بیش تر به موضوع حساس شوند و به روند نظارت بر تولید برنامه در صداوسیما انتقاد کنند.

مجموعه «نیاز» در شب‌های قدر از شبکه یک نمایش داده شدیک خبرگزاری داخلی در این مورد نوشت: «احتمالاً تنها در سیمای جمهوری اسلامی اتفاق می‌افتد که بیت‌المال را برای شب‌های قدر هزینه کنید و خروجی طوری باشد که برای پخش مجبور باشید سانسورش کنید.»

تصویر بازیگران جوان این سریال کمرنگ شده بود تا آرایش آنها به چشم نیایدالبته استفاده از این تکنیک در تلویزیون ایران ترفند تازه‌ای نیست؛ بسیاری از برنامه‌های تلویزیونی، به ویژه برنامه‌های ترکیبی که با حضور میهمان ضبط می‌شوند، هنگام نمایش با ممیزی روبه رو شده و «ناظر پخش» دستور به کم‌رنگ کردن تصویر چهره میهمان می‌دهد. «بهنوش بختیاری»، «روناک یونسی»، «میترا حجار» و چندین چهره معروف یا کارشناس معمولی برنامه‌های سیما دچار این کم‌رنگی شده‌اند!نگین صدق‌گویا و مونا فرجاد به دلیل آرایش‌شان سانسور رنگی شدند!یک تدوین‎گر برنامه‌های تلویزیونی که از جمله وظایفش انجام اصلاحیه‌های سازمان است، می‌گوید: «حتی به آرایش "نرگس آبیار"، کارگردان فیلم "شیار 143" هم ایراد گرفتند. ما خیال‌مان راحت بود که این خانم یک چهره ارزشی است و به مشکل برنمی‌خوریم ولی وقتی اصلاحیه‌ها آمد، دیدیم اولین مورد، کوتاه شدن آیتم گفت وگو و کم کردن رنگ تصاویر ایشان است! در برنامه سینمایی "هفت" هم این قضیه زیاد اتفاق افتاده است؛ حتی موقع پخش زنده در جشنواره فجر مجبور شدیم رنگ تصویر را بگیریم تا آرایش میهمانان زن به چشم نیاید.»

هر رسانه‌ای بر اساس موازین و قانون کلی خود از پخش بعضی صحنه‌ها یا جمله ها خودداری می‌کند. معمول است به جای کلمه هایی که ناشایست شناخته می‌شوند، صدای بوق می‌گذارند. تصاویری هم که قرار است حذف شوند، یا کلاً نمایش داده نمی‌شوند، یا شطرنجی می شوند و یا روی تصویر را با کلمه «سانسور» می‌پوشانند. ولی هیچ‌چیز به خواست آن شبکه یا رسانه دچار تغییر و جابه‌جایی نمی‌شود. اما این کار در صداوسیمای ایران معمول است و کارمندان این رسانه اصرار دارند هر طور شده خلاقیت خود را ضمیمه آثار هنری کنند!

 

جدا از تغییر در قصه و دیالوگ‌ها، نسبت آدم‌ها با هم‎دیگر و حتی ملیت یا مذهب شخصیت‌ها در فیلم‌های خارجی، سانسور و تغییرات بصری فیلم‌ها هم وظیفه‌ای است که از گذشته تا امروز به شکل‌های مختلف در تلویزیون ما انجام می شود.

 

دبیر سرویس هنر یکی از روزنامه‌های تهران در مورد شیوه‌های سانسور در سال‌های پیش می‌گوید: «قبلاً سانسور فیلم‌ها به حذف کلی صحنه‌های خاص منجر می‌شد. مثل حالا نبود که با وجود امکانات نرم‌افزاری حیرت‌انگیز، بشود زیاد در فیلم دست برد یا حتی به بازیگران لباس پوشاند!»

 

او البته اضافه می‌کند که در آن زمان با وجود تمام محدودیت‌ها، سعی می‌شده فیلم‌ها با کم‌ترین جرح و تعدیل نمایش داده شوند: «این حساسیت در میان خود کارکنان بود. بین نسل قدیم تلویزیونی‌ها، آدم باسواد و عاشق فیلم و سینما کم نبود. آن ها سر حذف نکردن یک دیالوگ با مدیرشان جنگ می‌کردند. اما الان دیگر از آن خبرها نیست و فیلم‌ها راحت تکه‌پاره می‌شوند.»

همان روزنامه نگار هنری توضیح می‌دهد: «سانسور در دهه‌های گذشته با روش‌های ثابتی از جمله پخش صحنه تکراری انجام می‌شد که معمولاً در سکانس‌های گفت وگوی بازیگران به کار می رود؛ مثلاً وقتی دو بازیگر وسط دیالوگ‌های خود هم‎دیگر را می‌بوسند، این تکه حذف می‌شود و جایش را با کمی از قبل یا بعد از همان صحنه پر می‌کنند.»

شکیرا یکی از معدود کسانی است که از سانسور عذاب‌آور پخش زنده فوتبال قسر در رفته!این شیوه هنوز هم در تلویزیون ایران معمول است و به ویژه برای سانسور تماشاگران در پخش زنده فوتبال - به شکل کاملاً اعصاب خردکن- استفاده می‌شود.

محو کردن بخشی از بدن مجری زن خارجی، برای به گناه نیفتادن بینندگان داخلیمحو یا شطرنجی کردن بخش ممنوعه فیلم، از دیگر ترفندهای قدیمی سانسور در تلویزیون ایران است. این روزنامه نگار تعریف می‌کند: «در یکی از فیلم‌های تلویزیونی که اتفاقاً ایرانی هم بود، مدیر یک شرکت به منشی اصرار می‌کرد که به خودش برسد و ژیگول‌تر باشد. در تمام صحنه‌ها یک قاب شطرنجی روی بالاتنه دختر بود که با او این‌طرف و آن‌طرف می‌رفت! خیلی مضحک بود. در فیلم‌های خارجی هم برای حذف شیشه مشروب یا تابلو و مجسمه‌های برهنه که در صحنه دیده می‌شود، از همین تکنیک استفاده می‌کنند.»

