شناختی بهتر از زندگی و شرایط نگهداری ماهی قرمز

سپهر سلیمی (فعال حقوق حیوانات)

ماهی قرمز کوچک یا همان ماهی طلایی (Goldfish) از معمول‌ترین ماهی‌هایی است که در منزل می‌توان از آن‌ها نگهداری کرد. این حیوان کوچک خانگی در صورت مراقبت مناسب می‌تواند تا چند سال در کنار ما در منزل زندگی کند. این ماهی امکان رشد تا اندازه ۴۰ سانتیمتر  را دارد و طول عمر ۱۰تا ۲۵ ساله برای این ماهی غیرمعمول نیست.

آناتومی:

ماهی بدن کشیده و کمانی مانند دارد، فاقد گردن است، آب شش ها مسئول تنفس بوده و تعادل بدن در آب توسط باله‌ها حفظ می شود. دو عدد باله سینه‌ای و لگنی مانند ترمز عمل می‌کنند و موقع چرخیدن، یک باله سینه‌ای یک طرف را بالا میبرد تا طرف دیگر کشیده شود. باله پشتی و مقعدی مانند تیرک کشتی‌ها عمل می کنند و در ضمن ظاهر ماهی را آراسته میسازد و باله دمی در شنا کردن استفاده می شود. گر چه قسمت عمده حرکت توسط چرخش‌های بدن ایجاد می‌شود.

بدن توسط فلس‌هایی به صورتی که قسمتی از هر فلس بر روی فلس دیگر قرار گرفته، حمایت می شوند و هرگز از نظر تعداد افزایش نمی یابند که همان طوری که ماهی رشد می کند این فلس ها بزرگ می شوند. رشد دایره ای فلس در تابستان هنگامی که میزان رشد سریع است بیشتر و در زمستان و در مواقعی که رشد در کار نباشد، اندک است.

خط جانبی در بدن یک ردیف از فلس‌ها است که از سر تا دُم در هر طرف ماهی امتداد یافته‌اند و یک ارگان حسی اصلی است که ارتعاشات بسیار حساس و ضعیف را هم می‌تواند حس و ثبت کند. تغییرات جزئی در فشار آب و سرعت و شتاب آب به ماهی اجازه می‌دهد تا بدون خطا از داخل شکاف‌ها بلغزد و عبور کند و همین طور با سرعت در یک دسته ماهی بچرخد بدون اینکه تصادفی با آنها بکند.

هرچه سطح مقطع بالای تنگ کوچکتر باشد اکسیژن کمتری می‌تواند وارد آب شود. پس سعی کنید تا آنجا که ممکن است از ظروفی که دهانه گشاد دارند برای نگهداری ماهی استفاده کنید.

چشم‌های ماهی قرمز کمی بر آمده است و این بر آمدگی، مسئله  نچرخیدن سر را جبران می‌کند و پیرامون خود را خوب می بیند تا از شکارگران در امان باشد. در قسمت داخل، ستون مهره بسیار قابل انعطاف با انشعابات مهره‌ها در هر دو طرف قرار گرفته است.

اندام‌های اصلی ماهی از جمله قلب، کلیه‌ها و کبد٬ مشابه با دیگر مهره‌داران است و علاوه بر آن دارای یک عضو نگهدارنده و شناور کننده پر از هوا موسوم به بادکنک شنا است.

واضح‌ترین تفاوت میان اعضای داخلی ماهی و دیگر مهره داران ، وجود آب‌شش بجای شش‌هاست و ماهی‌ها از طریق جریان پیدا کردن آب به داخل آب‌شش‌ها تنفس می‌کنند.

برای تبادل اکسیژن ، همانطوری که آب به داخل رشته‌های تار مانند آب‌شش جریان می‌یابد، اکسیژن محلول از آب به داخل جریان خون انتقال یافته و دی اکسید کربن از جریان خون وارد آب می‌شود. آب از طریق دهان وارد شده و از طریق شکاف‌های آبشش خارج می‌شود. جدار آب‌شش با جریان آب باز و بسته می‌شود و سوراخ‌های بینی اعضای بویایی بوده و در تنفس دخالتی ندارند.

