درگذشت قاضی شرعی که 'پسرانش را اعدام کرد'

محمدی گیلانی شماری از سمت‌های مهم جمهوری اسلامی را برعهده داشت

محمد محمدی گیلانی، رئیس پیشین دیوان عالی و قاضی شرع اسبق و از روحانیون بحث برانگیز در جمهوری اسلامی روز چهارشنبه، ١٨ تیر (٩ ژوئیه) در تهران درگذشت. به گزارش رسانه های خبری ایران، وی از مدتی پیش به دلیل بیماری ریوی در یکی از بیمارستان های تهران بستری بود.

محمدی گیلانی در سال‌های پس از انقلاب سمت‌های رئیس دادگاه انقلاب، رئیس دیوان عالی کشور، نماینده تهران در سه دوره مجلس خبرگان رهبری، نماینده آیت الله روح الله خمینی در دانشگاه‌ها، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و دبیر و عضو فقهای شورای نگهبان را برعهده داشت و خبرگزاری‌های داخلی از او به عنوان یکی از افراد نزدیک به آیت‌الله خمینی نام برده‌اند.

او در سال ١٣٠٧ در یکی از روستاهای شهرستان رودسر به دنیال آمد و پس از اینکه مدتی را به کشاورزی گذراند، وارد یک حوزه علمیه محلی شد و بعدها برای ادامه تحصیل در حوزه علمیه قم به آن شهر رفت. ظاهرا در دوره اقامت در قم، در فعالیت‌های سیاسی هم شرکت داشت.

با اینهمه، علت اصلی شهرت محمد محمدی گیلانی به خاطر نقشی است که گفته می‌شود در مقام قاضی شرع دادگاه انقلاب در ماجرای دستگیری، محاکمه و اعدام دو یا سه تن از پسرانش ایفا کرد و بحث‌هایی که در مورد صحت و سقم این ماجرا وجود داشته است.

در این مورد گفته شده است که در جریان اختلاف و درگیری بین سازمان مجاهدین خلق و جمهوری اسلامی در سال ١٣٦٠، پسران آقای محمدی گیلانی به اتهام ارتباط و فعالیت به نفع این سازمان بازداشت و برای محاکمه به دادگاه انقلاب اعزام شدند. در ادامه این ماجرا آمده است که محمدی گیلانی طی ساعات شب، پسرانش را محاکمه و احکام اعدام آنان را صادر کرد و این احکام به اجرا گذاشته شد.

محمدی گیلانی پس از یک دوره بیماری در بیمارستان درگذشت

اگرچه موضوع اعدام پسران محمد محمدی گیلانی به دستور خود او برای سال‌ها واقعیتی قطعی تلقی می شد، اما در سال های اخیر و همزمان با تلاش برخی از مقامات و مسئولین سال‌های اول انقلاب برای فاصله گرفتن از اقدامات خشونت آمیز آن زمان، در این مورد نیز نظرات متفاوتی ابراز شده است.

در مهرماه سال ١٣٩١، سردبیر روزنامه کیهان در مطلبی با عنوان "آن سوی این هیاهو" ضمن انتقاد از حمایت اکبر هاشمی رفسنجانی از فرزندش، مهدی، به مقایسه این شیوه با برخورد محمدی گیلانی با فرزندانش پرداخت.

در این مقاله ضمن رد انتقاد طرفداران آقای رفسنجانی از قوه قضاییه، آمده بود: "می‌گویند این اقدام دستگاه قضایی با هدف تضعیف و تخریب شخصیت آیت‌الله هاشمی رفسنجانی صورت پذیرفته است! که در این باره باید گفت؛ آیا دستگیری فرزند حضرت آیت‌الله محمدی گیلانی که از قضا با دخالت خود ایشان صورت پذیرفت و اعدام وی را در پی داشت، اقدامی علیه شخصیت آن بزرگوار بود؟ و یا دستگیری فرزند مرحوم آیت‌الله مشکینی یا دستگیری منجر به اعدام فرزند حجت الاسلام والمسلمین حسنی- از پیشگامان شجاع و برجسته انقلاب اسلامی .... با هدف تضعیف و تخریب آنان صورت پذیرفته بود؟"

احمدی نژاد از محمدی گیلانی به خاطر "اجرای عدالت" در مورد خود تقدیر کرد

در همان زمان، روزنامه جمهوری اسلامی در پاسخ به این مقاله، نقش محمدی گیلانی در محاکمه و اعدام پسرانش را تکذیب کرد و نوشت: "جالب این است که یکی از سه پسر آیت‌الله محمدی گیلانی در درگیری با ماموران کشته شد، و دو پسر دیگر ایشان در حال فرار به سوی مرز ترکیه، در اطراف ارومیه با واژگون شدن خودرویشان و از ترس اینکه مبادا توسط ماموران دستگیر شوند، با خوردن سیانور خودکشی کردند."

