اولین ویراستار قرآن احتمالا یکی از زنان پیامبر اسلام بود

صدای آمریکا : یک پژوهش جدید می گوید «حفصه بنت عمر»، یکی از زنان پیامبر اسلام، نقشی بنیادین در ویرایش و تدوین قرآن داشته و احتمالا یکی از اولین افرادی بوده که نسخه مکتوبی از قرآن را نگهداری کرده است.

وبسایت مدیوالیست در گزارشی که به تازگی منتشر کرده می گوید تا همین اخیرا، پژوهشگران در زمینه ریشه های اسلام عمدتا بر مردان پیرو پیامبر تمرکز داشته اند. اما برخی مورخان معتقدند که زنان نقش مهمی در خیزش دین اسلام در شبه جزیره عربستان داشتند.

رقیه خان، رئیس مطالعات اسلامی دانشگاه کلرمونت، در تازه ترین گزارشش که در نشریه آکادمی علوم مذهبی آمریکا منتشر شده می گوید حفصه، یکی از زنان محمد، پیامبر اسلام، ویراستار عمده قرآن بود.

خانم خان در گزارش خود درباره نحوه به کتاب درآمدن قرآن در نیمه قرن هفتم توضیح می دهد. درباره نحوه مکتوب شدن آیات قرآن که عمدتا به شکل شفاهی بین مسلمانان دهان به دهان منتقل می شد نیز دو حدیث عمده وجود دارد که در هر دوی آن ها، حفصه بنت عمر، نقش پررنگی دارد.

حفصه دختر عمر ابن خطاب بود. عمرابن خطاب یکی از حامیان عمده پیامبر اسلام و از خلفای اسلام بود. حفصه حدود سال ۶۲۵ با پیامبر اسلام ازدواج کرد و چهارمین همسر او شد. شواهد نشان می دهد که رابطه شان گرم نبود بطوری که حتی پیامبر او را برای مدتی طلاق داد. منابع حاکی است که حفصه بسیار باهوش و باسواد بود. یکی از منابع حتی می گوید که او شوهرش را بر سر درستی شماری از آیه های قرآن، به چالش کشیده است.

رقیه خان در گزارشش می نویسد «تصویری که از منابع اولیه برمی آید بر توانایی حفصه در حفظ، خواندن، نوشتن و حتی ویرایش قرآن صحه می گذارد.» به گفته این پژوهشگر، منابع و احادیث نشان می دهد که پیامبر اسلام نوشتن قرآن را به او یاد می داد و عمرابن خطاب دخترش را دارای قدرت در حفظ شفاهی و کتبی قرآن می دانست.

در حدیثی آمده که در دوران اولین خلیفه اسلام، ابوبکر و عمر (پدر حفصه) به دنبال مرگ شمار زیادی از حافظان قرآن تصمیم گرفتند آیات را در قالب اسناد مکتوب جمع آوری کنند. این نسخه در ابتدا نزد ابوبکر بود، سپس عمر آن را حفظ کرد و پس از مرگ عمر حفصه آن را حفظ و نگهداری کرد.

در حدیثی دیگری آمده که عثمان، دیگر خلیفه اسلام تصمیم گرفت نسخه هایی از آیات تدوین شده قرآن را به گوشه و کنار امپراطوری در حال گسترش و تحت اداره خود بفرستد. او برای این کار از حفصه طلب کمک کرد و از او خواست نسخه های تدوین شده خود را برای کپی برداری در اختیارش بگذارد.

رقیه خان می نویسد: «اگر بین خطوط را بخوانیم متوجه می شویم که حفصه در دادن نسخه های خود به خلیفه عثمان بسیار محتاط بود و در واکنش به درخواست او شرط گذاشت و گفت به شرطی آن ها را می دهد که بعدا بازگردانده شوند. عثمان این شرط را پذیرفت.»

حفصه بنت عمر، به حفظ اسناد اصلی قرآن ادامه داد و طی حیاتش نگذاشت که دست مروان ابن حکم، والی مدینه به آن برسد و آن را ویران کند. پس از مرگ حفصه در سال ۶۶۵ بود که قرآن مکتوب حفصه بدست مروان افتاد.

اغلب محققانی که درباره نقش این زن در تدوین قرآن نظر داده اند او را به حاشیه رانده و به عنوان زنی به تصویر کشیده اند که در میان رهبران مرد گم می شود و جمع آوری آیات قرآن توسط او چیزی مانند یک نسخه خصوصی و دارای اهمیت کمتر است. رقیه خان این مفاهیم را زیر سوال می برد و می گوید: «پژوهشگران مدرن قرآنی در غرب باید درک بهتر و عمیق تری از تاریخ زنان اسلام داشته باشند.»