پناهجویان ایرانی گیر افتاده در بن بست استوایی مالزی
اکثر افرادی که به قصد پناهندگی وارد مالزی می‌شوند اطلاعات کاملی از قوانین مالزی و سازمان ملل متحد ندارند
کشور سرسبز مالزی تا پیش از این به دلیل عدم نیاز به ویزا در بدو ورود و صدور آن در فرودگاه، مقصد سفر بسیاری از ایرانیان بود.
هر چند هنوز هم با توجه به صدور ویزای ۱۴ روزه در بدو ورود و اجرایی نشدن درخواست وزیر کشور مالزی برای عدم صدور ویزا، میزبان ایرانیان بی شماریست که به قصد گردش، تحصیل و یا سرمایه گذاری به آن کشور سفر می‌کنند.
در میان این مسافران عده‌ای از ایرانیان نیز دیده می‌شوند که به قصد پناهندگی به این کشور سفر می کنند و یا تصمیم دارند پس از مدتی اقامت، به کشور ثالثی مهاجرت نمایند.
اکثر افرادی که به قصد پناهندگی وارد مالزی می‌شوند اطلاعات کاملی از قوانین مالزی و سازمان ملل متحد ندارند. مهمترین نکته‌ای که آنها نمی دانند این است که مالزی کنوانسیون ژنو در امور مربوط به پناهندگان را امضا نکرده است و حضور پناهجویان در کشورش را قانونی نمی‌داند.
مالزی کشوری مهاجرپذیر نیست، قانون شهروندی ندارد، پاسپورت یا اقامت بیش از ده سال را به هیچ مهاجری نمی‌دهد و در مجموع ایستگاهی است برای کسانی که می‌خواهند مدتی در این کشور تحصیل یا سرمایه‌گذاری کنند. در این شرایط وضعیت اقامت پناهجویان بسیار دشوارتر از سایر ایرانی‌هاست.
نگاهی به قوانین پناهندگی
مشکلات پناهندگان ایرانی در مالزی در یک نگاه
قانونی نبودن اقامت پناهجویان ایرانی در مالزی
حساسیت پلیس و گسترده شدن گشت‌های پلیس برای بررسی مدارک مهاجران خارجی
تعداد بالای پناهجویان کشورهای جنوب شرق آسیا از جمله میانمار و شلوغی غیر قابل توصیف دفتر کمیساری عالی پناهندگان سازمان ملل
عدم اعتماد کامل پناهجویان ایرانی به مترجمین انتخابی سازمان
نبود راه‌کاری برای خروج از مالزی در صورت عدم موفقیت در گرفتن پاسخ مثبت از سازمان ملل
مهدی زواره‌ای موسس انجمن پناهجویان ایرانی در مالزی درباره قوانین اقامتی پناهندگی در مالزی می‌گوید: "در کشوری مثل ترکیه فرد از زمانی که در دفتر کمیساریای عالی سازمان ملل در امور پناهندگان ثبت‌نام می‌کند، مشکلی برای اقامت در آن کشور ندارد و اگر در این مدت با پلیس روبرو شود و یا پلیس از او شرایط اقامتی‌اش را سوال کند با ارائه برگه‌ای که کمیساریای عالی پناهندگان به او داده است مورد بازداشت قرار نمی‌گیرد."
اما او می افزاید: "در مالزی وضعیت متفاوت است، در این کشور در زمان ثبت نام پناهجویی در دفتر کمیساریای پناهندگان سازمان ملل، حداقل یک دوره زمانی ۱۸ ماهه برای مراجعه مجدد و ارائه پرونده و دلایل درخواست پناهندگی تعیین شده و او باید پس از گذشت یک سال و نیم دوباره به دفتر کمیساریا مراجعه کند. در زمان ثبت‌نام برگه‌ای به دست فرد پناهجو داده می‌شود که شامل یک شماره ردیف ثبت‌نامی و یک شماره امنیتی است."
آقای زواره‌ای درباره اعتبار این برگه می‌افزاید: "شما می‌توانید این برگه را به پلیس نشان دهید، اما پلیس می‌تواند شما را به جرم نداشتن (اجازه) اقامت در پاسپورت دستگیر کند، در کل این مدت پناهجویان باید کمتر رفت و آمد داشته باشند تا زمان بررسی پرونده‌شان برسد."
به گفته او، اگر جواب‌شان مثبت بود و کارت رسمی پناهندگی برای آنان صادر شد، آن‌گاه می‌توانند در صورت سوال پلیس آن کارت را نشان دهند. "هر چند مواردی مشاهده شده که باز هم افراد توسط پلیس بازداشت شده‌اند و ماموران سازمان ملل برای آزادی آنها اقدام کرده‌اند."
