اصغر فرهادی: در خارج از ایران هم احساس آزادی کامل نمی‌کنم

سومین روز جشنواره کن، روز اصغر فرهادی بود. فیلم "گذشته"، آخرین ساخته فرهادی که در فرانسه و با گروهی از بازیگران ایرانی (علی مصفا و بابک کریمی) و غیر ایرانی (برونیس بژو و طاهر رحیم) ساخته شد، برای خبرنگاران و منتقدان به نمایش درآمد. هنوز واکنش های منتقدان نسبت به فیلم، به طور رسمی منتشر نشده است اما از حرف های درِگوشی منتقدان و بحث های کنفرانس مطبوعاتی، چنین برمی آید که آنها در مجموع فیلم را دوست داشتند و بعد از فیلم چینی "لمس گناه" ساخته جیا ژانگه، تاکنون شاید موفق ترین فیلم به نمایش درآمده در کن بوده باشد.

"گذشته" همانند "جدایی نادر از سیمین"، درام خانوادگی دینامیک و پرتنشی است. این بار، زوج جوان فیلم فرهادی، برخلاف "جدایی نادر از سیمین"، تردیدهایشان را کنار گذاشته و در مورد جدایی، تصمیم قطعی شان را گرفته اند اما هنوز عواملی از گذشته هست که اجازه نمی دهد این جدایی، روند عادی خود را طی کرده و همه چیز، راحت بین آنها تمام شود.

فیلم فرهادی با وجود برخی عوامل ایرانی آن مثل حضور علی مصفا و بابک کریمی به عنوان بازیگر و یا محمود کلاری به عنوان فیلمبردار، فیلمی فرانسوی است و جز برخی قسمت های کوتاه، بازیگران در آن به زبان فرانسوی حرف می زنند. اصغر فرهادی، در کنفرانس مطبوعاتی فیلم که بعد از نمایش آن برای رسانه ها و با حضور بازیگران و تهیه کننده فیلم، برگزار شد، در مورد ملیت فیلم گفت: "تعیین ملیت در کارهای هنری کار سختی است. مثلا گابریل گارسیا مارکز، خیلی از داستان هایش را در کشورهای دیگر می نویسد، بنابراین نمی توان گفت که کارهای او دقیقا متعلق به کدام کشور است. ملیت من ایرانی است و اگر سال ها هم بیرون از ایران فیلم بسازم، شکل فیلم هایم تغییر نمی کند."

آقای فرهادی، در این مورد اضافه کرد: "ملیت همان چیزی است که تماشاگر وقتی آن را تماشا می کند، احساس می کند، آدم ها و روابط آنها شبیه آن کشوری است که او در آن زندگی می کند."

فرهادی همچنین گفت: "با عوض شدن جغرافیای فیلم هایم، شکل فیلم هایم عوض نمی شود."

فرهادی در مورد این که کار کردن در شرایطی آزاد و بدون محدودیت های سینمای ایران و سانسور، برای او چه تفاوتی داشته است، گفت: "سانسور دو نوع است. یکی سانسور رسمی است و دیگری سانسوری است که در درون شما وجود دارد و آن سانسور بزرگ تر و خطرناک تری است که حتی در خلوت ترین لحظه های یک فیلمساز به او می گوید چه بکند و چه نکند."

اصغر فرهادی در ادامه گفت: "این که من چون در فضای آزادی کار می کنم می توانم عوض شوم، دروغ است. من با دو سال در بیرون از ایران ماندن، احساس آزادی کامل نمی کنم. تنها آن سایه سنگین محدودیت را حس نمی کنم و آرامش بیشتری دارم. من در فرانسه، نوع محدودیت های ایران را ندارم اما محدودیت های اقتصادی و فشار تهیه کننده هم هست و محدودیت هایی که خودم از آنها آگاه نیستم."

آقای فرهادی در مورد قدرت درام نویسی اش و شباهت کارهایش به درام های ایبسن گفت: "بخشی از زندگی من در تئاتر گذشت و من با کارهای تئاتری و آثار درام نویسان بزرگی مثل ایبسن، شروع کردم و در واقع، درام را با خود از تئاتر به سینما آوردم."

مشکلات همیشه تازه

برنیس بژو اصغر فرهادی را یکی از بزرگ ترین کارگردان های سینمای امروز توصیف کرد

او در مورد تم های خانوادگی فیلم هایش گفت: "خانواده کمک می کند که ارتباط نزدیک تری با تماشاگران داشته باشم. رابطه بین آدم ها در خانواده از جمله رابطه زن و مرد، کهنه ترین رابطه بشری است اما مشکلاتش همیشه تازه است. بنابراین اگر هم عمرم در مورد خانواده فیلم بسازم باز هم جای کار دارد."

