'نه' رهبر به یک مطالبه؛ شکست زودهنگام ساقه امید؟

رهبر ایران می‌گوید که اعتراضات انتخاباتی چهار سال پیش کشور را تا "لب پرتگاه" برده بود

اظهارات آیت الله علی خامنه ای در باره معترضان به نتایج انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸ و تاکید او بر لزوم عذرخواهی آنان، اولین پاسخ رهبرجمهوری اسلامی به مطالبات و خواسته هایی است که در جریان رقابت های انتخابات ریاست جمهوری و شادمانی های خیابانی پس از اعلام پیروزی حسن روحانی، از سوی بخش عمده ای از کسانی که به او رای دادند، فریاد زده شد.

پس از اعلام پیروزی حسن روحانی و تاکید او بر تعدیل فضای سیاسی، بسیاری با خوشبینی در انتظار شنیدن خبر آزادی زندانیان سیاسی و در راس آنان میرحسین موسوی، زهرا رهنورد و مهدی کروبی بودند.

این خوشبینی و امیدواری محدود به توده رای دهندگانی نبود که پس از سرکوب های سال ۱۳۸۸، چهار سال بعد و با استفاده از اندک گشایش پدید آمده برای برگزاری انتخابات، توانستند بدون هراس از کتک خوردن یا بازداشت شدن، شعار آزادی زندانیان سیاسی و رهبران جنبش سبز را در سالن های سربسته و سپس در خیابان ها سر دهند.

نه تنها چهره های شاخص اصلاح طلبی مانند محمد خاتمی و عبدالله نوری نیز با امیدواری از افزایش احتمال آزادی زندانیان سیاسی و کسانی سخن گفتند که در ادبیات رایج در جمهوری اسلامی از آنان به عنوان سران فتنه یاد می شود، بلکه چهره های اصولگرایی مانند علی مطهری و حبیب الله عسگراولادی نیز، هرچند با رویکردهایی متفاوت، بار دیگر به این موضوع پرداختند تا مشخص شود که حوادث سال ۸۸ به تاریخ نپیوسته و همچنان بحثی زنده و عمده در سیاست و قدرت در ایران است.

بالا گرفتن بحث ها بر سر آزادی زندانیان سیاسی و پایان بخشیدن به حبس خانگی آقایان کروبی و موسوی و همسرش، موجب شد که در یک ماه و نیم گذشته، بحث و گفت و گو بر سر سرنوشت رهبران جنبش سبز و زندانیان سیاسی نه تنها در محافل سیاسی و مطبوعاتی بالا بگیرد، بلکه این موضوع به ملاک و معیاری برای سنجش زودهنگام میزان پایبندی حسن روحانی به وعده هایش و شناخت مسیری که او ممکن است در پیش بگیرد، بدل شود.

در حالی که اصولگرایانی که جنبش سبز را فتنه می خوانند و از پشتیبانی حاکمیت برخوردارند، با صراحت و آشکارا به حملات خود به معترضان به نتایج انتخابات سال ۸۸ و دو نامزد ناراضی آن انتخابات ادامه می دهند، طرفداران این دو از جمله به دلیل موانع، حساسیت ها و فشارها با لحنی به مراتب ملایم تر و پوشیده تر از میرحسین موسوی و مهدی کروبی دفاع می کنند و خواستار آزادی آنان می شوند.

در این میان، حسن روحانی تا کنون خود شخصا به صورت علنی و شفاف در این باره موضع گیری نکرده است. او تنها یک بار در یک سخنرانی، بدون نام بردن از کسی گفت: «چرا اشتباه یک نفر، دو نفر و یا یک گروه را کش می‌دهیم؟ در حالی که پیامبر (ص) که همه چیز ما از اوست با همه رفتارهای برادرانه داشت و در حالی که منافقین را می‌شناخت در کنار سفره پیامبر می‌آمدند و حتی با ابوسفیان هم که همه فتنه‌ها از او بود رفتاری برادرانه داشت. پس باید گذشت داشته باشیم و به فکر اهداف بلند آینده باشیم.»

او گفت: «کسی که می‌گوید توبه کرده است و برگشته و آماده‌ فداکاری است، برخی می‌گویند که تو آماده نیستی و این درست نیست... باید کمک کنیم از مشکلات و اختلافات عبور کنیم و مشکل را افزون نکنیم. یعنی آنها که آماده‌ی بازگشت هستند راهشان را تسهیل کنیم؛ چون توبه برای همه است.»

اما حتی چنین اظهاراتی، با آنکه طرفداران جنبش سبز به دلیل مقایسه صورت گرفته با ابوسفیان و تاکید بر توبه را برآشفت، نتوانست در سوی دیگر، رهبران جمهوری اسلامی را آن اندازه خشنود و مطمئن سازد که گرهی از گره های کور مشکل حبس خانگی رهبران جنبش سبز و زندانیان سیاسی را بگشاید.

در چنین وضعیتی، سخنان روز یکشنبه (۶ مرداد ماه ۱۳۹۲) آیت الله خامنه ای، نه تنها به معنای پاسخ منفی رهبر جمهوری اسلامی و رد مطالبات مطرح شده برای آزادی زندانیان سیاسی و از جمله میرحسین موسوی و مهدی کروبی از سوی اوست، بلکه همزمان، به منزله ترسیم چارچوب عمل رییس جمهوری جدید و دولت «تدبیر و امید» آقای روحانی نیز هست.

