هشدار درباره شرایط بحرانی آلودگی میکروبی دریای خزر
بنابر بررسی مرکز پژوهش‌های مجلس اکثر شناگاه‌های دریاچه‌ی خزر به لحاظ آلودگی میکروبی در شرایط بحرانی قرار دارند. در بخش‌هایی از کناره‌های خزر میزان آلودگی ده‌ها برابر حد مجاز گزارش شده است.
آلودگی آب دریاچه خزر در کناره‌های استان‌های شمالی ایران نه موضوعی تازه است نه ناشناخته. با این همه گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی بیانگر ابعاد نگران‌کننده‌ی این آلودگی و تاثیر آن بر سلامت شهروندان و شتاب گرفتن روند تخریب محیط زیست است.
گزارش مرکز پژوهش‌ها با استناد به نمونه‌برداری از رودخانه‌های منتهی به دریاچه خزر و آب شناگاه‌های سه استان گلستان، مازندران و گیلان در ماه‌ها و فصل‌های مختلف تهیه شده است.
بر اساس این گزارش که بخش‌هایی از آن پنج‌شنبه (۱۳ شهریور / ۴ سپتامبر) در وب‌سایت "خبرآنلاین" منتشر شده فاضلاب خانگی، صنعتی و کشاورزی، و فعالیت‌های مربوط به اکتشاف، استخراج و انتقال نفت نقش اصلی را در آلودگی آب‌های خزر بر عهده دارند.
آلودگی میکروبی آب شناگاه‌ها
بررسی‌های مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد، گرچه میزان آلودگی در مناطق مختلف یک‌سان نیست، آب‌های ساحلی و تقریبا تمام شناگاه‌های دریای خزر از نظر آلودگی میکروبی در وضعیت مطلوبی قرار ندارد.
در این گزارش تاکید شده است: «به طور کلی آلودگی میکروبی در تمام ایستگاه‌های نمونه‌برداری حداقل در برخی از نمونه‌برداری‌ها و دست‌کم نسبت به یکی از سه شاخص مورد بررسی وجود داشته است.»
مطابق یافته‌های مرکز پژوهش‌ها، در بخشی از کناره‌های استان گیلان و در برخی از ماه‌های سال میزان آلودگی میکروبی در حد مجاز بوده اما آلودگی در آب‌های استان مازندران چه در شرق و چه در غرب "قابل توجه بوده و بیشتر مواقع بالاتر از حد مجاز است".
در این گزارش آمده است: «در تمام ماه‌های نمونه‌برداری ناحیه غرب خزر همواره بار آلودگی بسیار بالایی را نشان داده است. حتی در فصلی که بار آلودگی کاهش کلی نشان می دهد (ماه‌های فروردین و اردیبهشت) آلودگی میکروبی در ناحیه غرب مازندران چنان بالاست که هر یک از شاخص‌های مورد بررسی ده‌ها بار بیش از حد مجازند.»
ورود فاضلاب ده‌ها شهر به خزر
به نوشته‌ی "خبرآنلاین"، نمونه‌برداری از دهانه ۵ رودخانه منتهی به خزر (تجن، چشمه گیله، تنکابن، بابلرود و چالوس) نشان می‌دهد که آب رودخانه‌ها به فاضلاب انسانی یا فاضلاب تاسیسات پرورش دام و پرندگان آلوده بوده است.
مطابق آزمایش‌هایی که انجام شده، در غالب موارد میزان آلودگی آب ورودی به دریا بسیار بالاتر از آلودگی آب دریا است و این امر نشان می‌دهد که رودخانه‌ها سهم بزرگی در آلودگی آب شناگاه‌ها دارند.
بیش از ۴۰ شهر بزرگ و کوچک و تعداد زیادی روستا در کناره‌های جنوبی خزر و رودخانه‌های منتهی به آن توسعه یافته‌اند که به گزارش مرکز پژوهش‌ها فاضلاب بیشتر آنها از طریق این رودخانه‌ها یا به‌طور مستقیم به دریای خزر سرازیر می‌شود.
به این معضلات، تخلیه زباله در ساحل دریای خزر نیز اضافه می‌شود که گزارش‌های فراوانی درباره آن منتشر شده است.
خبرگزاری ایسنا اول شهریور ماه (۲۳ اوت) به نقل از مسئولان محلی شهرستان محمودآباد گزارش داد، از ۱۲ مرداد روزانه حدود ۳۰ تن زباله در ساحل دریای خزر تخلیه می‌شود.
