۱۸ ایرانی در بین پژوهشگران برتر جهان
در فهرست سه هزار و دویست پژوهشگر برتر جهانی نام هجده ایرانی به چشم می خورد
نام هجده نفر از دانشمندان ایرانی در فهرست جدید پژوهشگران برتر جهانی که به تازگی بوسیله موسسه تامسون رویترز منتشر شده است به چشم می‌خورد.
این فهرست شامل نام بیش از سه هزار و دویست پژوهشگر است که در مراکز پژوهشی و دانشگاه‌های مختلف جهان مشغول بکارند و نتایج پژوهش‌هایشان از اهمیت زیادی برخوردار بوده است. اهمیت کارهای پژوهشی با بررسی مقاله‌هایی که با استناد به این کارها منتشر شده و بیشترین ارجاع بوسیله محققان دیگر را داشته‌اند تعیین شده است و ارجاع زیاد به یک مقاله پژوهشی نیز نشان دهنده اهمیت و ارزش کار محققان در سطح جهانی و در بین جامعه علمی است.
فهرست پژوهشگران با بیشترین ارجاع جهانی، که می‌توان به زبان ساده آن را فهرست "پژوهشگران برتر جهانی" نامید، اولین بار در سال ۲۰۰۱ منتشر شد و شامل نام بیش از هفت هزار نفر محقق از سرتا سر جهان در رشته‌های علوم و علوم انسانی بود.
موسسه تامسون رویترز در آن سال با بررسی مقاله‌های منتشر شده در بین سال‌های ۱۹۸۸ تا ۱۹۹۹، مقاله‌هایی که بیشترین ارجاع را در حوزه خود داشتند در طی فرآیند و روشی خاصی انتخاب و پژوهشگران صاحب آن مقاله‌ها را به عنوان پژوهشگر برتر معرفی کرد. این موسسه در سال ۲۰۰۴ یک بار دیگر با بازبینی فهرست قبل آن را بروز رسانی کرد.
فهرست جدید منتشر شده در سال ۲۰۱۴ با دو نسخه پیشین متفاوت است. در فهرست جدید علاوه بر بهینه سازی روش‌های انتخاب مقاله‌های پر ارجاع، مقاله‌های منتشر شده در یک بازه یازده ساله (۲۰۰۲-۲۰۱۲) مورد مطالعه قرار گرفته است و شامل نام سه هزار و دویست و پانزده نفر محقق از سراسر دنیا است که مقاله‌های خود را در نشریات معتبری منتشر کرده‌اند که در پژوهشکده اطلاعات علمی (ISI) نمایه شده‌اند.
برخی از رسانه‌های ایران با ارجاع به فهرست نخست، خبر موفقیت سیزده نفر از ایرانیان خارج از کشور را اعلام کرده‌اند در حالی که در فهرست دوم است که ایرانی‌ها خوش درخشیده‌اند.
پژوهشگران برتر ایرانی
اگر چه با نگاهی به فهرست اولیه پژوهشگران برتر، می‌توان از روی اسامی چند ایرانی را نیز که در پژوهشگاه‌ها و دانشگاه‌های معتبر غربی مشغول به کارند را نیز شناسایی کرد؛ ولی در فهرست جدید علاوه بر افزایش نسبت ایرانیان حاضر در فهرست به کل پژوهشگران از دو دهم درصد به شش دهم درصد (رشد سه برابری)، می‌توان نام دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های داخل کشور را نیز دید که بسیار با اهمیت است.
در فهرست اولیه نام هیچ موسسه ایرانی دیده نمی‌شد و این وضعیت با توجه به جمعیت دانشگاهی کشور و همچنین اوضاع نه چندان مناسب سیاسی و اقتصادی چند سال گذشته بسیار قابل تامل است.
