کنفرانس استکهلم؛ گذر از صندوق رأی و تأکید بر لزوم همگرایی
نمایندگانی از گروههای مختلف سیاسی ایرانی در نشستی دو روزه در استکهلم تحت عنوان "اتحاد برای پیشبرد دموکراسی در ایران" گرد هم آمدند. در روز نخست این نشست مسائل مربوط به انتخابات و همگرایی نیروهای سیاسی بررسی شدند.
چهارمین کنفرانس از مجموعه نشستهای "اتحاد برای دموکراسی در ایران" از روز شنبه (۴ خرداد/ ۲۵ مه) در شهر استکهلم سوئد کار خود را با شرکت نمایندگانی از گروههای مختلف سیاسی ایرانی شروع کرد.
سه دوره پیشین این سلسله کنفرانسها در شهرهای استکهلم، بروکسل و پراگ برگزار شده بودند. در این دوره که مانند جلسات سابق در دو روز برگزار میشود، موضوعاتی مانند انتخابات ریاست جمهوری جاری در ایران، چندگانگی صحنه سیاسی در ایران، مسائل قومی و برابری جنسیتی مورد بحث و بررسی حاضران قرار میگیرند.
«صندوق رأی فعلا تغییری در ایران ایجاد نمیکند»
در ابتدای جلسه روز شنبه و پیش از شروع میزگردها، فردریک مالم، از اعضای کنگره سوئد و سخنگوی امور خارجه حزب دموکرات لیبرال این کشور، و مهرانگیز کار، حقوقدان و فعال حقوق زنان، سخنرانی کردند.
به گفته، «ما میدانیم که مردم زیادی در ایران، از ترس خشونت و بیرحمی حکومت و تجربه برخورد با جنبش دانشجویی در سال ۷۸ مخالفت خود را به شکل علنی نشان نمیدهند. متاسفانه در حال حاضر نمیتوان تغییری در ایران از طریق صندوقهای رای متصور شد. انتخابات در ایران آزاد و عادلانه نیست، حکومت نیازی به رعایت استاندارهای بینالمللی نمیبیند و انتخابات در واقع روندی است برای مشروعیتبخشی به وضعیت کنونی است».
وی با تاکید بر اینکه تحریمهای اعمالشده علیه ایران اقتصاد این کشور را با مشکل جدی مواجه کرده، مدعی شد که سامانه سیاسیـاقتصادی ایران امکان ادامه حیات ندارد.
به اعتقاد مهرانگیز کار، ایرانیان با وجود همه اختلافات به دنبال پروژه ملی بوده و بر آن اتفاق نظر دارند: «رشد و گسترش گفتمان انتخابات آزاد شاید در حال حاضر تنها کاریست که میتوان انجام داد ولی حتی انتشار و گسترش گفتمان انتخابات آزاد هم در شرایط کنونی بسیار دشوار است».
کار با اشاره به موضوع انتخابات ریاست جمهوری آتی در ایران گفت: «کسانی که بحث تحریم انتخابات را مطرح میکنند باید بگویند این تحریم چه نفعی دارد و آیا اصلا ممکن است یا در عمل بخش بزرگی از ایرانیان تحریم را میشکنند. باید در نظر داشته باشیم که دیگر اعتراض خیابانی مطرح نیست چرا که با سرکوب مواجه میشود. ما نمیتوانیم توصیه خطر را به عنوان دستورالعمل سیاسی در جایی مطرح کنیم که مطمئن نیستیم تا چه حد از آن تبعیت میشود».
جنگ و موضوع تجزیه ایران
پس از این دو اظهار نظر، کنفرانس استکهلم جلسات خود را به شکل رسمی و با بررسی موضوع انتخابات ریاست جمهوری در ایران آغاز کرد. علیرضا نوریزاده، روزنامهنگار، و مجید محمدی، جامعهشناس، از سخنرانان نخستین جلسه کنفرانس بودند.