سهم دستگاه‌های مسئول در آلودگی
سایت خبری "فرارو" چند روز پیش با انتشار مجموعه عکس‌هایی از کناره‌های خزر از تولید روزانه دو هزار و ۸۰۰ تن زباله در استان مازندان خبر داد که مسئولان مکان مناسبی برای دفن و بازیافت بخش بزرگی از آن تدارک ندیده‌اند.
همزمان با انتشار این عکس‌ها، معصومه ابتکار، رئیس سازمان محیط زیست، در جمع مسئولان قضایی استان اردبیل گفت: «مدیریت پسماند در کشور درست نیست و زباله‌ها در طبیعت رها و سبب آلودگی محیط زیست می‌شود و قانون قاطع و جریمه بازدارنده برای جلوگیری از پراکندن زباله در کشور تعریف نشده است.»
در گزارش مرکز پژوهش‌ها نیز به نقش دستگاه‌های مسئول در افزایش آلایندگی اشاره شده است: «اگر چه طبق قوانین و مقررات سازمان حفاظت محیط زیست ایران، شرکت‌های آب و فاضلاب موظفند فاضلاب شهرهای مختلف را در حد استانداردهای این سازمان تصفیه و بعد آن را به منابع آب‌های سطحی از جمله دریا هدایت کنند، اما عملا چنین اقداماتی صورت نمی‌گیرد.»
به نوشته "خبرآنلاین"، در این گزارش توسعه نامتوازن شهرها، تراکم بیش از حد جمعیت در اکثر نواحی ساحلی، ضعف مدیریتی در رابطه با جانمایی درست و ساماندهی این مناطق، توسعه روزافزون گردشگری و صنعت توریسم، عدم مدیریت صحیح در رابطه با دفع فاضلاب‌های شهری، صنعتی و کشاورزی و نیز دفع پسماندها و زباله‌ها در شهرهای ساحلی و مناطق گردشگری از جمله دلایل آلودگی خزر عنوان شده است.
«رودخانه ارس رو به خشکی می‌رود»
وضعیت بحرانی رود ارس
در کنار فاضلاب شهری، صنعتی و کشاورزی، فعالیت‌های مربوط به اکتشاف و استخراج نفت که بیشتر در مرکز و شمال دریاچه خزر متمرکز است نقش مهمی در آلودگی آب‌های این دریاچه دارد.
آلاینده‌هایی نظیر فسفات، نیترات و فلزهای سنگین که میزان آنها در اغلب نمونه‌های بررسی شده بیش از حد مجاز است از عناصر پایدار محسوب می‌شوند که با ورود به چرخه حیات آبزیان سلامت مردم را نیز به شکل مستقیم تهدید می‌کنند.
آلودگی بزرگترین دریاچه ایران در حالی افزایش می‌یابد که این کشور با خشکسالی و کمبود شدید آب حتی در استان‌های پر آب شمالی روبروست.
داود نجفیان، مدیرعامل آب منطقه‌ای استان اردبیل، هشدار داده که رودخانه ارس که منبع اصلی تامین آب شمال این استان است رو به خشکی می‌رود و در صورتی که در روزهای آینده بارندگی نشود وضعیت به شدت بحرانی خواهد شد.
روزنامه "شهروند" به نقل از نجفیان نوشت: «امسال قبل از اجرای برخی پروژه‌های آبی شاهد خشکی تنها منبع آبی شمال استان بودیم. آب شرب، کشاورزی و دام ۴۰۰ هزار نفر از طرق رود ارس تأمین می‌شود و این در حالیست که امروز ما به حجم مرده سد ارس رسیده‌ایم.»
"حجم مرده" حجمی از مخزن سد محسوب می‌شود که ما بین تراز کف مخزن یا بستر رودخانه و پایین‌‌ترین دریچه تخلیه‌کننده آب قرار دارد.
به گفته‌ی مدیر عامل آب منطقه‌ای اردبیل، مسئولان محلی به اجبار این دریچه را باز کرده‌اند و میزان آب این ذخیره‌گاه تا چند روز دیگر به "سطح حجم مرده" می‌رسد.
نجفیان می‌گوید، در حال حاضر ۳۰ هزار هکتار از اراضی این منطقه در وضعیت بحرانی قرار دارند و چنانچه شاهد بارندگی شدید پائیزی نباشیم تامین آب شرب هم با مشکل روبرو خواهد شد.