اما در فهرست دوم از هیجده نام ایرانی این فهرست، ده نفر در دانشگاه‌های ایران مشغول به تحقیق و تدریس هستند و باقی در موسسات پژوهشی و دانشگاه‌های معتبر خارجی. دانشگاه تهران با سه، و دانشگاه‌های علوم پزشکی تهران، امیر کبیر، بین المللی امام خمینی، یاسوج، سمنان، بابل، و آزاد اسلامی هر کدام با یک پژوهشگر در این فهرست حضور دارند.
وجود نام دانشگاه‌های کوچک ایرانی در کنار نام‌های دانشگاه معروفی مانند هاروارد از نکات جالب و غیبت دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی مهم و معروف کشور مانند صنعتی شریف و پژوهشگاه دانش‌های بنیادی، از نکات تعجب برانگیز این فهرست است.
مقاله‌های منتشر شده در دانشگاه‌های ایران در دو حوزه ریاضی و مهندسی بوده‌اند و محققان ایرانی خارج از کشور علاوه بر ریاضی و مهندسی در حوزه‌های علوم زمین، پزشکی، علوم کامپیوتر، علوم مواد، فیزیک، و کشاورزی نیز فعالیت کرده‌اند.
متاسفانه با اینکه این فهرست حوزه پژوهش‌های علوم انسانی را نیز در بر می‌گیرد، چه در نسخه قدیمی و چه در نسخه جدید هیچ نام ایرانی را نمی توان مشاهده کرد و این نکته بطور غیر مستقیم می‌تواند نشان دهنده توجه کمتر ایرانیان به پژوهش در حوزه علوم انسانی باشد، چه در داخل و چه در خارج از مرزها.
و نکته آخر هم اینکه چهار نفر از پژوهشگران حاضر در این فهرست، زن هستند که یک نفر از آنها در ایران و باقی در دیگر کشورها به کار مشغولند. این نسبت ممکن است چندان راضی کننده به نظر نیاید ولی نشان از حضور موفق زنان کشور در حوزه‌های علمی در سطوح بالا دارد.
اهمیت فهرست
با نگاهی به روند تنظیم این فهرست می‌توان دلیل مهم بودن آن را درک کرد. هر پژوهشگری در حین کارهای تحقیقی خود یا پس از اتمام یک پروژه تحقیقی یک یا چند مقاله در باره کاری که کرده‌است و نتایج حاصل از آن را در نشریات معتبر علمی منتشر می‌کند.
دیگر پژوهشگران و دانشمندانی که در همان حوزه یا حوزه‌ای که به گونه‌ای به آن موضوع مرتبط است کار می‌کنند برای جلوگیری از دوباره کاری یا پیشبرد بیشتر کار یا استفاده از نتایج پژوهش‌های قبل در یک کار یا محصول جدید، به آن مقاله و یافته‌های پژوهش پیشین، رجوع می‌کنند.
هرچه تعداد کسانی که برای پیشرفت در کار خود به آن مقاله رجوع می‌کنند بیشتر باشد، نشانه این است که آن مقاله و کار پژوهشی مرتبط با آن اهمیت بیشتری داشته است. به بیان دیگر کار پژوهشگر اول به نوعی وظیفه رهبری یا راهگشایی دیگر پژوهش‌ها را در همان زمینه برعهده گرفته است.
با توجه به نکته فوق، اگر چه فهرست پژوهشگران برتر نمی‌تواند وسیله چندان مناسبی برای تبلیغات سیاستمداران و دولتمردان باشد، با این حال می‌تواند به آنها کمک کند تا با نگاهی دقیقتر به دنیای امروز و پژوهش‌های مهمی که به نوعی نقش راهبری برای دیگر پژوهش‌ها را دارند، با سیاستگذاری و مدیریت صحیح به جامعه علمی کشور کمک کنند تا رشد علمی و به تبع آن اقتصادی و فرهنگی جامعه و کشور را سبب شوند و نقاط خالی و مهمی که کشور نیازمند توجه بیشتر در آن است را شناسایی کنند.