قلیان پای ثابت سفرهای نوروزی + عکس

ایران وایر , ملودی خاچاطوریان :

چادر مسافرتی، پتو و بالش، گاز پیک نیک، زیرانداز و ... این‌ها بخشی از وسایل ضروری برای شروع یک سفر چند روزه نوروزی است. اما برای برخی‌ها قلیان به همه این‌ها ارجحیت دارد. این روزها که هر گوشه‌ای از کشور از حاشیه پارک‌های شهری تا کناره محوطه‌های تاریخی و طبیعی مانند جنگل‌ها و آبشارها و رودخانه‌ها گروهی از مسافران اتراق کرده و یا چادر زده‌اند بسیاری را می‌توان دید که دور یک قلیان حلقه زده و نوبت به نوبت از لب‌گیر شیلنگش کام می‌گیرند.

 

 به گواه آمار رسمی منتشر شده هم اکنون ایران از نظر مصرف دخانیات از بین 20 کشور مدیترانه شرقی رتبه 19 را دارد، بخش زیادی از مصرف دخانیات در ایران به قلیان اختصاص دارد. در سال 88 طبق بررسی انجام شده متوسط مصرف روزانه قلیان 2.4 درصد بود که در مردان 2.9 درصد و در زنان 2 درصد بوده است. اما در تحقیقی که در سال 90 انجام شد متوسط مصرف قلیان 3.5 درصد شده است و در بین مردان 4.7 درصد و در زنان 2.3 درصد شده است.

 

 چندی پیش محمدرضا مسجدی دبیر کل جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات در گفتگویی با خبرگزاری فارس در همین رابطه گفته بود: « قلیان در حال سنت‌شکنی است، دختران جلوی پدران خود سیگار نمی‌کشند اما در خانواده قلیان می‌کشند، متأسفانه با وجود اینکه  3 درصد از دختران و زنان کشور قلیان مصرف می‌کنند اما گاهی مصرف آن در دانشجویان و دبیرستانی‌ها به 20 درصد می‌رسد.»

 رد پای این بخش از حرف‌های مسجدی را می‌توان در مسافرت‌های نوروزی به وفور دید. جایی که همه اعضای یک خانواده با همکاری هم و به سرعت بساط قلیان را راه انداخته و نوبتی با هم از آن دود می‌گیرند. بخش عمده و اصلی مصرف کنندگان قلیان را هم قشر جوان‌تر تشکیل می‌دهند.

 

 در همین حال خسرو صادق نیت مدیرکل دفتر سلامت محیط و کار وزارت بهداشت نیز ضمن هشدار نسبت به رشد مصرف قلیان در کشور می گوید: « قلیان عوارض بیشتری نسبت به سیگار دارد، اما متاسفانه ما در کشور با رشد مصرف قلیان حتی در بین زنان مواجه هستیم؛ به طوری که مصرف قلیان در زنان بیشتر از مردان است و این موضوع خطر ابتلای کودکان و نوجوانان به بیماری‌ها را نیز افزایش می‌دهد. در صورت ادامه این روند، ایران طی 40 سال آینده جزو سه کشور اول مصرف دخانیات خواهد بود. متاسفانه قلیان به مراکز مختلف از جمله رستوران‌های سنتی، مراکز تفریحی و غیره وارد شده و این یکی از معضلات جدی ما است.»

 

 تا کنون تلاش‌هایی برای اعمال محدودیت در مصرف و عرضه قلیان انجام شده است اما قلیان سال‌هاست بدون هیچ مانعی به درون بسیاری از خانواده نفوذ پیدا کرده است. بر اساس اطلاعات منتشر شده دردانشنامه ایرانیکا، به صورت دقیق تاریخ اولین استفاده از قلیان در ایران مشخص نیست. با این وجود بنا به نوشته سیریل الگود “اولین بار ابوالفتح گیلانی (متوفی ۱۵۸۸) پزشک ایرانی دربار اکبر اول، سلطان مغول هند بود که دود تنباکو را از یک ظرف آب عبور داد تا آن را خالص‌تر و سرد کند و این گونه بود که قلیان در شبه قاره که به حقه معروف است ابداع شد.”

 

 بخش دیگری از اطلاعات منتشر شده در این دانشنامه می‌گوید:« در سال ۹۴۲، یعنی ۲۹ سال پس از ورود پرتقالی‌ها به خلیج فارس، قلیان کشیدن در ایران رایج شد. چپق و قلیان هر دو در نیمه اول قرن دهم هجری در ایران رواج یافته اند. در سلطنت شاه عباس بزرگ کشیدن چپق و قلیان متداول بوده است. در کنار چپق که تقلیدی از پیپ فرنگی بود، وسیله دیگری برای دود کردن تنباکو به نام قلیان توسط ایرانیان اختراع و ایجاد شده است.»

 

 قلیان در دوران قاجار به عنوان بخشی از ضرورت های زندگی محسوب می شده است و اشراف و بزرگان در خانه‌های خود انواع قلیان را نگهداری می‌کردند که بر روی بعضی از آنها جواهرکاری انجام شده بود.  

 

 تا چندین سال پیش مصرف قلیان در ایران بیشتر در استان‌های جنوبی کشور و به خصوص استان بوشهر و خوزستان و هرمزگان رایج بود. مصرف کنندگان اصلی نیز شامل اقشار بزرگسال و در اغلب مواقع کهنسال بود.  نوع تنباکوی مصرفی نیز برگه‌های تنباکوی کاشته شده در برخی از مناطق کشور بود.

 

 این نوع از تنباکو بیشتر از همه جا در مناطقی همچون شهر برازجان در استان بوشهر و شهر خوانسار  در استان اصفهان کاشته و تولید می‌شد. تنباکوی همین دو نقطه نیز به لحاظ کیفیت در بین مصرف کنندگان شناخته شده ترین تنباکو بود.

 

 با این حال از حدود ۱۵ سال پیش به این سو مصرف نوعی از تنباکو با عنوان تنباکوی میوه‌ای که در طعم‌ها و رنگ‌های مختلف عرضه می‌شود در ایران رایج شده است که هم آمار و هم نوع مصرف کنندگان قلیان در ایران را دگرگون کرده است.

 

 هم نوع آماده سازی و هم حجم دودی که توسط این نوع تنباکو تولید می‌شود با تنباکوی گیاهی بسیار متفاوت است. گفته می‌شود تنباکوهای میوه‌ای از پوست میوه تخمیر شده با مواد افزودنی تهیه می‌شوند، این در حالی است که تنباکوی گیاهی در قلیان 400 نوع ماده سمی و سرطان‌زا دارد. این در حالی است که تنباکوهای میوه‌ای علاوه بر این 400 نوع سم، مضرتر نیز هستند چرا که به دلیل وجود مواد افزودنی موجب آلرژی، آسم و حساسیت نیز می‌شوند.

 

 با این همه این تنباکوها همچنان در بین بسیاری از مصرف کنندگان قلیان در ایران محبوبیت بالایی دارد، این را به ویژه از بساط های پر رونق قلیان در مسافرتهای نوروزی میتوان دید.