آنچه در صبحگاه ابری رشت گذشت: درس انسانیت پای چوبه دار
عصر ایران؛ فاطمه صابری - گفتن ندارد که خورشید آسمان رشت معمولا پشت ابرها مخفی است؛ پاییز هم که از راه می‌رسد ساکنان این شهر هفته‌ای دو بار هم خورشید را وسط آسمان ببییند متعجب می‌شوند.
هوای رشت از جمعه بارانی بود. طبیعتا زمان طلوع خورشید در ساعت ۶:۴۴ دقیقه شنبه شب هم از روی تکلیف بود و هواشناسی و کسانی که پیگیر اوقات شرعی هستند می‌دانستند خورشیدی برای طلوع در کار نیست. طلوع خورشید شنبه فقط برای دو خانواده اهمیت داشت: مسعود پویان‌راد و جهانگیر افروخته.
زندگی اولی تنها با گذشت و ایثاری بزرگ از سوی خانواده افروخته امکان ادامه حیات داشت و خانواده دوم هم با وجود آنکه سال‌ها شنونده توضیح، توجیه و تشویق به گذشت از سوی بسیاری بودند همچنان در ذهن خود تردید داشتند که مسعود، معلم 48 ساله را به فرزندان و همسرش ببخشند یا از حق شرعی و قانونی‌شان برای قصاص استفاده کنند؟
تمام زندگی آقای معلم به جابجایی یک ویرگول یا مکث خانواده مقتول در تشریفات مراسم قصاص بستگی داشت: «بخشش لازم نیست، اعدامش کنید» یا «بخشش،لازم نیست اعدامش کنید»؛ مثالی در درس نگارش زبان فارسی دبیرستان که شاید این معلم هم بارها برای توضیح مفاهیم اجتماعی خطاب به شاگردان نوجوانش استفاده کرده باشد.
پویان راد دانش‌آموخته ارشد جامعه شناسی، معلمی جنوبی است که سال‌ها پیش خورشید همیشه تابان آبادان را با هوای بارانی رشت عوض کرد. همه چیز طبق روال عادی در جریان بود که ناگهان در یک درگیری به طور ناخواسته خانواده افروخته را با مرگ جهانگیر و پسر جوانشان کمیل تا ابد داغدار کرد.
سحرگاه شنبه اما این معلم که تاکنون به صدها دانش‌آموز ایرانی از جنوب تا شمال علوم اجتماعی و جامعه شناسی آموخته خود درس بزرگی به نام «گذشت از حق» گرفت: خانواده افروخته پای چوبه اعدام از حقشان گذشتند تا فرزندان پویان‌راد بار دیگر پدر را کنار خود ببینند.
ابلاغ حکم قصاص 7 سال بعد از قتل
حکم اجرای قصاص این متهم بعد از 7 سال هفته گذشته به دادگستری گیلان ابلاغ شد و احمد سیاوش‌پور رییس کل دادگستری استان گیلان بعد از تلاش خانواده متهم، درخواست فعالان مدنی و تعدادی از معلمان در تصمیمی قابل تقدیر زمان یک هفته‌ای برای صلح و سازش را در اختیار خانواده مقتول قرار داد.
این در حالی بود که پدر و مادر این معلم که در خوزستان زندگی می‌کردند در قید حیات نبودند. در نتیجه شماری از معلمان گیلان و تهران در کنار مددجویان سازمان زندان‌ها و اقدامات تامینی و تربیتی رشت و همچنین فعالان مدنی که از تهران عازم رشت شده بودند به همراه خانواده پویان راد به دیدار خانواده افروخته رفتند.
در این دیدارهای متوالی ضمن احترام به خواسته این خانواده داغدار از آنها درخواست می‌شد که با گذشت از اجرای حق خود در ماه محرم آرامشی ابدی را به خود و خانواده متهم هدیه دهند.
در همین مدت 300معلم آموزش و پرورش که پویان راد را به خوشنامی می‌شناخته‌اند و تعدادی از ناشران فعال رشت هم در نامه‌هایی جداگانه به مقامات و همچنین آیت‌الله قربانی امام جمعه رشت از آنها خواستند با توجه به اعدام قریب‌الوقوع این دبیر جامعه‌شناسی اجرای حکم برای رسیدگی دقیق‌تر و جلب رضایت ولی دم متوقف شود.
در نامه معلمان خطاب به خانواده افروخته آمده بود:«خداوندی که حق قصاص را مقرر داشته بر ترجیح عفو تاکید کرده است و شما هم می‌توانید در تاریک و روشن سحرگاهی سرد، طناب دار بر گردنش انداخته و آنگاه پاهای لرزانش را در هوا نظاره‌گر باشید تا آب سردی بر شعله افروخته انتقام در قلب سوگوار شما باشد یا می‌توانید با کرامت و بزرگواری از حق بی‌چون و چرای خود که قانون و شرع به شما داده، به فرمان الهی که عفو و گذشت را بر قصاص ترجیح داده است از خون مسعود پویان بگذرید و از گذشت خود، مشعل افروخته کرامت را فروزان سازید.»
