سازمان ملل: مشکل اشخاص بدون تابعیت باید طی ده سال حل شود
نداشتن تابعیت به معنی محرومیت از بسیاری از حقوق مدنی و سیاسی و امکانات رفاهی است
سازمان ملل متحد برنامهای را برای حل مشکل اشخاص فاقد تابعیت در جهان آغاز کرده است.
این برنامه از روز سه شنبه، ١٣ آبان (٤ نوامبر)، به ابتکار کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل آغاز شده و هدف از آن پایان دادن به پدیده اشخاص فاقد تابعیت طی ده سال آینده است. سراسقف دزموند توتو، برنده جایزه صلح نوبل، و آنجلینا جولی، بازیگر سینما، از این برنامه حمایت کرده و گفتهاند برای موفقیت آن تلاش خواهند کرد.
سازمان ملل در صدد است تا طی این مدت، تمامی کشورهای عضو به هر نحو ممکن، مشکل اشخاص فاقد تابعیت را حل و فصل کنند. این سازمان به عنوان نمونه، حل مشکل شصت و پنجهزار فرد روس تبار ساکن قیرفیزستان، از جمهوریهای شوروی سابق را مثال زده که طی سالهای اخیر، توانستهاند تابعیت این کشور را کسب کنند و از حقوق مساوی با سایر شهروندان قرقیزستان برخوردار شوند.
سازمان ملل تعداد اشخاص بدون تابعیت در جهان را بیش از ده میلیون نفر تخمین زده است که دارای شهروندی و گذرنامه هیچ کشوری نیستند و در نتیجه، غالبا از حمایت و حقوق مدنی، سیاسی و اقتصادی و همچنین تسهیلات رفاهی برخوردار نمیشوند. به عنوان مثال، اطفال فاقد تابعیت معمولا از امکاناتی مانند ثبت نام در مدارس و موسسات آموزشی رسمی کشور محل سکونت خود محروم هستند و گاه حتی خدمات درمانی عمومی نیز در اختیار آنان قرار نمیگیرد.
سایر حقوق شهروندی، از جمله شرکت در انتخابات و گاه حتی رجوع به مراجع قضایی برای طرح دعاوی حقوقی نیز به این اشخصاص داده نمیشود.
به گزارش سازمان ملل متحد، در ٢٧ کشور جهان، تابعیت از مادر به فرزند انتقال نمییابد و در نتیجه، فرزندان زنان اتباع این کشورها که با افراد خارجی ازدواج میکنند اگر به هر دلیل تابعیت پدر خود را کسب نکرده باشند، فاقد تابعیت باقی خواهند ماند.
در برخی موارد فردی بدون تابعیت زاده میشود و همچنان بدون تابعیت باقی میماند
در برخی موارد، اشخاص بدون تابعیت، به هر دلیل تابعیت اولیه را از دست دادهاند و در موارد دیگر، این افراد بدون تابعیت مشخص متولد شده و نتوانستهاند تابعیت هیچ کشوری را به دست آورند. به عنوان مثال، فرزندان پناهجویانی که در خارج از کشور والدین متولد میشوند، معمولا تابعیت کشور محل تولد خود را به دست نمیآورند در حالیکه والدین آنان امکان بازگشت به موطن اولیه خود و درخواست صدور اوراق تابعیت برای فرزندانشان را ندارند.
در مواردی، مانند اقلیت مسلمانان روهینجا در برمه، دولت این کشور از شناسایی آنان به عنوان شهروند خودداری میورزد و آنان را اتباع بیگانه میداند در حالیکه این افراد دارای تابعیت کشور دیگری نیستند.
موضوع اشخاص بدون تابعیت در ایران نیز مسالهای جدی است زیرا طبق قانون مدنی ایران، عموما تابعیت ایرانی تنها از طریق پدر انتقال مییابد و در صورتی که زن ایرانی با شهروند خارجی ازدواج کند، فرزند او قادر به کسب تابعیت ایرانی نیست.
اگرچه قانون مدنی در حال حاضر، حتی برای به رسمیت شناختن ازدواج زن ایرانی با مرد تبعه خارج نیز شرایطی از جمله مسلمان بودن مرد و کسب مجوز ازدواج از دولت ایران را قید کرده، اما به رسمیت شناخته شدن این ازدواج به معنی آن نیست که فرزندان چنین زنانی حتی اگر در ایران هم متولد شوند، تابعیت مادر را کسب خواهند کرد. شناسایی ازدواج زن ایرانی و مرد خارجی تنها به این معنی است که زن میتواند تابعیت ایرانی خود را حفظ کند البته در صورتی که این حق طبق قوانین کشور متبوع مرد از زوجه سلب نشده باشد.
تابعیت ایرانی از مادر به فرزند منتقل نمیشود ولو اینکه فرزند زاده و ساکن ایران باشد
در هر صورت، فرزندان مادر ایرانی و پدر خارجی دارای تابعیت ایرانی نیستند و برای کسب تابعیت ایرانی، باید به طور مستقل عمل کنند. در مقابل، فرزندان مرد ایرانی که با شهروند خارجی ازدواج کرده باشد، ولو اینکه در خارج از ایران متولد هم شده باشند، تابعیت ایرانی پدر را کسب می کند.
پدیده اشخاص بدون تابعیت در ایران به خصوص گریبانگیر فرزندان آن گروه از زنان ایرانی است که طی چند دهه اخیر، با پناهندگان خارجی ازدواج کردهاند. این ازدواجها در بسیاری موارد بدون گذراندن مراحل قانونی صورت گرفته و در مواردی نیز، پدر، خانواده را ترک کرده است. فرزندان این زنان، اگرچه در داخل ایران متولد شده و مادرشان ایرانی است و خود تمامی عمر را در ایران سکونت داشتهاند، از تابعیت ایرانی برخوردار نیستند و شناسنامه و گذرنامه ایرانی ندارند.
آمار قطعی این گروه از افراد فاقد تابعیت در ایران مشخص نیست اما گفته میشود که تعداد آنان ممکن است به چند ده هزار نفر برسد. کارشناسان گفتهاند محرومیت این افراد از حقوق اجتماعی و رفاهی، مشکلاتی جدی را برای آنان ایجاد میکند و ممکن است این افراد را در معرض آسیبهای اجتماعی قرار دهد.
در سالهای گذشته، مدافعان حقوق زنان در ایران تلاشهایی را برای رفع این محرومیت به عمل آوردهاند و در سال های اخیر، اقداماتی برای تصویب قوانین لازم در این زمینه صورت گرفته که هنوز به نتیجه نهایی نرسیده است.
مساله فقدان تابعیت ایرانیان در سالهای اخیر نیز در مورد دو شهروند ایرانی خبرساز بوده است. مهران کریمی ناصری حدود هجده سال را در حالیکه دولت فرانسه نه اجازه اخراج او را داشت و نه حاضر به دادن اجازه ورود به او بود، به عنوان شخص فاقد تابعیت در فرودگاه شارل دوگل پاریس سپری کرد. و زهرا کامرانفر نیز که در صدد پناهندگی به کانادا بود، به مدت ده ماه در فرودگاه شرمتیوو زندگی کرد تا سرانجام دولت کانادا به او اجازه ورود داد.