سامانه اس ۳۰۰ و خطر تکرار اشتباه پیشین
سامانه اس ۳۰۰
رضا تقی زاده
رادیو فردا : حسین دهقان وزیر دفاع جمهوری اسلامی طی یک نشست خبری در حاشیه گشایش نمایشگاه صنایع دفاعی ایران، گفت «اراده سیاسی ایران و روسیه به گونه‌‌ای است که قرارداد (فروش اس۳۰۰) اجرایی شود.»
این نخستین بار است که یک مسئول نظامی در دولت روحانی امکان تحویل سامانه دفاع موشکی ساخت روسیه موسوم به اس۳۰۰ را به صورتی جدی مطرح ساخته است.
دولت روسیه زیر فشار شدید آمریکا و اسرائیل در سال ۲۰۰۸ موضوع تحویل سامانه موشکی یاد شده به ایران را مورد تجدید نظر قرار داد و به دنبال دیدار دیمیتری مدودیف، رئیس جمهوری وقت روسیه، با اوباما در سال ۲۰۰۹ رسما اعلام داشت که تحویل سامانه یاد شده را مغایر با قطعنامه‌های تنبیهی شورای امنیت علیه ایران تلقی می‌کند.
تحویل سامانه دفاع موشکی به ایران در شرایط خاص می‌تواند معادلات کنونی قدرت در منطقه را متغیر سازد. تحویل احتمالی سامانه یاد شده به ایران بدون جلب نظر موافق آمریکا فوق العاده دشوار خواهد بود.
سرتیپ دهقان همچنین پذیرفت که عدم تحویل سامانه اس۳۰۰ به ایران به دلیل «بده بستان سیاسی روسیه و آمریکا» بوده است.
تغییر نظر دولت روحانی در قبال قرارداد فروش سامانه اس ۳۰۰، و تلاش برای معتبر ساختن دوباره آن، در مقایسه با آنچه طی دولت دهم پیگیری می‌شد، کاملا مشهود است.
دولت دهم بعد از اعلام انصراف روسیه از تحویل سامانه موشکی اس ۳۰۰ از آن دست شست و به تلافی خلف وعده روسیه یک دعوای حقوقی ۴ میلیارد دلاری نیز علیه مسکو مطرح ساخت.
کاربرد سامانه دفاعی
در غیاب یک نیروی هوایی مدرن و هواپیماهای رهگیر قادر به مقابله با هواپیماهای مهاجم، عمق دفاعی ایران در برابر هجوم هوایی از خارج کاملا آسیب پذیر شده است. بخش کوچکی از نیازهای دفاع سی و چند ساله اخیر هوایی ایران با خرید موشک‌های با برد کوتاه سام موسوم به تور-ام ۱ از روسیه در ۲۰ سال اخیر تامین شد.
با توسعه فعالیت‌های اتمی ایران و ایجاد تاسیسات تازه در مناطق مختلف، و به خصوص تشدید تهدید‌های خارجی علیه راکتور آب سنگین در دست ساخت اراک و واحد غنی سازی اورانیوم، نیاز به دریافت سامانه دفاع هوایی قدرتمند‌تر از واحد‌های برد کوتاه ام تور ۱ بیش از گذشته احساس می‌شد.
در سال ۲۰۰۶ و بعد از مدتی جنگ رسانه‌ای پیرامون تحویل و یا عدم تحویل سامانه موشکی اس ۳۰۰ از سوی روسیه به ایران، اصل موضوع معامله مورد تائید دو طرف قرار گرفت.
سامانه موشکی اس ۳۰۰ که در اوایل دهه هشتاد عملیاتی شده یکی از موثر‌ترین سامانه‌های دفاع هوایی امروز جهان محسوب می‌شود. این موشک‌ها قادر به هدف قرار دادن موشک‌های کروز –قابلیت پرواز در ارتفاع پائین، و هدف قرار دادن موشک‌ها و هواپیماهای مهاجم در ارتفاع بالا و فاصله بیش از ۷۵ کیلومتر است. این سامانه از جهاتی مشابه با سامانه دفاعی موسوم به پاتریوت آمریکا است که طی دو دهه اخیر در اختیار متحدان آن کشور قرار گرفته است.
