سهم ایرانی‌ها در انتشار مقاله‌های علمی تقلبی
بر اساس گزارشی که در وبسایت نشریه ساینس منتشر شده است، بیش از پانزده درصد پژوهشگران ایرانی که مقالات خود را در یک پایگاه مقالات علمی منتشر کرده‌اند، در تنظیم و نوشتن این مقاله‌ها تقلب کرده‌اند. این گزارش حاصل یک تحقیق دانشگاهی بر روی مقالات منتشر شده در پایگاه علمی arXiv است.
این تحقیق نشان می‌دهد که همه کشورهای مورد مطالعه کمابیش درگیر مسئله تقلب در مجامع علمی هستند ولی این پدیده در برخی از کشورها جدی‌تر است بطوریکه در بلغارستان بیست درصد پژوهشگران بعنوان متقلب شناخته شده‌اند که چهار برابر نسبت همین پژوهشگران در ژاپن (پنج درصد) است.
پایگاه arXiv میزبان مقالاتی در زمینه فیزیک، ریاضی، علوم ریاضی و کامپیوتر است. مقالات منتشر شده در این پایگاه، مقالاتی هستند که پژوهشگران پیش از انتشار در نشریات تخصصی به دلایل مختلفی از قبیل نوبت طولانی تا انتشار در مجله اصلی یا بهره‌مندی از نظرات دیگر همکاران، آنرا در این پایگاه منتشر می‌کنند.
از آگوست ۲۰۱۱ این پایگاه با نصب نرم‌افزار ویژه‌ای بطور خودکار مقالات منتشر شده در arXiv را با بانک اطلاعاتی خود که شامل مقاله‌های منتشر شده پیشین در این پایگاه است، مقایسه و اگر تشابهی بین مقاله‌ها بیابد که نشان دهنده تقلب باشد نام نویسنده را بعنوان مولف مشکوک به تقلب نشان دار می‌کند. از آن تاریخ تاکنون نام نزدیک به ۶۷۰۰ نفر با حدود ۹۶۰۰ مقاله در این فهرست قرار گرفته است که این تعداد مولف، نزدیک به شش درصد کل مولفان استفاده کننده از این پایگاه است.
این نسبت نشان دهنده وضعیت تقلب در انتشار مقاله‌های علمی در همه زمینه‌ها نیست و کارشناسان معتقدند که اوضاع از چیزی که آمارهای arXiv نشان می‌دهد بدتر است. آنها برای این ادعای خود دلایلی نیز دارند. از جمله اینکه این پایگاه فقط بخش خاصی حوزه‌های علوم و فناوری را در برمی‌گیرد و همه رشته‌ها را پوشش نمی‌دهد. دیگر اینکه همه مقالات منتشر شده در مجلات که تعدادشان بسیار زیاد نیز هست، در این پایگاه منتشر نمی‌شوند.
از همه این دلایل مهمتر اینکه این پایگاه فقط به بررسی متن و تشابه‌های متنی توجه می‌کند و نه به محتوا یا حاصل پژوهش و درست یا غلط بودن آن. آنها می‌گویند کنترل متن یک مقاله با نرم‌افزار ملاک چندان مناسبی برای ارائه یک برآورد دقیق از وضعیت تقلب در جهان نیست چون یک مولف با هوش یا مولفانی با زبان مادری انگلیسی به راحتی می‌توانند این نرم‌افزارها را گمراه کنند. از سوی دیگر ممکن است چیزی که بعنوان تقلب آشکار شده فقط ناشی از یک اشتباه در حین اشاره یک مولف به کارهای پیشین خود یا همکاران دیگر باشد.
با این حال و با توجه به تمام این نکات، باز هم آمار منتشر شده می‌تواند نشان‌دهنده وضعیت کلی کشورها در زمینه تقلب علمی باشد. چیزی که بسیاری را در جوامع علمی دنیا را نگران کرده است چون می‌تواند روابط دیگر کشورها در همکاری‌های علمی با کشورهایی که از نظر تقلب وضعیت نامناسبی دارند را با مشکل روبرو کند و همچنین هزینه‌های غیر ضروری زیادی را به دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی تحمیل کند؛ چه برای راستی آزمایی و چه برای اعتماد به یافته‌های منتشر شده دروغین.