به گفته اصغر فرهادی، رابطه یک زوج رابطه پیچیده ای است و در قالب عشق، همزیستی، نفرت و روزمرگی وجود دارد. به گفته او، لایه های مختلف یک رابطه زناشویی باعث می شود که نتوانی تعریف مشخصی از آن به دست دهی و همین آن را جذاب می کند.

فرهادی در مورد نام فیلم و مفهوم "گذشته" در فیلم گفت: "ما از گذشته نمی توانیم رها شویم، حتی اگر بخواهیم از گذشته به سمت آینده فرار کنیم. ژان کلود کری یر، بعد از خواندن فیلمنامه من گفت، گذشته ای وجود ندارد بلکه تنها خاطره گذشته وجود دارد. شما در خاطرات خود، گذشته را سانسور می کنید. یا آن را تلخ تر می کنید یا آن قدر رنگ های زیبا به آن می دهید که دلپذیر شود.»

علی مصفا: از محدودیت های زبان فراتر رفتیم

علی مصفا، بازیگر نقش احمد در فیلم که بعد از 4 سال دوری از همسر فرانسوی اش و زندگی در ایران، برای حضور در دادگاه و جدایی رسمی از مرین (برنیس بژو)، به پاریس برمی گردد، تجربه بازیگری اش در فیلم فرهادی و به زبان فرانسوی را تجربه منحصر به فردی توصیف کرد و گفت: «ما در این فیلم، از محدودیت های زبان فراتر رفته و از آن عبور کردیم.»

مصفا در مورد شخصیت احمد در فیلم گفت: «شخصیت های فرهادی پر از تناقض و تردید و جنبه هایی اند که قضاوت در موردشان ساده نیست و این دلیل جذابیت این شخصیت هاست و باعث می شود که نشود به سادگی آنها را محکوم کرد یا به آنها حق داد.»

مصفا گفت که دوست ندارد به یک نتیجه گیری قطعی در مورد شخصیت احمد برسد و همیشه دلش می خواهد که تضادهای شخصیتی که نقشش را بازی می کند حل نشده و زنده باقی بماند و او این تضادها را احساس کند.

برونیس بژو نیز، همکاری با فرهادی را تجربه متفاوتی در کارنامه سینمایی اش توصیف کرد و در مورد شخصیت مرین گفت: "در زندگی واقعی من خیلی با مرین فرق دارم و واکنش های من مثل او نیست. من ضد تفکر مرین هستم اما شخصیت او را دوست داشتم."

وی گفت روند تمرین های این فیلم، بسیار طولانی و طاقت فرسا بود اما او از نتیجه اش راضی است. برنیس بژو همچنین، اصغر فرهادی را یکی از بزرگ ترین کارگردان های سینمای امروز توصیف کرد.

طاهر رحیم، بازیگر الجزایری تبار فرانسوی نیز که نقش سمیر (معشوق مرین) در فیلم را بازی می کند در مورد شخصیتش در این فیلم گفت: "من از نظر روانی، تحت تاثیر این شخصیت نبودم چون شیوه بازی گرفتن اصغر فرهادی، متد اکتینگ نیست. برای من تنها، رابطه انسانی بین سمیر و شخصیت های دیگر فیلم، مطرح بود."

سبک فیلنامه نویسی فرهادی

از اصغر فرهادی در مورد شیوه فیلمنامه نویسی اش و استفاده از عنصر بداهه پردازی در مرحله تمرین با بازیگران پرسیدم که در پاسخ گفت: "من خودم را یک فیلمنامه نویس می دانم و نمی خواهم آن را با کسی دیگر شریک شوم اما در دوران تمرین با بازیگران، کاملا به آنها احساس آزادی می دهم و این حس بداهه و آزاد در کار من وجود دارد و نمی خواهم آن را پنهان کنم."

اصغر فرهادی در پاسخ به این پرسش من که چرا از موسیقی در فیلم هایش استفاده نمی کند، توضیح داد: "این که از موسیقی در فیلم هایم استفاده نمی کنم به این معنی نیست که موسیقی را دوست ندارم بلکه اعتقاد دارم که حضور موسیقی برخلاف خصلت واقع‌گرایانه و مستندگونه فیلم های من است و بنابراین در این فیلم مثلا ترجیح دادم به جای موسیقی، از افکت های صوتی مثل صدای رفت و آمد قطار، صدای خشکشویی و لرزش لوسترها استفاده کنم.»

فرهادی در پایان این نشست گفت: "هیچ بهانه ای برای این که 'گذشته' فیلم بدی شود، نداشتم. همه چیز آن گونه که می خواستم برایم فراهم بود."