ظرف نگهداری:

اولین موضوعی که می‌تواند به عنوان یک عامل مهم در عمر بیشتر ماهی موثر باشد، محل زندگی آن است. ظروفی که در آنها ماهی فروخته می شود اغلب کوچک است و نباید اشتباه کرد و ماهی‌ها را در همان ظروف کوچک نگاه داشت.

ماهی‌ها به اکسیژن موجود در آب احتیاج دارند و این اکسیژن از طریق سطح هوایی که با آب در تماس است وارد آب می‌شود. هرچه سطح مقطع بالای تنگ کوچکتر باشد اکسیژن کمتری می‌تواند وارد آب شود. پس سعی کنید تا آنجا که ممکن است از ظروفی که دهانه گشاد دارند استفاده کنید.

ظروف نگهداری ماهی باید به طور  مرتب هر دو هفته یکبار با فرمالین ، نمک طعام و یا سایر مواد ضد عفونی کننده شست‌وشو شود.

آب:

از آن جایی که ماهی در تمام طول عمر خود در آب است، لازم است آبی که برای زندگی آن انتخاب می‌کنیم دارای شرایط مناسب زندگی باشد. به طور معمول، استفاده از آب شهری مشکل خاصی برای ماهی های قرمز ایجاد نمی‌کند. اما قبل از کنار گذاشتن آب برای ظرف ماهی، بگذارید یک دقیقه آب از شیر بیرون برود این باعث می شود برخی مواد شیمایی که احتمال دارد در لوله رسوب کرده باشد، بیرون روند.

برای اطمینان از خارج شدن موادی مانند کلر باید قبل از عوض کردن آب ماهی‌ها، بگذارید که آب بمدت یک شبانه روز در ظرف بماند. همچنین این عمل باعث می شود که آب دمای محیط را گرفته و تغییر آن برای ماهی‌ها خطری نداشته باشد.

هرگز نباید اجازه دهید که آب ظرف ماهی‌ها کثیف شود. این کار می تواند باعث بیماری، کوتاهی عمر و در نهایت مرگ آنها شود. برای تعویض آب هرگز آب را یک دفعه عوض نکنید، با آرامش کامل نیمی از آب ظرف را خالی کرده و سپس کم کم آب برداشته شده از ظرف را با آبی که از روز قبل نگه داشته اید جایگزین کنید.

در هر صورت باید سعی کنید که کمترین استرس را به ماهی‌های کوچک منتقل کنید. شما باید در طول هفته یک یا دو بار آب ظرف ماهی‌ها را این طور عوض کنید. میزان آب مورد نیاز برای هر ماهی حداقل یک لیتر است.

غذا:

ماهی‌های قرمز کوچک حیوانات بسیار سخت جانی هستند و هر چیزی را می‌خورند. لذا به راحتی می‌توانید در شرایطی که غذای مناسب در دسترس ندارید از خرده‌های نان یا تکه های کوچک گوشت به مقدار کم به عنوان غذا به آنها بدهید. ماهی‌ها نیز مانند انسان به پروتئین، ویتامین و دیگر مواد اصلی برای رشد و زندگی نیاز دارند.

غذای ماهی باید در جای خشک و خنک و بدور از نور در ظرف در بسته نگهداری شود و به تاریخ مصرف آن توجه شود.

در ارتباط با غذا دادن باید دقت کنید که دادن غذای زیاد به ماهی‌ها و ماندن آنها در ظرف باعث آلودگی آب شده و برای ماهی‌ها خطراتی به همراه خواهد داشت. سعی کنید به مقدار بسیار بسیار کم در دو نوبت غذایی همانند خودتان به آنها غذا دهید، مقدار آن باید به گونه‌ای باشد که اضافه غذا در آب نماند و همه غذای داده شده بعد از ۵ دقیقه تمام شود.