در واقع هجده ماه زندگی مخفیانه در انتظار تمام پناهجویان ایرانی است. آن هم در شرایطی که پلیس مالزی رسما اعلام کرده است در صورت همراه نداشتن اصل پاسپورت معتبر به همراه ویزای معتبر حداقل تا ۱۴ روز افراد را در بازداشت نگه خواهد داشت. حتی اگر آنها پاسپورت خود را در خانه جا گذاشته باشند.
درباره ادامه روند کار، آقای زواره ای می‌گوید: "پس از ۱۸ ماه، نوبت پیش مصاحبه می‌رسد. در حال حاضر نوبت برای مصاحبه اصلی یک ساله است و پس از مصاحبه 'آر اس دی' در صورت نداشتن نقص و یا نبودن تضادی در مطالب ارائه شده در این دو مصاحبه، پرونده وارد مرحله بررسی نهایی و اخذ صلاحیت‌ها شده و عموما پس از گذر شش ماه تا یک سال دیگر نتیجه مثبت و یا منفی به شخص اعلام می‌شود."
با یک محاسبه ساده می‌توان به زمان دو تا سه سال برای دریافت جواب رسید. حال اگر پاسخ منفی باشد که دیگر ابتدای سختی‌هاست و اگر مثبت باشد فرد تنها دارای یک کارت پناهندگی رسمی می‌شود که تنها اعتبارش برای او اجازه اقامت است و از حصر خانگی سه سال و نیمه بیرون می‌آید اما هم‌چنان اجازه کار ندارد.
سپس مرحله انتخاب و تعیین کشور سوم برای جابجایی پناهنده آغاز می‌شود، آن هم پروسه‌ای طولانی و وقت‌گیر در مالزی، که زمانی بین شش ماه تا دو سال متغیر است.
پناهجویان در دفتر سازمان ملل در کوالالامپور - رسیدگی به پرونده های متقاضیان پناهندگی در مالزی روندی طولانی است
در مجموع، در خوش‌بینانه‌ترین شرایط، یک پناهجو باید یک دوره پنج یا شش ساله را برای به نتیجه رسیدن پرونده اش در کشور مالزی در نظر بگیرد. زمانی بدون درآمد، حق اقامت و کمک‌های مالی از سازمان یا ارگانی خاص.
پس از راه اندازی "انجمن پناهجویان ایرانی" در مالزی، یک موسسه خودجوش که می گوید که بدون حمایت‌های بین المللی فعالیت می کند، روند رسیدگی به پرونده ایرانیان وضعیت مناسب‌تری به خود گرفت.
اما هنوز هم مشکلات اساسی پا برجاست و بسیاری از ایرانیانی که بعد از حوادث انتخابات سال ۱۳۸۸ کشور را ترک کردند هنوز هم در مالزی بدون پاسخ روشن و مشخص به سر می‌برند.
تعدادی از پرونده‌ها هم با پاسخ منفی رو برو شده و برخی از ایرانیان در وضعیت بلاتکلیفی به سر می‌برند. آنها در صورت تمایل به بازگشت حتی اگر از جانب دولت ایران مورد بازخواست قرار نگیرند، به محض ورود به فرودگاه مالزی به جرم اقامت بدون ویزا در این کشور بازداشت و زندانی خواهند شد.
داستان چند مهاجر ایرانی
رویا:
پرونده رویا پس از گذشت دو سال با وجود داشتن تاییدنامه‌های فراوان، رد شده است. پس از اعتصاب در مقابل دفتر سازمان ملل پرونده مجددا بازگشایی شد، ولی بعد از گذشت یک سال دوباره با جواب منفی از جانب سازمان ملل روبه رو شد.
"رویا" حدود ۵۰ ساله است که در سال ۱۳۸۸ به دنبال درگیریهای پس از انتخابات ریاست جمهوری از ایران خارج شده است.
درباره وضعیت پناهندگی خود می‌گوید مدتهاست فعالیت سلطنت طلبانه داشته است. او می گوید که: "داخل ایران نیز بدین فعالیت مشغول بودم. در حوادث پس از انتخابات در میان مردم بودم و به خاطر همین موضوع به شدت آسیب بدنی دیدم، به حدی که فک و شانه‌ام شکست."
"بعد از کشمکش‌های فراوان و شناسایی شدن موفق به خروج و درخواست پناهندگی از سازمان ملل در مالزی شدم. پس از گذشت دو سال با وجود داشتن تاییدنامه‌های فراوان از سلطنت طلبان، در آخر دوبار ریجکت شده‌ام (رد شده ام). پس از اعتصاب در مقابل دفتر سازمان ملل پرونده مجددا بازگشایی شد، ولی بعد از گذشت یک سال دوباره با جواب منفی از جانب سازمان ملل روبه رو شدم."
او هم اکنون بدون داشتن هیچ گونه مدارک قانونی در مالزی به سر می‌برد و سازمان ملل نیز به هیچ عنوان حاضر به بازگشایی پرونده نیست. او با توجه به فعالیت‌های مداوم در این سالها از بازگشت به ایران واهمه دارد.
