شرایط عراق باعث نگرانی در مورد تجزیه و دخالت خارجی شده است

احتمالا داعش در برخی مناطق تصرف شده از حمایت بومی برخوردار است

پیشروی نفرات داعش در مناطق مرکزی عراق و تسلط کردها بر کرکوک در شمال، دولت مرکزی تحت تسلط شیعیان را تحت فشار قرار داده و خطر مداخله خارجی را افزایش داده است.

در حالیکه شبه نظامیان گروه موسوم به "دولت اسلامی عراق و شام" به پیشروی و تحکیم مواضع خود در استان دیاله، در شرق عراق ادامه می‌دهند و از پیشروی به سوی پایتخت سخن می‌گویند، فقدان واکنش قاطعانه ارتش عراق نگرانی‌هایی را در مورد توانایی دولت مرکزی در سرکوب این گروه در پی آورده است.

همزمان، نیروهای پیشمرگه وابسته به دولت خودگردان اقلیم کردستان عراق در واکنش به تصرف تکریت و احتمال پیشروی شبه نظامیان اسلامگرا در استان کرکوک، مراکز نظامی این استان را در اختیار گرفته‌اند.

کرکوک از مناطق نفت‌خیز عراق است که زمانی اکثریت جمعیت آن را کردها تشکیل می‌دادند اما به گفته کردها، دولت‌های گذشته عراق با تشویق مهاجرت و مهاجرت اجباری، ترکیب جمعیتی این استان را تغییر داد. با اینهمه، از زمان سقوط رژیم سابق، بر سر باقی ماندن کرکوک تحت تسلط دولت مرکزی یا الحاق آن به اقلیم خودگردان کردستان اختلاف نظر وجود داشته است.

عملکرد ارتش عراق باعث نگرانی در مورد توانایی دولت مرکزی در حفاظت از کشور شده است

اوایل این هفته، واحدهای ارتش و پلیس عراق در مواردی با برجای گذاشتن تجهیزات و اسلحه سالم، در برابر تهاجم نفرات داعش به شهر موصل، از جمله بزرگترین شهرهای عراق، عقب نشستند و این شهرها را به مهاجمان واگذار کردند. موصل از مناطق عمدتا سنی‌نشین عراق و دارای ذخایر نفتی است.

اگرچه در روزهای اخیر، ارتش عراق، به خصوص نیروی هوایی، عملیات علیه داعش را شدت بخشیده، اما با توجه به نفرات و امکانات قابل توجه ارتش، ادامه فعالیت و پیشروی شبه‌نظامیان اسلامگرا به نشانه‌ای از ضعف دولت مرکزی در دفاع از این کشور تعبیر شده است.

برخی از ناظران به ضعف سیاسی دولت رهبری نوری المالکی، نخست وزیر نیز اشاره کرده و از جمله یادآور شده‌اند که درخواست وی از پارلمان برای تصویب لایحه اعلام وضع فوق العاده در عراق بدون نتیجه ماند و به دلیل غیبت نمایندگان، حتی جلسه مذاکره در این مورد نیز به حد نصاب نیز نرسید.

در زمان حکومت صدام حسین، رئیس جمهوری پیشین عراق، قدرت سیاسی عمدتا در دست اقلیت عرب سنی متمرکز بود و شیعیان عراق از تبعیض فرقه‌ای شکایت داشتند در حالیکه کردهای سنی شمال عراق، با متهم کردن دولت مرکزی به نادیده گرفتن حقوق قومی خود، چندین دهه علیه دولت مرکزی مبارزه می‌کردند.

"حمایت" ایران از دولت عراق چه شکلی به خود خواهد گرفت؟

پس از جنگ سال ۲۰۰۳ به رهبری آمریکا و سقوط صدام حسین و برگزاری انتخابات، تشکل‌های وابسته به اکثریت شیعه، که شماری از آنها مستقیما توسط روحانیون پایه‌گذاری و اداره می‌شد، قدرت سیاسی را در دست گرفتند هر چند همگی بر غیر دینی بودن حکومت و خودداری از دنبال کردن تبعیض فرقه‌ای تاکید داشتند.