دمای محیط:

دمای مناسب برای زندگی این ماهی ها از حدود ۱۰ تا ۲۵ درجه سانتیگراد است. دمای محیط هرگز نباید یک دفعه تغییر کند. تغییر تدریجی و ملایم دمای محیط یا آب برای آنها قابل تحمل است.

نور:

ماهی های قرمز کوچک نیز همانند سایر حیوانات یا گیاهان احتیاج به نور خورشید دارند. محل نگهداری آنها باید به گونه ای باشد که تغییر روز و شب در آن احساس شود. هرگز آنها در زیر نور آفتاب مستقیم و شدید قرار ندهید.

هوادهی:

ظرفیت تانک توسط هوادهی مداوم ۴۰ برابر بیشتر می شود. پمپ هوا برای آکواریوم آب سرد ضروری نیست ولی اگر ماهی به آن عادت کند، باید ادامه یابد. ویژگی آن در این است که علاوه بر تشکیل حباب‌های هوا در داخل آب ، جریان حبابها ، لایه های زیرین آب را به سطح حرکت میدهد و در آنجا تبادل دی اکسید کربن و اکسیژن صورت میگیرد. در حوض نیز این عمل درست به همین صورت توسط پمپ فواره‌ها صورت می گیرد.

نحوه جابه‌جا کردن ماهی قرمز:

مراقبت از باله‌ها و فلس‌ها به منظور جلوگیری از آسیب دیدن خیلی مهم است. در مخزن می‌توان از یک لیوان یا توری برای گرفتن ماهی استفاده کرد و در حوض از تور. در زمان انتقال به محل جدید باید از یک دماسنج برای بررسی یکسان بودن دمای آب استفاده کرد چون تغییرات دما٬ حتی فقط یک درجه سانتیگراد٬ میتواند کشنده باشد.

بهتر است یک ماهی تازه خریداری شده در همان کیسه پلاستیکی خودش در آکواریوم شناور شود تا دما یکنواخت شود و چنانچه حوض یا آکواریوم آماده نباشد درون یک سطل از آب شیر که ۲۴ ساعت به منظور از بین رفتن کلر آن باقی مانده است، به طور موقت قرار داده شود.

مشکلات و بیماری‌ها:

وقتی فلس‌های ماهی در اثر حادثه یا جراحت کنده می شوند ، قبل از اینکه ترمیم صورت گیرد بیماری (Saprolegnia)  یا همان قارچ سفید رخ می‌دهد. زمانی که قارچ ها به نواحی سرپوش آبشش ها (Opercula) می‌رسند٬ در تنفس وقفه ایجاد می‌کنند و باعث مرگ می‌شوند.

ماهی‌های مبتلا را باید جدا کرد زیرا که بیماری به شدت واگیردار است. درمان به صورت به کار بردن حمام نمک (کلرید سدیم) است و ماهی به محلول سالین برای مدت ۲۰-۱۵ دقیقه در روز منتقل می‌شود٬ یا اینکه به جای آن می‌توان ماهی را به یک تشت شامل پنج قطره از محلول دو درصد مرکورکوروم به ازای پنج لیتر آب برای مدت سه ساعت در روز انتقال داد.

بیماری واگیردار و کشنده دیگر ،بیماری لکه سفید (White Spot) یا Icthyophiriasis نام دارد که توسط یک انگل پروتوزوآ ایجاد می شود. گونه‌های فلس دار(دارای فلس قابل مشاهده) را باید در یک مخزن بدون گیاه جدا ساخته و سعی کرد که انگل  را توسط رنگین کردن آب با متیلن بلو ظرف مدت هشت تا ۱۰ روز از میان برد.

اضافه کردن غذای تازه و برگ‌های سبز٬ دادن شربت‌های تقویتی و نیز افزایش دمای آب ماهی‌ها به ۱۶ تا ۱۸ درجه سانتیگراد شرایط زندگی را برای آنها بهتر می‌کند.