محمدی به موضوع جنگ اشاره کرد: «خطر جنگ و تجزیه تا حدودی اغراقآمیز مطرح میشود. اساسا آمریکا در شرایطی نیست که به ایران حمله نظامی کند. دولت اوباما نشان داده که شوق و اشتیاق این کار را ندارد. روی خطر تجزیه ایران هم اغراق میشود. به خصوص صحبتهای اخیر هاشمی درباره آذربایجان و بلوچستان و … هم دچار اغراق است. این مسئله بیشتر برای جلب توجه مطرح میشود و به نظرم حکومت هم به خوبی میداند که این مسئله به دشواری ممکن است رخ دهد».
به اعتقاد محمدی، اعتماد به نفس اپوزیسیون کاهش یافته چرا که در برداشتهای خود دچار اشتباه است و همبستگی لازم را نیز ندارد، به طوری که تلاشهای بخشی از اپوزیسیون، کوشش بخش دیگر را خنثی میکند.
استدلال علیرضا نوریزاده این است که اکبر هاشمی رفسنجانی برای "خارج کردن نظام جمهوری اسلامی از بحران و برطرف کردن خطر جنگ" به صحنه آمده بود: «آقای خامنهای امیدی را که در جامعه ایجاد شده بود، به یاس تبدیل کرد. آخرین امیدها برای اصلاح از درون نظام، از طریق پروسه انتخابات به بن بست رسید و مردم میبینند که راه رسیدن به دموکراسی عبور از نظام ولایت فقیه است. در این شرایط ما باید تکلیف خودمان را روشن کنیم. مرحله امید بستن به بازیهای داخل حکومت تمام شده و زمان عبور از نظام فرا رسیده است».
انتخابات آزاد و نقش نهادهای مدنی در فضای سیاسی ایران
دومین جلسه از روز نخست کنفرانس استکهلم به بررسی موضوع انتخابات آزاد و منصفانه اختصاص داشت. حسن شریعتمداری، تحلیلگر سیاسی، عبدالله مهتدی، دبیرکل حزب کومله، و آرام حسامی، استاد دانشگاه، از سخنرانان این جلسه بودند.
به گفته شریعتمداری، "تقلب و مهندسی آرا" عمری به اندازه عمر جمهوری اسلامی دارد. او به بیانیهای از آیتالله شریعتمداری – پدر حسن شریعتمداری اشاره کرد که محتوای آن در جریان اولین رفراندوم جمهوری اسلامی در زمان آیتالله خمینی – "جعل" و در تلویزیون ملی ایران منتشر شد. به گفته حسن شریعتمداری در این بیانیه با اصل ولایت فقیه مخالفت شده بود، در حالی که در متن انتشاریافته بر روی "لزوم شرکت در انتخابات" تأکید شده بود.
عبدالله مهتدی به نقش جنبشهای مدنی در مسیر تحول سیاسی ایران اشاره میکند: «تغییر ما بایستی به دنبال تحول سیاسی و از طریق جنبشهای مدنی و اجتماعی باشد. این جنبشها الزاما همگی بر اساس و محور انتخابات آزاد شکل نخواهند گرفت. جنبشهای گوناگون اجتماعی وجود دارند و میدانیم که جنبشهای دیگری هم میتوانند به وجود بیایند. انتخابات آزاد میتواند کنار این جنبشها و مکمل آنها باشد.» به اعتقاد مهتدی، "اپوزیسیون" ایران میتواند با تکیه بر "انتخابات آزاد و منصفانه" از اقبال بینالمللی برخوردار شود و "به روند تغییر کمک کند".
آرام حسامی با طرح چند پرسش به سخنان خود جهت داد: «آیا به دنبال راهکار بلندمدت یا میانمدت بودیم و یا آنکه به دنبال افکار قدیمی فرسوده شده انقلاب و گفتمان تضاد و گفتمان دیالکتیک و اسلام دیالکتیک بودهایم؟»، «آیا ما این ذهنیت قدیمی را عوض کردهایم تا به یک راهکار پست مدرن مثل انتخابات برای گذر از رژیم دیکتاتوری برسیم؟»
وی در پاسخ به این پرسشها ادامه داد: «انتخابات آزاد، شرایط خاص خود را دارد: آزادی بیان، آزادی احزاب، آزادی گردهمایی، آزادی زندانیان عقیدتی و … اگر قرار باشد همه این شرایط برقرار شود، رژیمی که این انتخابات را برگزار میکند، دیگر رژیم سابق نیست. حال باید دید که آیا ما میتوانیم گروههای اپوزیسیون داخل و خارج کشور را بر سر پروژه انتخابات آزاد متحد کنیم؟ اگر ما ذهنیت خودمان را عوض کنیم و به عنوان یک پروسه بلندمدت به این مسئله نگاه کنیم، نه تنها امکان آن وجود دارد، بلکه محقق هم خواهد شد».