آقای خامنه ای گفته: «مسئله‌ اصلى این است که یک جماعتى در مقابل جریان قانونى کشور، به شکل غیرقانونى و به شکل غیرنجیبانه ایستادگى کردند و به کشور لطمه و ضربه وارد کردند؛ این را چرا فراموش می کنید؟»

او معترضان را به اردوکشی خیابانی، ایجاد هزینه برای کشور، قرار دادن کشور لب پرتگاه، تلاش برای رو در رو کردن گروه های مردم با یکدیگر و طفره رفتن از پاسخگویی متهم کرده و افزوده این افراد با آنکه در جلسات خصوصی اعراف می کنند که تقلبی اتفاق نیفتاده، عذرخواهی نمی کنند.

رهبر جمهوری اسلامی به جزییات این جلسات خصوصی اشاره نکرده و توضیح نداده که چه کسانی در این جلسات حاضر بوده اند، اما گفته: «صد بار ما سؤال کردیم؛ نه در مجامع عمومى، نخیر، به شکلى که قابل جواب دادن بوده؛ اما جواب ندارند. خب، چرا عذرخواهى نمی کنند؟»

بسیاری از کسانی که جزو معترضان به نحوه برگزاری انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸ و نتایج اعلام شده آن هستند، و احتمالا می توانند از حاضران در جلساتی که آیت الله خامنه ای به آنها اشاره کرده باشند، در سال ۱۳۸۸ بازداشت شده و از آن هنگام در زندان به سر می برند و حتی برخی از آنان پیش از اعلام نتایج روانه زندان شده بودند.

ارایه فهرستی از اتهامات و کیفرخواستی بلندبالا از سوی رهبر جمهوری اسلامی نشان می دهد که انتخابات ریاست جمهوری سال ۹۲ و شعارهای سر داده شده از سوی طرفداران نامزد پیروز هم تغییری در مواضع آیت الله خامنه ای ایجاد نکرده و در بهترین حالت، تغییر در وضعیت رهبران زندانی جنبش سبز و همراهان آنها، که یا در زندانند، یا ایران را ترک کرده اند و یا با تحمل محدودیت های فراوان در کشور به سر می برند، مشروط و منوط به توبه آنان شده است.

چنین شرطی عملا به معنای پاک کردن صورت مساله است: زیرا از یک سو همان طور که فاطمه کروبی در نامه هفته گذشته اش به حبیب الله عسگراولادی تصریح کرده، اصولا نباید توقع داشت که میرحسین موسوی و مهدی کروبی و حتی بسیاری از زندانیان سیاسی شاخص حاضر به "توبه" و "عذرخواهی" آن گونه که آیت الله خامنه ای خواسته باشند، و از سوی دیگر، حتی به فرض که چنین اتفاقی هم روی دهد، حاکمیت با گشاده رویی آغوش خود را به روی آنان بگشاید.

عدم تکذیب اظهارات جواد کریمی قدوسی، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس می تواند نشانی از آن باشد که "توبه" نیز کارساز نخواهد بود. او روز ۲۹ تیر گفت: «رهبر معظم انقلاب در جلسه ای فرمودند که اگر اصحاب فتنه و مدعیان تقلب، توبه هم کنند، توبه آنها پذیرفته نیست.»

هفته گذشته نیز، صادق لاریجانی رئیس قوه قضاییه در هشداری شدید الحن گفت: «کسانی که اهل فتنه سال ۸۸ بودند، دوباره سر برآورده‌اند و گویی افعی جانشان گرما خورده است و به جنبش افتاده‌اند، اما اشتباه می‌کنند چرا که امت تفکرات این گروه را برنمی‌تابد.»

این موضعگیری و مقاومت سرسختانه، نه تنها شور و امید ناشی از انتخابات را تحت تاثیر قرار می دهد، بلکه مشخص می کند که میدان مانور فردی که قرار است با اتکا به آرایی که به دست آورده قدرت را در دست گیرد، می تواند چه اندازه باشد.

سخنان صریح آیت الله خامنه ای در قبال یکی از مهم ترین مسائلی که جمهوری اسلامی با آن روبه روست، تنها یک هفته پیش از آنکه حسن روحانی، سوگند یاد کند و بر صندلی ریاست جمهوری بنشیند، تعیین خط مشی ها و چارچوب های کاری دولت جدید در مورد مساله ای چندان حساس است که عملا نیروهای درون حاکمیت را دوپاره کرده و آنان را دورتر از هم نشانده است.

اما تعیین این چارچوب، ناگزیر از مسیر دادن پاسخ منفی صریحی به شهروندانی گذشته است که درست قبل از انتخابات، آیت الله خامنه ای خود خواستار حضورشان در پای صندوق رای، برای دور کردن خطر از ایران شده بود.

رد خواسته آزادی زندانیان سیاسی و رهبران جنبش سبز، اگرچه می تواند رویکردهای دولت حسن روحانی را به مسیرهای مطلوب دفتر رهبری نزدیک کند، اما در عین حال می تواند با ناپایدار ساختن فضای امیدوارانه پس از انتخابات، بار دیگر راس حاکمیت و شهروندان خواستار تغییر و تحولات معنادار و بنیادین را از یکدیگر دورتر و دورتر کند.