ضمن اینکه تمام این سالها بدون ویزای معتبر در مالزی بوده و در صورت مراجعه به فرودگاه مالزی قطعا بازداشت خواهد شد.
علی
یکی دیگر از پرونده‌هایی که با جواب منفی روبرو شده مربوط به "علی" است. او به همراه همسر و فرزندانش در مالزی زندگی می‌کند و می‌گوید از کارمندان پیمانی سپاه پاسداران بوده که به علت درگیری با حفاظت سازمان و دادگاهی شدن به علت مسایل عقیدتی مجبور به ترک ایران و در خواست کمک از سازمان ملل شده است.
او به علت عدم اعتماد به مترجمین سازمان ملل در مالزی که غالبا دانشجویان مشغول به تحصیل در مالزی هستند و امکان تردد به سفارت و مراجع دولتی دیگر را دارند از گفتگو در خصوص تمامی محتویات پرونده اش خودداری کرده است و بدین ترتیب با پاسخ منفی کمیساریای عالی پناهندگان روبرو شده است.
علی پس از اینکه بار دوم با جواب منفی رو به رو می‌شود به ناچار از آنچه بر او و خانواده اش گذشته پرده برمی دارد ولی سازمان ملل حاضر به بازگشایی پرونده او نمی‌شود. او هم اکنون به همراه خانواده اش بدون داشتن مدارک شناسایی در مالزی به سر می‌برد.
رضا
"رضا" پس از آزادی موقت از زندان، ایران را به صورت غیر قانونی ترک و با مدارک جعلی به مالزی سفر کرد. او در همان بدو ورود بازداشت شد.
رضا به تحمل یک سال حبس محکوم شد و پس از یکسال حبس در مالزی برای دیپورت به بازداشتگاه اداره مهاجرت فرستاده شد. با رایزنی‌های فراوان انجمن پناهندگان مالزی و سازمان ملل، او پس از ۱۶ ماه آزاد شد و در سازمان ملل ثبت نام کرد.
او هم اکنون وقت پیش مصاحبه برای سال ۲۰۱۵ دریافت کرده است و هیچ مدرک شناسایی برای ادامه اقامت در مالزی ندارد.
مشکل مترجم
زواره‌ای در خصوص عدم اعتماد برخی پناهجویان ایرانی به مترجمین سازمان ملل می‌گوید: "سازمان ملل جای امنیتی است ولی مسئله این است که هیچ فیلتر محکمی برای ورود مترجم ندارد. مترجمین ایرانی را از بین دانشجوها انتخاب می‌کنند. ما بارها خواستیم که بگذارند مترجمین از میان پناهنده‌ها انتخاب بشوند و یا حداقل کارمندان رسمی سازمان ملل باشند ولی ترتیب اثر داده نشده. برخی از مترجمین هم از میان افغان‌ها انتخاب شده‌اند که تسلط کاملی به اصطلاحات و کلمات کلیدی مورد نظر ندارند و در ترجمه به مشکل بر می خورند."
انجمن پناهندگان ایرانی در مالزی تا پیش از این موفق شد تفاوت پرونده‌های امنیتی با سایر پرونده‌ها را برای کمیساریای عالی پناهندگی در مالزی روشن کند تا در روند رسیدگی به پرونده‌ها سرعت عمل بیشتری به خرج دهند اما آنها با وجود ارائه راهکارهای عملی و موثر هنوز هم نتوانستند سازمان ملل را در خصوص مترجمین فارسی مجاب کنند.
برای مثال یکی دیگر از کسانی که در حوادث سال ۱۳۸۸ ایران را ترک کرده و نمی‌خواهد نامش فاش شود علت جواب منفی پرونده خود را عدم اعتماد به مترجم عنوان کرده است. وی با تسلط اندک به زبان انگلیسی به ناچار خودش مسئولیت مصاحبه به زبان انگلیسی را پذیرفته است ولی موفق نشده تمام اطلاعات مربوطه را ارائه دهد.
قانونی نبودن اقامت پناهجویان ایرانی در مالزی، حساسیت پلیس و گسترده شدن گشت‌های پلیس برای بررسی مدارک مهاجران خارجی، تعداد بالای پناهجویان کشورهای جنوب شرق آسیا از جمله میانمار و شلوغی غیر قابل توصیف دفتر کمیساری عالی پناهندگان سازمان ملل در مالزی، عدم اعتماد کامل پناهجویان ایرانی به مترجمین انتخابی سازمان و از همه بدتر نبود راه‌کاری برای خروج از مالزی در صورت عدم موفقیت در گرفتن پاسخ مثبت از سازمان ملل همه و همه دست در دست هم داده‌اند تا ایرانیان زیادی این روزها در مالزی بلاتکلیف و سرگردان تمام راه‌های پیش‌رو و پشت سر خود را مسدود ببینند.
مالزی برای بسیاری از ایرانی‌ها پایان همه امیدهاست.