"لزوم همگرایی"
آخرین جلسه از روز نخست کنفرانس به موضوع «چند کانونی بودن صحنه سیاسی ایران و امر همگرایی» اختصاص داشت که در آن شهریار آهی، فعال سیاسی، احمد رأفت، روزنامهنگار، محسن سازگارا، فعال سیاسی، و علیاصغر رمضانپور، روزنامهنگار، سخنرانی کردند.
به گفته آهی، کانونهای اپوزیسیون ایران مختلف است؛ «یکی عقیده به اصلاحات دارد و دیگری به براندازی معتقد است که این چندگانگی هراسهایی در مورد نتیجه کار به وجود میآورد؛ مهمترین کار این است که بستر انتخابات را عوض کنیم و تعامل و بده بستان و مهارت انجام این کار را بین کانونهای کار ایجاد کنیم. شاید امروز در شرایطی هستیم که ممکن است ورق برگردد و آخرین امتیازات اصلاحطلبان که فکر میکنند تحول درون رژیم بدون فشار امکانپذیر است، مایوس شده و همه به این نتیجه برسند که بدون فشار به جایی نمیرسیم. ایجاد یک فشار دموکراتیک باید مسئله ما باشد. اصلاحطلبها هم باید به این نتیجه برسند. آنچه ما میتوانیم بر آن توافق کنیم، انتخابات آزاد است».
احمد رأفت بر "لزوم ایجاد همسویی و همگرایی در اصولی" تأکید میکند که "مورد توافق همگان باشد"؛ گروههایی که به اعتقاد او هدف همهی آنها "رسیدن به دموکراسی" است: «مشکلی که ما در این سی سال برای رسیدن به هر نوع اتحادی داشتهایم این بوده که فعالیت حزبی نداشتهایم. از آنجایی که هیچ وقت انتخابات آزاد در ایران نداشتهایم، در نتیجه وزن و رأی احزاب در جامعه مشخص نیست. در دیگر نقاط دنیا احزاب و گروههایی هستند که روی برخی مسایل توافق میکردند، روی نقاط مشترک، برنامههای سیاسی ائتلاف و عمل می کنند. اما این هم در ایران وجود ندارد».
به نظر محسن سازگارا، در ذهن مخالفان جمهوری اسلامی دو روش بیشتر وجود ندارد: «یا مدل خود انقلاب اسلامی ایران است، یعنی نفی یکپارچه حکومت تا زمان فروپاشی یا مدلی که تقلید از روسها و شوروی بود به شکلی که ماشین دموکراسی از نخبگان حکومتی شروع شود».
به اعتقاد این فعال سیاسی، سه عامل به همگرایی گروههای مختلف اپوزیسیون کمک میکند: «اول به رسمیت شناختن اختلافات در میان نیروهای اپوزیسیون. دوم، پذیرش حاکمیت صندوق رای و اراده مردم است. اصل سوم، بر اساس دو اصل قبلی پذیرش مخالفان ایرانی در جنبش ایران با توجه به همه تجربهها».
علیاصغر رمضانپور بهعنوان آخرین سخنران روز نخست کنفرانس استکهلم به "وجود دوگانگی استبداد و هرج و مرج" در ایران اشاره کرد: «دلیل بخشی از این هرج و مرج فقدان تسلط اداره کننده است و بخش دیگر این است که کانونها زبان گفتوگو با یکدیگر را ندارند. در نتیجه حکومت نیز از این کاستی به نفع خود استفاده میکند. راهحل – پیش از آن که به صندوقهای رای بیاندیشیم – گفتوگوست. مسیری جز اینکه دیگری را نباید حذف کنیم، وجود ندارد و من اسم آن را اصلاحطلبانه میگذارم».