ایران 'جای خوبی برای مردن نیست'

در زندگی زمانی می‌رسد که جز کیفیت زندگی، کیفیت مرگ هم اهمیت پیدا می‌کند، لازم نیست حتما به پیری برسید تا آن را به تمامی احساس کنید، سالمندی و بیماری‌های مزمن و ناتوان‌‌کننده‌ای مثل سرطان، آلزایمر و سکته مغزی یا قلبی، ام‌اس یا بیماری‌های روانپزشکی در اطراف ما دائم قربانی می‌گیرد.

از این رو مرگ با عزت، یا به عبارت بهتر، زندگی با عزت تا لحظه مرگ روز به روز در دنیایی که ما زندگی می‌کنیم اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.

اما تا همین اواخر تلاش و سرمایه گذاری برای تامین امکانات مراقبتی و تسکینی برای بیماری‌های مزمن، لاعلاج و شدید، تخصیص منابع و آموزش نیروی متخصص بسیار اندک بوده است.

حتی کشورهای توسعه یافته و ثروتمند هم برای اینکه تمام افراد نیازمند از چنین امکاناتی بهره‌مند شوند با دشواری مواجهند، اما با پیر شدن جوامع، رویکرد تازه به درمان و مراقبتهای تسکینی شتاب گرفته و پشرفتهای زیادی هم حاصل شده است.
 

نشریه اکونومیست اخیرا با انتشار گزارشی وضعیت مراقبتهای درمانی و تسکینی در ماهها و روزهای آخر زندگی را در هشتاد کشور دنیا بررسی کرده و تعجبی ندارد که کشورهای توسعه یافته و ثروتمند بالای جدول را اشغال کرده‌ باشند. بریتانیا در صدر جدول قرار دارد و استرالیا و نیوزیلند در رده های بعدی هستند.

 

بیست کشور بالای جدول را کشورهای اروپایی، آمریکا و کانادا و کشورهای شرق آسیا مثل ژاپن، سنگاپور، تایوان و کره جنوبی اشغال کرده‌اند، در این کشورها کیفیت زندگی تا لحظه مرگ اهمیت دارد.

 

اکونومیست برای این تحقیق، پنج معیار را برای مراقبتهای تسکینی و درمانی در نظر گرفته و بیست شاخص کمی و کیفی را بررسی کرده است؛ کشورهایی که از این پنج معیار نمره بالایی گرفتند، بالای جدول را به خود اختصاص دادند.

 

ایران در بین این هشتاد کشور در رتبه هفتاد و سوم است و فقط گوآتمالا، دومنیکن، میانمار، نیجریه، فیلی‌پین، بنگلادش و عراق در رتبه پایین‌تری هستند، به عبارت دیگر این کشورها جای خوبی برای پیری و بیماری نیستند.

رتبه کشورها در این جدول به جز ثروت و توسعه یافتگی، محصول مشارکت اجتماعی و نگاه متفاوت به بهداشت و درمان است، نگاهی همه‌جانبه که بیمار را تنها یک فرد نمی‌بیند، بلکه به او در زمینه خانواده و اجتماع نگاه می‌کند و مراقبت‌های تسکینی را نه خدماتی تجملی، بلکه خدمات پایه می‌داند.
 

با وجود سطح درمانی نسبتا مطلوب، نظام بهداشت و درمان در ایران از نظر مراقبت در رتبه بسیار پایینی قرار می‌گیرد، چون این نظام یک حلقه مفقوده بزرگ دارد، مراقبت‌های بعد از درمان.

فرهنگ درمانی در ایران، چه در بین سیاست‌گذاران، چه در بین کادر درمانی و چه در بین مردم فقط بر درمان متمرکز است.

 

وقتی عمل جراحی با موفقیت انجام می‌شود کار نظام سلامت و درمان خاتمه یافته تلقی می‌شود. در حالی که مراقبت و پرستاری از بیمار بعد از ترخیص، خدمات توانبخشی، خدمان روانشناختی، آموزش‌های بعد از درمان و پیگیری‌های بعدی که باید در خانه و جامعه انجام شوند، بخش جدایی‌ناپذیر سلامت و درمان هستند.

 

در ایران تمام این وظایف به سادگی بر دوش خانواده گذاشته شده است. حتی اگر محدودیت وقت و امکانات و دشواری‌های مالی را هم در نظر نگیریم، مراقبت از کسانی که بیماری‌های مزمن و شدید دارند یا سالمندان، نیاز به دانش و مهارت تخصصی دارد و فقط دلسوزی و عاطفه برای بیمار کافی نیست.

 

اما چنین دانش و تخصصی حتی در نظام بهداشت و درمان ایران به درستی تعریف نشده است. فهرست رشته‌های دانشگاهی در دانشگاه‌های علوم پزشکی ایران پر از رشته‌هایی است برای تشخیص یا درمان، آن هم در اماکن تخصصی مثل بیمارستان و درمانگاه و آزمایشگاه. مراقبت بعد از درمان و مراقبت در خانه و مراقبت به عنوان خدمات اجتماعی هنوز ناشناخته است.

 

این در حالی است که مثلا در بریتانیا، که بر اساس این گزارش بهترین جای دنیا برای مردن است، اگر فردی فقط به این دلیل که مراقبت لازم در خانه یا جامعه فراهم نبوده در بیمارستان فوت کند، یک کوتاهی بزرگ به شمار می‌رود.

 

بیمارستان محل خوبی برای پایان زندگی نیست، چشم فرو بستن از دنیا در خانه و در کنار عزیزان یکی از معیارهای مرگ با عزت است، اما این خانواده‌ها نباید به حال خود رها شوند تا خود خدمات گران و بی‌کیفیت را فراهم و در سراشیب مالی سقوط کنند. نظام بهداشت و درمانی که فراموش کند بیماری مزمن بیماری تمام اعضای خانواده و جامعه است، رویکرد انسانی به موضوع را فراموش کرده است.

مراقبت و تسکین نشانه توسعه یافتگی نظام بهداشت و درمان است، نظام بهداشت و درمانی که درمان را فقط در بیمارستان و درمانگاه تعریف می‌کند، وارد عصر توسعه نشده است.