موقعیت ایران
مقاله منتشر شده در مجله ساینس کشورها را از نظر درصد مولفان متقلب طبقه بندی نکرده است و فقط با مشخص کردن ۵۷ کشور که بیش از ۱۰۰ مولف در این پایگاه داشته‌اند، بر روی یک نقشه، وضعیت آنها را نسبت به دیگر کشورها مشخص کرده است. با نگاهی به این نقشه می‌توان دید که با اینکه ایران بدترین کشور در این زمینه نیست ولی با این حال موقعیتی نگران کننده دارد. از ۱۰۵۴ مولف ایرانی که در پایگاه arXiv مقاله منتشر کرده‌اند، ۱۶۴ نفر بعنوان متقلب نشانه‌گذاری شده‌اند. به بیان دیگر از هر شش نفر یک نفر تن به تقلب داده‌است.
برای مقایسه می‌توان به آمار کشور آلمان توجه کرد که همین نسبت، یک نفر به‌ازای سی و یک مولف است. در منطقه، ایران و پاکستان در این زمینه جایگاهی مشابه دارند و ترکیه و عربستان سعودی تا حدودی عملکردی بهتر از این دو کشور داشته‌اند.
ولی چیزی که کارشناسان حوزه آموزش عالی و پژوهش در ایران را نگران و آنها را نسبت به این گزارش حساس کرده، این نکته است که برای اولین بار است که گزارشی مستند با ارائه آمار و ارقام در سطح بین المللی در باره معضل تقلب در دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی ایران منتشر می‌شود. گزارشی که بخش کوچکی از مقالات منتشر شده پژوهشگران ایرانی در پایگاه‌های علمی را در برمی‌گیرد و می‌تواند، در نگاهی بدبینانه، بخشی از یک واقعیت بسیار بزرگتر باشد.
به نظر می‌رسد نظر این کارشناسان چندان بیجا نباشد چون آنها برای نگرانی خود به شواهدی اشاره می‌کنند که به خودی خود و به تنهایی نیز جای تامل بسیار دارند. مهمترین نکته‌ای که همه نسبت به آن هشدار می‌دهند، وجود مشوق‌های غیر آشکار فراوان و نبود قوانین بازدارنده جدی در جامعه برای تقلب است. برای مثال در جایی که آشکار شدن تقلب علمی مسئولان کشور تبعاتی را به دنبال ندارد و جدی گرفته نمی‌شود یا بطور علنی نوشتن پایان نامه و مقاله علمی برای دیگران در سطح جامعه تبلیغ می‌شود، نباید انتظار داشت که فقط پانزده درصد مولفان ایرانی دست به تقلب زده باشند.
رشد روز افزون پدیده تقلب در مجامع علمی کشور از نظر آنها علاوه بر این نکات، به علت گسترش انفجارگونه آموزش عالی در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا و نگاه مسئولان به آموزش عالی بعنوان یک بازار پرسود، نیاز برخی از مسئولان و مدیران حکومتی و دولتی به مدارک دانشگاهی در مقاطع بالا برای توجیه حضور خود در مشاغل و پست‌هایی که نیازمند دانش تحصیلی بالاست، و ضعف هیات‌های علمی برخی از دانشگاه‌ها؛ نیز هست.
آنها معتقدند که این وضعیت و گزارش‌هایی همانند این گزارش بر روند همکاری‌های علمی ایران با دیگر کشورها اثر نامطلوبی خواهد داشت که کمترین آن مشکلتر شدن پذیرش دانشجویان ایرانی در مقطع دکترا در خارج از کشور خواهد بود یا تشکیک جوامع علمی به نتایج کارهای پژوهشگران ایرانی، که ثبت یک کشف یا اختراع را به نام ایرانیان بسیار مشکل خواهد ساخت.
از نظر آنها برخورد با مسئله تقلب برای رشد علمی کشور و ارتقا جایگاه ایران در بین دیگر کشورها ضروری است؛ چیزی که در عمل تا به حال اتفاق نیفتاده است. البته مدیران وزارتخانه‌های علوم و بهداشت تا کنون بارها از قصد و نیت خود در برخورد با این معضل اجتماعی سخن گفته‌اند ولی گویا قرار است درب تا اطلاع ثانوی بر همان پاشنه بچرخد که تاکنون چرخیده است.