افتتاح مرکز شاهنامه در دانشگاه کمبریج بریتانیا
اثری از سیامک فیلی زاده با الهام از شاهنامه که در کمبریج به نمایش آمده بود
مرکز شاهنامه دانشگاه کمبریج رسما در کالج پمبروک این دانشگاه افتتاح شده است. کالج پمبروک که قدمتی ششصد ساله دارد یکی از ۳۱ کالج دانشگاه کمبریج است که پیشینه برجسته‌ای در ایرانشناسی دارد.
در مراسم گشایش این مرکز که هفته گذشته برگزار شد، علاوه بر سخنرانی افراد متخصص و مرتبط، نمایشگاهی شامل آثاری از قرون وسطا و هنر معاصر الهام گرفته از شاهنامه فردوسی نیز بر پا بود.
در این مراسم ایرانشناسان سرشناسی چون الگا دیویدسون از دانشگاه بوستون، تورج دریایی از دانشگاه کالیفرنیا، سوسن بابایی از موسسه هنری کورتالد سخنرانی کردند. این سخنرانیها به بررسی تاریخی شاهنامه، نفوذ آن در سرتاسر جهان ایرانی و آسیای مرکزی، جلوه های شکوهمند و زیبای دوران پادشاهی اساطیری ایران و جریان داشتن روح اساطیری شاهنامه در فرهنگ امروز ایران اشاره داشت.
شاهنامه فردوسی یکی از بلندترین منظومه ها در جهان است که سرشار از اسطوره ها افسانه ها و بخشی از تاریخ ایران است.
نسخه اصلی شاهنامه فردوسی و یا هم زمان با او موجود نیست و نزدیکترین آن مربوط به دو سده پس از سروده شدن آن است. بیش از سیصد نسخه خطی تاریخ‌دار و در همین حدود نیز نسخه خطی بدون تاریخ از شاهنامه فردوسی تاکنون فهرست شده است که منابع بسیار گسترده ای برای مطالعه و تطبیق در اختیار پژوهشگران می‌گذارد.
سخنرانی فیروزه عبدلاوا، استاد و پژوهشگر تاریخ و هنر ایران و مدیر مرکز شاهنامه کالج پمبروک
مرکز شاهنامه کمبریج در واقع دومین پژوهشکده رسمی از این دست در جهان است. اولین آن در دهه ۱۹۷۰ میلادی در ایران و به مدیریت مجتبی مینوی تاسیس شد و اینک پس از آن مرکز شاهنامه کمبریج قرار دارد. ادوراد براون یکی از محققین کالج پمبروک کمبریج است که تحقیقاتش بر روی مطالعات ایرانی بسیار مشهور است.
اینک دانشگاه کمبریج توانسته با کمک مالی بیتا دریاباری سرمایه دار و خیر ایرانی- آمریکایی مرکز شاهنامه پژوهی در بخش ایرانشناسی این دانشگاه تاسیس کند.
خانم دریاباری در سخنرانی خود در مراسم افتتاحیه این مرکز به علاقه اش به ادبیات و میراث فرهمگی و ادبی ایران اشاره کرد. او تا به حال در این زمینه کمک های متعددی به که می توان از مهمترین آنها می توان به تاسیس مرکز مطالعات ایرانشناسی دانشگاه استنفورد، تاسیس جایزه ادبی بیتا در سال ۲۰۰۸ و همچنین حمایت از برگزاری نمایشگاه شاه عباس در موزه بریتانیا در لندن اشاره کرد.
با کمک مالی ۲ میلیون دلاری به پروژه شاهنامه دانشگاه کمبریج که در سال ۱۹۹۹ به همت چارلز ملویل ایجاد شده بود، این برنامه توسعه یافته و اینک به مرکزی تبدیل شده که هم پژوهشهای موجود را ادامه دهد و هم مطالعات آتی را حمایت کند و هم آرشیو و ذخیره خود را غنی تر کند.
آقای ملویل در سخنرانی خود در مراسم افتتاحیه ضمن قدردانی از کمک خانم دریاباری گفت "این کمک مالی نه تنها باعث امکان ادامه کار بر روی پروژه شاهنامه اعم از جمع آوری، مطالعه و بررسی نسخ خطی و تصویرگریهای شاهنامه شده بلکه مرکزی را ایجاد کرد تا هم بخش فارسی دانشگاه کمبریج با قدرت بیشتری به کار خود ادامه دهد و هم آینده آن را تضمین کند."
مرکز شاهنامه دانشگاه کمبریج دارای آرشیو بزرگی از تصاویر نسخه‌های خطی شاهنامه مربوط به سده‌های مختلف است. کتابخانه این مرکز نیز منبعی مهم برای جمع آوری مطالعات و مراجع مربوط به شاهنامه پژوهشی، ادبیات فارسی و هنر ایران است.
صعود کیکاووس به آسمان اثری از شیرین عدل
مدیریت مرکز شاهنامه در حال حاضر بر عهده فیروزه عبدلاوا، استاد و پژوهشگر تاریخ و هنر ایران در این دانشگاه است. مرکز جدید به پژوهشهای تازه و بررسی نفوذ گسترده شاهنامه در سراسرجهان فارسی زبان و نقش آن درهویت ملی کشورهای آسیای میانه و قفقاز می پردازد.
پروژه شاهنامه قصد دارد کامل‌ترین آرشیو آن‌لاین از نسخه‌های خطی شاهنامه را به همراه تصاویر و نقاشی‌های هر نسخه در اختیار کاربران اینترنت قرار دهد. در حال حاضر بیش از ۱۵۰۰ نسخه و همچنین اوراق منفرد از شاهنامه‌های مختلف، به همراه ۱۸۰۰ نقاشی و ۱۲۰۰ تصویر مرتبط دیگر با این منظومه روی وب‌سایت قرار دارد.
در جریان افتتاح رسمی مرکز شاهنامه دانشگاه کمبریج، نمایشگاهی از آثار ارزشمند مربوط و الهام گرفته از شاهنامه هم به نمایش در آمد. این آثار شامل چند نسخه خطی شاهنامه مربوط به قرون وسطا و تصویرگری بخشهایی از چند نسخه خطی بود. در کنار اینها آثار هنری معاصر از هنرمندانی چون سیامک فیلی زاده، فریدون آو، سما سلطانی هم به نمایش در آمده بود که همه برگرفته از داستانها و شخصیتهای شاهنامه بود.
خانم عبدلاوا، مدیر مرکز و محقق ایرانشناس گفت که هدف این نمایشگاه نشان دادن این است که چرا و چگونه ایده ها و فضای موجود در اشعار قرون وسطایی ایران که برگرفته از اساطیر ایرانی است هنوز در شناخت فرهنگ معاصر ایران، موثر است.
مطالعات ایرانشناسی در دانشگاههای غربی در اواخر قرن نوزده و اوایل قرن بیستم در اروپا بسیار رونق گرفت اما در سالهای اخیر با توجه به شرایط بد اقتصادی، شاهد تعطیلی و محدود شدن بسیاری از کرسی ها در بخش ایرانشناسی دانشگاهها از جمله بریتانیا بوده اما کمکهای مردمی این چنینی باعث شده تا مطالعات ایرانشناسی بتواند بقایش را دست کم برای مدتی تضمین کند.