چرا ترکمنستان ماهیگیران ایرانی را در خزر هدف گلوله های جنگی قرار داد؟

اخیرا اعلام شده است که گارد ساحلی دولت ترکمنستان تعدادی از ماهیگیران ایرانی را که از روستاهای ترکمنی طرف ایران عازم ماهیگیری در دریای خزر شده بودند، هدف گلوله قرار داده است.

 

بر اساس گزارش خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی (ایرنا) ماهیگیران ایرانی با شش قایق عازم صید شده بودند و نزدیک به ۳۰۰ کیلوگرم ماهی صید کرده بودند.

 

ایرنا می گوید بر اثر شلیک پلیس دریایی ترکمنستان یکی از قایق ها غرق شده و از سرنوشت سرنشینان اطلاع دقیقی در دست نیست اما شاهدان گفته اند که یک ماهیگیر کشته شده و احتمالا بقیه به اسارت پلیس دریایی ترکمنستان درآمده اند.

 

بر اساس این گزارش شلیک به ماهیگیران ایرانی بدون اخطار قبلی بوده است.

 

این اقدام شدید دولت ترکمنستان (بدون اخطار قبلی، بدون شلیک تیر هوائی یا اقدام از طریق مراجع رسمی، استانی و کشوری و کانال های دیپلماتیک)، در شرایطی که هنوز کشورهای ساحلی دریای خزر (ایران، ترکمنستان، قزاقستان، روسیه و جمهوری آذربایجان) توافق کاملی درباره رژیم حقوقی دریای خزر انجام نداده اند، باعث طرح سؤالاتی درباره ریشه ها و تبعات آن می شود.

 

ترکمنستان همسایه شمالی ایران است و دو کشور بیش از هزار کیلومتر مرز آبی و خاکی با هم دارند.

 

از زمان فروپاشی شوروی سابق، دول حاشیه دریای خزر بدنبال فرمول مورد توافق همگانی آنها برای تقسیم یا مشارکت دریای خزر بوده اند. تا زمانی که چنین توافقی حاصل شود، دریای خزر تابع نظام حقوقی است که توسط معاهدات ۱۹۲۱ و ۱۹۴۰ ایران و شوروی سابق ایجاد شده بود. این توافقات اشاره به اشتراک دریای خزر بین دول ساحلی آن دارد.

 

در معاهده ۱۹۴۰، یک محدوده انحصاری ماهیگیری به عرض ۱۰ مایل تعین شده است، اما با توجه به اینکه فعلا مراحل تقسیم دریای خزر هنوز تعیین نشده است، مرزهای جانبی این محدوده مشخص نیست. در سال ۲۰۱۴ دولت های ساحلی خزر درباره یک منطقه ی ملی به عرض ۲۵ مایل توافق کردند. این موضوع هم باید در پیشنویس کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر وارد شود و نیازمند طی شدن مراحل به رسمیت یافتن است. در هر دو صورت، هنوز معیار تعیین حدود جانبی این مناطق روشن نیست و در عمل تقسیمی انجام نشده است.

 

با توجه به این نکات، ناظران و کارشناسان عقیده دارند که واکنش شدید نظامی ترکمنستان به حضور ماهیگیران ایرانی در منطقه مورد اختلاف، می تواند ریشه در مسائل دیگری داشته باشد:

 

    حساسیت ترکمنستان نسبت به حراست و حمایت از سهم خود در دریای خزر. در همین راستا، ترکمنستان چند سال قبل برخوردی با جمهوری آذربایجان بر سر یک میدان نفتی مشترک داشت.

    حساسیت ترکمنستان به ادعای ایران درباره سهم خود در دریای خزر. ایران خواستار ۲۰ درصد از دریای خزر است ولی دول دیگر دریای خزر با روشی که به این درصد از سهم ایران منجر می شود، مخالف هستند.

    سرد شدن روابط ترکمنستان و ایران به علت عدم پیشرفت همکاری دو کشور در زمینه نفت و گاز (به علت برهم خوردن روش سواپ یا دریافت نفت و گاز در شمال از ترکمنستان برای مصرف داخلی و صدور همان مقدار برای ترکمنستان در جنوب ایران) و عدم پیشرفت راه های جایگزین انتقال انرژی به بازارهای بین المللی به دلیل تحریم های موجود علیه ایران.

 

در کنار اینها ترکمنستان همواره نگران تشدید احتمالی سرایت افراط گرایی شعله ور شده در خاورمیانه، به منطقه خزر است.

خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی این اقدام ترکمنستان را "خارج از عرف دیپلماتیک و مغایر با قوانین بین المللی" توصیف کرده و گفته "رفتارهای خصمانه ترکمنستان بر ضد ایران در ماه‌‌های اخیر تشدید شده است."

 

گرچه احتمال نمی رود حادثه اخیر منجر به برخوردهای بیشتری بین دو کشور شود ولی به گفته ناظران با توجه به ریشه این نوع برخوردها، وضعیت همانند آتش زیر خاکستر است و در موارد دیگر به خصوص در زمینه اختلافات بر سر منابع نفت و گاز می تواند منجر به تنش های جدی تر شود.