اگر چه اس ۳۰۰ (برخلاف پاتریوت) تاکنون در هیچ عملیات نظامی واقعی مورد استفاده قرار نگرفته است، مراکز مطالعات دفاعی جهان بر این باورند که هجوم هوایی علیه تاسیساتی که تحت پوشش اس ۳۰۰ قرار داده شده می‌تواند بسیار خطرناک باشد.
تغییر وضعیت ایران
ایران در وضعیتی به دریافت سامانه اس ۳۰۰ اصرار داشت که تاسیسات اتمی خود را گسترش می‌داد. دریافت این سامانه می‌توانست به عنوان عامل بازدارنده در مقابل تهدید هوایی خارجی عمل کند. در صورت تحقق یافتن حمله خارجی نیز می‌توانست نقش سپر دفاعی را ایفا کند.
استفاده از سامانه اس ۳۰۰ به دلیل محدودیت، تنها قرار بود در دفاع از تاسیسات حساس اتمی و نظامی مورد استفاده قرار گیرد. در شرایطی که ایران طرح‌های توسعه اتمی خود را پیگیری می‌کرد، مداخله آمریکا مانع از تحویل این سامانه موشکی به ایران شد، چنانکه آمریکا نیز بنا بر خواست روسیه از اجرای طرح دفاع موشکی در جمهوری چک و لهستان خودداری ورزید.
در شرایط کنونی که برنامه‌های حساس اتمی ایران در شرف تغییر یافتن است، نوع خطر خارجی و منبع تهدید‌ها نیز تغییر می‌یابد. به این دلیل آرایش و نیازهای دفاعی ایران نیز می‌باید مورد تجدید نظر قرار گیرد.
از جمله در صورت رسیدن به توافق با آمریکا مبنی بر عدم پیگیری برنامه‌های اتمی، خطر هجوم هوایی احتمالی آمریکا و اسرائیل علیه مناطق مرکزی ایران منتفی و در عوض خطر درگیری در نزدیکی مرز‌ها و علیه همسایگان افزایش خواهد یافت: وضعیتی که در آن هواپیماهای مدرن نظامی بسیار کارآمد‌تر از سامانه دفاع موشکی است.
در صورت به شکست کشیده شدن مذاکرات اتمی نیز، آمریکا و اسرائیل از ظرفیت‌های گذشته برای پیشگیری از تحویل این سامانه توسط روسیه به ایران مجددا استفاده خواهند کرد.
در حال حاضر روسیه ظرفیت خاص تولید سامانه اس ۳۰۰ مورد نیاز ایران را ذخیره نساخته، و حتی در صورت قبول مجدد فروش آن به ایران، نیازمند ۳ تا ۴ سال برای تولید و تحویل آن خواهد بود. تکلیف مذاکرات اتمی ایران با گروه ۵+۱ (آمریکا) حداکثر در شش ماه تا یک سال آینده قطعی خواهد شد.
به این ترتیب به مصلحت ایران خواهد بود که به منظور قرار نگرفتن در شرایط گذشته، پیش از ورود به گفت‌وگوی جدی برای دریافت سامانه اس ۳۰۰، ابتدا به انتظار پایان و نتیجه مذاکرات اتمی بنشیند، و بعد از آن، با ارزیابی نیازهای دفاعی روز ایران، به موضوع خرید سامانه اس ۳۰۰ و یا انصراف از آن را بپردازد.
به علاوه، ابراز تمایل احتمالی روسیه به فروش سامانه موشکی به ایران را در وضعیت کنونی باید بیشتر ناشی از تیرگی رابطه مسکو با واشینگتن دانست تا تغییر نگاه مسکو در مورد نیازهای تهران.