سانسور روبوسی خانم اشتون با جان کری در اخبار تلویزیون ایراننوع دیگری از سانسور کلاسیک در هنگام تصویربرداری اعمال می‌شود؛ مثل سبکی که تلویزیون برای پوشش اختتامیه جشنواره فیلم فجر در پیش گرفته و در تمام سال‌های اخیر، حضور سینماگران زن بر سن جشنواره را از دور و به شکل بسیار مبهم نمایش می‌دهد.

دو سال پیش تلویزیون شروع به پخش مجدد سریال «هزاردستان»، شاه‎کار «علی حاتمی» کرد؛ البته با قیچی‌کاری و سانسورهایی عجیب. این اقدام با اعتراض زیادی روبه رو شد و خانواده حاتمی هم علیه صداوسیما موضع گرفتند. این در حالی است که هزاردستان پیش از آن هم از تلویزیون پخش شده بود و در زمان خود هیچ مشکلی نداشت.
سانسورهای دو دهه بعد نشان از بسته‌تر شدن دایره محدودیت‌ها و پیش رفتن خطوط قرمز در تلویزیون دارند.

 

 یکی از دست‌کاری‌های این سریال، زوم روی چهره بازیگران بود. این شیوه که در مورد فیلم‌های خارجی هم زیاد استفاده می‌شود، برای سانسور پوشش بازیگر یا باقی تصاویر صحنه است. در چنین قابی، فقط سر آدم‌ها دیده می‌شود و حتی بعضی شخصیت‌ها از وسط صورت نشان داده می‌شوند!

 

یک تدوین‎گر تلویزیونی توضیح می‌دهد: «آن برش تصویر با نرم‌افزارهایی مثل "زوم‌رینگ" انجام می‌شد و کیفیت فیلم را به شدت پایین می‌آورد. اما امروز دیگر تمام کارهای مربوط به اصلاح رنگ و نور و تدوین با نرم‌افزار "افتر افکت" انجام می‌شود و دست ما خیلی بازتر است.»

 

منظور از بازتر بودن دست تدوین‎گر، جادوگری‌هایی مثل پوشاندن لباس به تن بازیگران یا اصلاً غیب کردن بانوان بی‌حجاب است! این حرکت که از حدود پنج سال پیش شروع شده، ابتدا بسیار گران در می‌آمد ولی با پیشرفت نرم‌افزاری و بالا رفتن تخصص و تجربه عوامل، حالا در سازمان صداوسیما یک کار عادی شده است.

 

اولین نمونه این نوع سانسور در مینی‌سریال «کمپانی» دیده شد؛ به تن دختری که مشغول تمرین رقص باله بود، لباسی گشاد و سیاه رنگ پوشانده بودند! پخش سریال «لاست»((Lost در شبکه نمایش خانگی هم سروصدای زیادی ایجاد کرد. در خبر مربوط به این سریال آمده بود: «سریال گمشدگان پس از دوبلاژ، در مرحله لباس‌گذاری بازیگران قرار دارد.»

 

طبق اعلام شرکت سازنده، هزینه این «لباس‌گذاری» بیش از 100 میلیون تومان بوده است. پری‌دریایی‌های فیلم «دزدان‌دریایی کاراییب 4» و «ساندرا بولاک» در فیلم «جاذبه»، دیگر هالیوودی‌هایی هستند که توسط تلویزیون ایران باحجاب شدند.

با یک آباژور ساده می‌شود هالیوود را هم سر به راه کرد!حذف بازیگر، بخشی از بدن او، اشیا صحنه و... در تلویزیون ایران یک روند عادی شده است. غیر از لباس پوشاندن، به تازگی در موردی از تکنیک پتو هم استفاده شد؛ یعنی بدن خانمی که روی تخت دراز کشیده بود را زیر پتو مخفی کردند!

کلک پتو برای پوشاندن بدن خانمی که یادش رفته پتو را روی خودش بکشدبه شکل کلی، این ترفندهای تلویزیون ایران به «کلک آباژور» معروف شده است چون نوع ساده و دم‌دستی سانسور که با افتر افکت انجام می‌شود، قرار دادن یک آباژور مجازی روی تصویر است.

در سریال «بی‌عدالتی» حتی در نمای مقابل هم آباژور قرار داده شده تا همه چیز طبیعی باشدهمان تدوین‎گر تلویزیونی توضیح می‌دهد: «هرجا که نیاز به سانسور صحنه‌ای باشد، بچه‌ها به شوخی می‌گویند آباژور را بیاور! الان در خیلی از فیلم‌ها که زیاد روی آن ها کار نشده، شما یک آباژور را می‌بینید که خیلی غیرمنطقی جلوی بازیگران قرار گرفته است. البته برای فیلم‌های بزرگ هالیوودی بیش تر وقت گذاشته می‌شود و نمی‌شود با آباژور سر و ته قضیه را هم ‌آورد.»

فیلم سینمایی «پلیس بازی» با هنرنمایی آباژور مشکل‌گشاسریال انگلیسی «بی‌عدالتی» و فیلم سینمایی «پلیس بازی» که هر دو از شبکه یک پخش شدند، تازه‌ترین نمونه‌های استفاده از کلک آباژور هستند. راستش باید خوشحال باشیم که کارگردان و بازیگران این فیلم‌ها مخاطب صداوسیمای ایران نیستند زیرا به طور جدی برایشان خطر جانی دارد!