مخاطب اطلاعیه تازه وزارت اطلاعات کیست
رضا جمالی
وزارت اطلاعات ایران در بیانیه‌ای که روز دوشنبه پنجم فروردین ماه منتشر کرده، در مورد «خطرات امنیتی» به شهروندان ایرانی هشدار داده است. همچنین در این بیانیه بیشترین «هشدارهای امنیتی» را در حوزه مقابله با جاسوسی داده است.
رادیو فردا در این زمینه گفت‌وگویی دارد با حسین قاضیان، جامعه‌شناس در آمریکا و نخست از او درباره هدف وزارت اطلاعات از انتشار این بیانیه در این مقطع از سال پرسیده است:
حسین قاضیان: اولا این بیانیه، اطلاعیه‌ای است مغشوش و بیشتر شکل اداری دارد. معلوم است از هر واحدی خواسته‌اند که نظراتشان را بگویند و هر واحدی نظرش را گفته است و اینها را کنار هم چیده‌اند بدون اینکه یک نظم و ترتیب درست و روشنی داشته باشد.
ضمن این که ادبیاتی که در این اطلاعیه حرف زده شده، با ادبیات رسمی جمهوری اسلامی ناخوانا و ناهماهنگ است. مثلا سه چهار بار در آن تاکید بر میهن و میهن‌پرستی شده است که شاید همین هم ما را رهنمون کند به این که هدف این اطلاعیه چیست.
در واقع گروه مخاطب این اطلاعیه شهروندان وفادار به جمهوری اسلامی نیستند که بیشتر با ادبیات مذهبی ممکن است حرفی را بپذیرند بلکه معلوم است آن دست از شهروندان مورد مخاطب این اطلاعیه هستند که یا وفادار نیستند و یا بی‌طرفند و یا در وفاداری شان از نظر سیستم جای تردید هست.
در واقع می‌خواهند اینها را با این اطلاعیه تحت کنترل در بیاورند. اصل ماجرا در واقع کنترل پیشگیرانه آن دسته از شهروندانی است که یا موافق جمهوری اسلامی نیستند و یا مخالفش هستند و یا وضعیت بی طرفی دارند و خیلی با سیستم همراه نیستند.
اما این که چرا حالا این کار را کرده‌اند؟ معلوم است که به هر حال می‌خواهند با شروع سال نو بگویند که ما حواسمان جمع است و از همین آغاز همه چیز را سفت و سخت گرفته‌ایم و می‌خواهند در عین حال حواس همه را به این موضوع جذب کنند.
ضمن این که شاید از نظر اطلاعاتی هم فکر کرده‌اند که چون در این روزها هنوز خبری از رسانه‌ها نیست و خبر زیادی در فضا وجود ندارد این خبر در میان خبرهای دیگر گم نمی‌شود و بیشتر ممکن است مورد توجه قرار بگیرد تا زمانی که فضا شلوغ است و همه جور خبری می‌آید و می‌رود.
با نگاهی به جزییات بیانیه وزارت اطلاعات، بیشتر دلنگرانی و هشدارها در حوزه جاسوسی است. چرا و چه ارتباطی این موضوع با شرایط فعلی سیاسی و اجتماعی ایران دارد؟
به یک معنا می‌تواند ارتباطی با شرایط خاص فعلی نداشته باشد به این دلیل که دستگاه‌های اطلاعاتی- امنیتی ایران اصولا بسیاری از کارهایی که در جاهای دیگر دنیا جزو کارهای معمول به شمار می‌رود، علی الاصول جاسوسی فرض می‌کنند مثل روزنامه‌نگاری، نظرسنجی، تحقیق و پژوهش و بسیاری از این قبیل کارها. خیلی از این کارها نزد دستگاه اطلاعاتی ایران به عنوان کار جاسوسی تلقی می‌شود.
اما می‌شود گفت در این مورد خاص چند موضوع وجود دارد که با شرایط حاضر ایران ارتباط دارد. یکی احتمال مذاکره با آمریکاست که در صحبت‌های رهبری در مشهد هم اعلام شد و بنابر این می‌خواهند بگویند که فکر نکنید که چیزی دارد عوض می‌شود و شما می‌توانید راحت با خارجی‌ها در ارتباط باشید.
موضوع دوم مسئله خود انتخابات است. انتخابات به هر حال در پیش است و همان طور که دستگاه‌های اطلاعاتی گفته‌اند آنها از پیش از انتخابات آنها وقوع ناآرامی را انتظار می‌کشند و با یک سری اقدامات پیشگیرانه می‌خواهند قبل از انتخابات، همه حواسشان را جمع کنند و بدانند که دستگاه‌های اطلاعاتی در این مورد خیلی حساس است.
ضمنا موضوع مسئله هسته‌ای ایران هم هست که شاید امسال وضعیت پیچیده‌تری پیدا کند. می‌خواهند در این زمینه به همه هشدار بدهند.
حسین قاضیان
در بیشتر کشورهای دموکراتیک ارتباط و مناسبات وزارت اطلاعات با شهروندان به خاطر نوع حساسیت کار خیلی مستقیم صورت نمی‌گیرد و بخشی از مسئولیت‌های امنیتی بر عهده پلیس گذاشته می‌شود. واکنش جوامعی که در آن وزارت اطلاعات و نهادهای امنیتی به طور کلی بدون واسطه وارد حوزه زندگی اجتماعی و خصوصی افراد می‌شوند چطور است؟
اساسا بین دستگاه پلیسی و اطلاعاتی و امنیتی بین کشورهای دموکراتیک و یک کشوری مثل ایران یک تفاوت ماهوی وجود دارد. آن هم این است که در جامعه‌های دموکراتیک در واقع ما چیزی به عنوان پلیس سیاسی نداریم. یعنی پلیسی که وظیفه‌اش از جانب دولت کنترل سیاسی مردم باشد.
در چنین وضعیتی خیلی رابطه پلیس با مردم متفاوت است. در کشورهای دموکراتیک معمولا پلیس یکی از گروه های مورد اعتماد است و بنابر این دستگاه‌های پلیسی و امنیتی این کشورها بیشتر از جانب مردم،خودی قلمداد می‌شود. این تفاوت ماهوی باعث می‌شود که نوع ارتباط شهروندان با پلیس در کشورهای دموکراتیک با کشوری مثل ایران متفاوت باشد.