ماهی‌ها اکثرا به دلیل فقر تغذیه، تجمع بیش از حد آب کثیف و تغییرات دما به بیماری مبتلا می‌شوند. فضله دنباله‌دار (آویزان) دلالت بر یبوست دارد که اغلب اوقات در نتیجه تغذیه‌ای که منحصر به غذای خشک است ایجاد می شود.

اضافه کردن غذای تازه و برگ‌های سبز و همچنین دادن شربت‌های تقویتی و نیز چنانچه آب سرد است، افزایش دما به ۱۶ تا ۱۸ درجه٬ موثر است. درمان پوسیدگی باله‌ها و دم هم زمانی امکان‌پذیر است که شرایط و وضعیت زندگی اصلاح شود. درمان با حمام نمک نیز اغلب اوقات مفید است.

نبود تعادل ممکن است به علت نقص در بادکنک شنا باشد که درمانی ندارد ولی یبوست، سوءهاضمه ، تغییرات دما همه با علامت از دست دادن تعادل همراه است که با درمان یبوست ، جابجا کردن ماهی به آب کم عمق برای چندین رزو یا ثابت نگه‌داشتن دمای محیط قابل برگشت است.

بیرنگ شدن یا کمرنگ شدن رنگ بدن ممکن است اولین نشانه کسالت و یا ناشی از وجود کلر در آب باشد. نوزادان ماهی در دوران هشت تا ۱۲ ماهگی، رنگ ماهی بالغ به خود نمی‌گیرند و در بعضی از آنها نیز هیچوقت رنگ خوبی پدیدار نمی‌شود.

توصیه می‌شود به جای نگهداری ماهی در تنگ و ظروف کوچک ، آکواریومی تهیه و با ایجاد شرایط مناسب در آن از ماهی‌ها نگهداری شود. در این حالت٬ نگهداری از ماهی آسانتر و طول عمر آن بیشتر خواهد بود.

تولید مثل:

فصل تخم‌ریزی در تمام تابستان دوام دارد و شروع آن اردیبهشت و خرداد است. در سن حدود یک سالگی ، ماهی قرمز سالم ، هر ماه از فصل قادر به تخم‌ریزی است . در دوران تولید مثل تشخیص جنس‌ها ساده است، نرها برآمدگی سفید رنگ (دگمه مانند) روی باله‌های سینه‌ای و پشت سر دارند. ماده نیز حالت تورم و بادکردگی در ناحیه تخمدان‌ها دارد.

تخمدان‌ها حاوی هزاران تخم هستند و یک نر قادر به بارور کردن تخم‌های بسیاری است. در رفتار تولید مثلی ، نرها تمام روز ماده‌ها را دنبال می کنند و به داخل گرم‌ترین و کم‌عمق‌ترین قسمت حوض هدایت می‌کنند.ا ین دنبال کردن باعث سهولت تخم‌ریزی در ماده‌ها می‌شود و بلافاصله تخمک‌ها توسط اسپرم ماهی نر بارور می‌شود و به گیاهان داخل آب می‌پیوندند.

در حرارت ۲۱ درجه سانتیگراد تخم‌ها در مدت چهار روز به نوزاد تبدیل می‌شوند و در ۱۰ درجه سانتیگراد این امر تا ۱۴ روز طول می‌کشد.

بچه ماهی آزادانه شنا می‌کنند و غذای طبیعی آنها موجودات میکروسکوپی هستند. با این‌حال درون مخزن آب یا حوض مخصوص ماهی قرمز می‌توان غذای ویژه مخصوص بچه‌ ماهی‌ها را قرار داد. تغذیه ماهی قرمزدر یک ماهگی مانند ماهی‌های بالغ می‌شود و در سه‌ ماهگی نیز ماهی قرمز آماده است تا در کنار سایر ماه‌های قرار بگیرد.