نویسندگان نامه در ادامه به تحلیل انتخاب راه اول و دوم نشسته و نوشته اند شاید کسی شما را بعد از انتخاب راه اول سرزنش نکند اما این انتخاب پایان راه است؛ اما انتخاب راه دیگر، نه‌تنها پایان نیست که آغاز راه است. راهی که هدایت‌گر فرزندان ما و فرزندانِ فرزندان ما خواهد بود.»
در این نامه همچنین از امام جمعه رشت خواسته شده بود ضمن تلاش برای کسب رضایت خانواده داغدار از هر طریق قانونی و خداپسندانه جهت تاخیر در اجرای حکم به‌ویژه رعایت حرمت ماه حرام اقدام کند تا فرصت لازم برای ادامه فعالیت این معلمان فراهم شود.
همسر این معلم هم پیشتر در نامهای به ابهامات در مورد پرونده مسعود پویان‌راد اشاره و از امام جمعه رشت درخواست کمک کرده بود. علی لاریجانی، رئیس قوه مقننه هم در نامهای به صادق آملی لاریجانی رئیس قوه قضاییه از وی خواسته بود با توجه به نامه همسر پویان‌راد که ابهاماتی را درباره موضوع مطرح کرده و اینکه پای جان یک انسان در میان است، رئیس دستگاه قضایی از اختیارات ویژه خود استفاده کرده و با اعمال ماده 18 اجرای حکم اعدام را متوقف و پرونده را مجددا بررسی کنند. بر اساس ماده 291 قانون مجازات اسلامی جدید، قتل باید بر اساس قصد قبلی باشد تا عمدی محسوب شود.
فاجعه تابستان 86
طبق عبارات صریح رای دادگاه، در تابستان 86 یکی از مقتولان که افسر بازنشسته نیروی انتظامی بود به دلیل اختلافاتی که با مسعود پویان، فوق لیسانس جامعه‌شناسی و دبیر خوزستانی ساکن رشت داشته به همراه دو پسرش از طبقه سوم خانه به طبقه دوم آمده و با وی درگیر شده‌اند. این درگیری به داخل خانه پویان کشیده شده است، در حالی که همسر او در حمام بوده و نمی‌توانسته مانع درگیری شود.
پویان راد برای مقابله با آنها به کارد آشپزخانه پناه برده و دو نفر از آنها، هرکدام یک ضربه خورده‌اند که این ضربه به نقاط حساس یعنی ریه یکی و قلب دیگری اصابت کرده و بلافاصله درگذشته‌اند.
دادگاه، قتل یکی از آنها را که جسدش داخل خانه افتاده مصداق دفاع مشروع و قتل دیگری را به دلیل اینکه جسد او در پاگرد ورودی افتاده قتل عمد و موجب قصاص دانست. هرچند سه تن از قضات دادگاه قتل یکی از این دو فرد کشته شده را مصداق دفاع از خود دانسته و نسبت به قتل نفر دوم حکم قصاص داده بودند اما دو تن دیگر از قضات به اتفاق هر دو قتل را شبه عمد دانسته و مخالف قصاص بودند و همچنین ایرادتی از جانب حقوقدانان به رای وارد شده بود، اما حکم دادگاه مبنی بر اعدام این معلم فرایند قانونی خود را طی کرد و در نهایت به امضای رئیس قوه قضاییه هم رسید.
گذشت بزرگ بعد از 7 سال
حالا بعد از تلاش‌های بی وقفه مددکاران زندان،بعضی از مقامات دادگستری،ستاد دیه،فعالان مدنی و حقوق بشری با همراهی عمادالدین باقی، خانواده ای که دو تن از عزیزانش را در این درگیری از دست داده بود نه تنها از حق قصاص همسر و فرزندشان گذشتند که از دریافت دیه هم خودداری کردند تا بار دیگر زندگی را به این معلم هدیه دهند.
خانواده مقتول صبحگاه شنبه با درخواست دوباره خانواده پویان و شمار دیگری از فعالان راهی زندان لاکان رشت شدند تا تنها دقایقی قبل از انداختن طناب دار بر گردن پویان راد روی دیگر زندگی را به او نشان دهند.
بعد از آنکه مقامات اجرای احکام از بخشش خانواده مقتولان اطمینان حاصل کردند مسعود پویان راد را بار دیگر به بند سلامت زندان لاکان منتقل کردند تا صورتجلسه گذشت اولیای دم را بار دیگر تحویل دادگاه جنایی رشت نمایند.
در این مرحله بار دیگر قضات به شور می نشینند تا درباره مجازات فرد متهم به قتل از جنبه عمومی جرم تصمیم گیری شود. طبق قانون آیین دادرسی کیفری «قاتل» با گذشت خانواده مقتول به واسطه جنبه عمومی جرم به ۳ تا ۱۰ سال زندان محکوم می شود که البته این رای در دیوان عالی کشور قابل اعتراض و تجدید نظرخواهی است.
بعد از اعلام این گذشت بزرگ آیت الله قربانی امام جمعه رشت، آیت الله رودباری، مجمع فرهنگیان ایران اسلامی،آیت‌الله احمد منتظری و عده‌ای از معلمان و نویسندگان و ناشران رشت طی پیام‌هایی به قدردانی از اقدام فداکارانه خانواده ولی دم پرداختند.