با اینهمه، خبرگزاری مهر در همان زمان نوشت که "روایت برخورد آیت‌الله محمدی گیلانی با دو فرزند خود نیز از عجایب انقلاب است." در ادامه این مطلب آمده است که محمدی گیلانی در جریان درگیری‌های خرداد سال ١٣٦٠، "فرزندان خود را در جمع تعداد زیادی از منافقین می‌یابد که در بلواها و آشوب‌های آن مقطع دستگیر شده بودند، آیت‌الله شخصا محاکمه فرزندان را انجام می‌دهند."

این خبرگزاری به نقل از محمد رضا سرشار "پژوهشگر و نویسنده" می‌افزاید: "چنین مشهور بود که دو تن از پسرانش را به سبب فعالیت‌های ضد انقلابی شخصا به اعدام محکوم کرد و هنگامی که استنکاف ماموران تحت امر خود از اجرای این حکم، لابد از نظر خودشان مهیب را دید، برخاست تا به دست خود این حکم را اجرا کند و تنها در این زمان بود که ماموران به خاطر اینکه پسرانی به دست پدر خود اعدام نشوند، به ناچار تن به اجرای این احکام دادند."

محمدی گیلانی و اسدالله لاجوردی دادستان انقلاب وقت

در سال تیرماه ١٣٨٨، وبسایت دولت گزارش کرد که محمود احمدی نژاد، رئیس جمهوری سابق، هنگام اعطای نشان به محمدی گیلانی گفت: "کسانی می‌توانند در مسیر درست حرکت کنند که در گام نخست عدالت را در مورد خودشان اجرا کنند و آیت‌الله گیلانی اجرای عدالت را از خودشان شروع کردند." به گفته برخی نویسندگان، اشاره آقای احمدی نژاد به نقش محمدی گیلانی در اعدام فرزندانش بوده است.

در عین حال، مجتبی واحدی، روزنامه نگار، در مطلبی که دو سال پیش در وبسایت بی‌بی‌سی تحت عنوان"فرزندان اعدام نشده آیت الله گیلانی" منتشر شد، این ماجرا را نادرست دانست.

در پی درگذشت محمدی گیلانی، خبرگزاری فارس اطلاعیه جامعه مدرسین حوزه علمیه قم را منتشر کرد که در آن تایید شده است که وی پس از انقلاب در نهادهای مختلف "به تکلیف انقلابی خود عمل کرد و حتی در این راه با صدور احکام درباره افراد نزدیک خود نیز در اجرای احکام الهی و شرعی دریغ نکرد."

در این میان، طی تمامی این سال‌ها، اظهار نظری عمومی از سوی خود محمد محمدی گیلانی در مورد واقعی یا غیرواقعی بودن نقش او در صدور محکومیت اعدام برای فرزندانش منتشر نشد.

البته در زمان وقوع این ماجرا، چه واقعی چه غیرواقعی، برخورد خشونت‌آمیز حکومت با مخالفان جمهوری اسلامی و اعدام گسترده آنان در رسانه‌های خبری و اظهارات مقامات ارشد جمهوری اسلامی مورد ستایش قرار می‌گرفت و از مردم خواسته می‌شد تا مخالفان را، ولو از نزدیکان آنان هم بودند، برای مجازات در اختیار مقامات امنیتی قرار دهند. شاید مشهورترین این موارد، ماجرای مادری بود که پسرش را که ظاهرا عضو سازمان مجاهدین خلق بود "لو" داد و سپس از اعدام او ابراز خرسندی کرد. فیلم گفتگوی مادر و پسر بارها از تلویزیون دولتی پخش شد هر چند حتی در آن زمان هم، کسانی چنین برخوردی توسط یک مادر را غیرطبیعی و نابهنجار و در نتیجه، کل ماجرا را ساختگی و این فیلم را صرفا یک ترفند تبلیغاتی برای ترغیب مردم می‌دانستند.

محمد محمدی گیلانی همچنین قاضی پرونده عباس امیرانتظام، معاون نخست وزیر در دولت موقت بود و او را به حبس ابد محکوم کرد.

این روحانی شیعه به خاطر طرح و بررسی برخی مسایل شرعی در برنامه‌های تلویزیونی خود در دهه ١٣٦٠ هم شهرت داشت.