به گفته برخی ناظران، ۹ سال حکومت شیعیان، به خصوص برخی از سیاست‌های دوره نخست وزیری نوری المالکی، باعث نگرانی اقلیت عرب سنی در مورد آینده خود شده است. برخی گروه‌های سنی گاه علنا شکایت داشته‌اند که دولت مرکزی نه تنها امتیازات اقتصادی و سیاسی، بلکه حتی نهادهای امنیتی را نیز به همکیشان خود واگذار کرده است.

پس از خروج نیروهای آمریکایی از عراق در سال ۲۰۱۱، این کشور با افزایش خشونت مواجه شد که به خصوص در سال‌های اخیر، عمدتا مراکز و تجمع‌های شیعیان را هدف قرار داده است.

خطر تجزیه و دخالت خارجی

به گفته برخی ناظران سیاست دولت مرکزی باعث ناخرسندی اقلیت عرب سنی شده است

به گفته برخی ناظران، پیشروی سریع داعش در مناطق عمدتا سنی‌نشین عراق می‌تواند حاکی از حمایت‌های محلی از این گروه باشد و در نتیجه، ممکن است داعش بتواند مواضع خود در این مناطق را دست کم برای مدتی حفظ کند. در همانحال، برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که دولت خواستار حمایت و کمک نظامی مستقیم کشورهای دیگر، و مشخصا ایالات متحده، شده است.

با توجه به ماهیت گروه داعش، که از نظر آمریکاییان یک سازمان افراطی تروریستی است، احتمالا دولت عراق انتظار دارد ایالات متحده به هر اقدامی، از جمله مداخله نظامی برای سرکوب این گروه مبادرت کند.

شامگاه گذشته، گزارش شد که رئیس جمهوری آمریکا تمامی گزینه‌ها، از جمله اقدامات نظامی را برای کمک به دولت عراق در برابر پیکارجویان داعش در نظر دارد. برخی منابع از احتمال مشارکت نیروی هوایی آمریکا در عملیات شناسایی و حمایت هوایی از ارتش عراق در برابر مهاجمان سخن گفته‌اند اما اعزام واحدهای زمینی به آن کشور مطرح نیست.

در همانحال، تضعیف و سقوط دولت به رهبری شیعیان در عراق، و احتمال تجزیه این کشور و حضور گروه‌های افراطی سنی در مرزهای ایران، می‌تواند باعث نگرانی ایران شود. با توجه به اینکه موقعیت بین‌المللی و خطر واکنش برخی از رقبای منطقه‌ای جمهوری اسلامی احتمالا در شرایط فعلی مانع از درگیری مستقیم نظامی ایران در عراق می شود، می‌توان انتظار داشت کمک ایران به عراق شامل حمایت اطلاعاتی و سیاسی از دولت و همچنین تقویت تسلیحاتی و آموزشی شبه‌نظامیان شیعه باشد.

جنگ هزاران نفر از ساکنان مناطق درگیری را آواره کرده است

پس از انتشار خبر تصرف موصل توسط داعش، وزارت خارجه جمهوری اسلامی از تمامی دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی خواست تا از دولت عراق در برابر تهاجم "تروریست‌ها" حمایت کنند. با توجه به اینکه تنها ایالات متحده از شرایط لازم برای چنین حمایتی برخوردار است، مشخص نیست که آیا مقامات جمهوری اسلامی، که همواره با حضور نظامی آمریکا در منطقه به شدت مخالفت می‌ورزیدند، در حال حاضر چنین گزینه‌ای را قابل قبول می‌دانند یا نه.

در عین حال، به گزارش ایسنا، حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران، در تماس تلفنی با نخست وزیر عراق، گفته است: "ایران اجازه نخواهد داد تا حامیان تروریست‌ها با صدور تروریسم به عراق، امنیت و ثبات این کشور را برهم بزنند." آقای روحانی از "حامیان تروریست‌ها" نام نبرده اما برخی مقامات جمهوری اسلامی به خصوص در جریان جنگ داخلی سوریه، برخی رقبای منطقه‌ای خود، از جمله عربستان سعودی را به پشتیبانی از گروه‌های تندرو اسلامگرا متهم کرده‌اند.