استخدام فله‌ای "استاد" و به هم ریختن ساختار علمی دانشگاهها
دخالت مستقیم دولت در استخدام اعضای هیات علمی دانشگاهها با انتقادهای متفاوتی روبرو شده است. این نگرانی وجود دارد که این دخالت به تمرکز حداکثر اختیارات در دست دولت و کاهش کیفی سطح دانشگاهها منجر شود.
خبرگزاری "ایرنا" روز چهارشنبه (۲ اسفند/۲۰ فوریه) به نقل از محمدرضا مردانی رئیس مرکز جذب اعضای هیات علمی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری خبر از تمدید مهلت دانشگاهها و موسسات آموزش عالی ایران برای جذب هیات علمی جدید داد.
او گفته است که آمار نیازهای اعلام شده از سوی دانشگاهها و دستگاه‌های اجرایی برای جذب هیات علمی جدید حدود ۱۲ هزار نفر است: «از مجموع نیازهای جذب هیات علمی فراخوان بهمن ماه ۹۱، هشت هزار نیاز از طرف دانشگاهها و موسسات آموزش عالی دولتی، دو هزار نیاز از سوی موسسات آموزش عالی غیرانتفاعی و دو هزار نیاز از طرف مراکز آموزش عالی وابسته به دستگاه‌های اجرایی اعلام شده است.»
محمدرضا مردانی گفت «از مجموع ظرفیت های اعلام شده برای جذب هیات علمی، نزدیک به هفت هزار نیاز مربوط به جذب نیروهای پیمانی با مدرک دکتری، دو هزار نفر در قالب طرح سربازی، هزار نفر با مدرک کارشناسی ارشد و دو هزار نفر نیز به صورت بورسیه است.»
نهادی علمی یا برای اجرای دستورات دولت؟
اقدامات دولت برای تمرکز روند جذب استادان و اعضای هیات علمی دانشگاهها در دست خود، با انتقادهایی شدید روبرو شد. روزنامه "بهار" هشدار داد که «این نخستین بار است که دولت جذب اعضای هیات علمی در دانشگاهها را کاملا متمرکز و با نظارت خود پیش می‌برد؛ اقدامی که خلاف قوانین برنامه‌های چهارم و پنجم توسعه مبنی بر استقلال دانشگاهها، آن‌ها را در انتخاب استادان بی‌اختیار و در‌واقع به نهادی برای اجرایی احکام و دستورات دولت تبدیل خواهد کرد.»
این روزنامه به گام‌هایی که در سال‌های اخیر در این راه برداشته شده اشاره کرده است. از جمله وضع فعلی دانشگاه علامه طباطبایی که به نوشته "بهار" بخش عمده‌ای از استادان و اعضای هیات علمی جدید در آن‌ها با حکم مستقیم رییس دانشگاه یا وزارت علوم منصوب شده‌اند.
مدیریت سلیقه‌ای
منتقدین نسبت به حاکم شدن "مدیریت‌های سلیقه‌ای" هشدار می‌دهند و به اضافه شدن "استادان مدعو و مدیران دولتی" در کادر علمی دانشگاهها. این درحالی است که به گفته آن‌ها استادان رسمی اغلب کسر ساعت تدریس دارند.
از جمله منتقدین به این روش جذب استاد، نعمت احمدی است. او که خود استاد حقوق و تاریخ دانشگاه تهران است در این باره به "بهار" گفت: «سالی ۳۵۰ استاد در ایران بازنشسته می‌شوند، البته بخشی از آن‌ها در دانشگاه‌های آزاد و غیرانتقاعی جذب می‌شوند، اما هم بازنشسته کردن استادان اشکال دارد، هم جذب آن‌ها. در کجای دنیا استادانی را که در دانشگاهها کرسی دارند بازنشسته میکنند؟ استاد وقتی به مرتبه استادی و علمی رسید یک اتاق می‌گیرد و همکارانش او را تا جلوی در اتاقش همراهی می‌کند. من در دانشگاه آمریکا استاد دیدم با عصا و واکر راه می‌رفت اما در دانشگاه بود، دکتر باستانی پاریزی، دکتر کاتوزیان چرا باید خانه بنشینند؟»
استادان بدون دکترا
روزنامه "بهار" به نقل از یکی از استادان دانشگاه علامه نوشته است که «مدت‌هاست که نه فارغ‌التحصیلان دکتری حتی کسانی که دانشجوی دکتری هستند با حکم مستقیم از وزارت علوم عضو هیات علمی می‌شوند گاهی حکم‌ها آن‌قدر بدون هماهنگی دانشگاه بود که حتی رییس دانشگاه هم به این روند اعتراض میکرد.»
به گفته این استاد دانشگاه علامه طباطبایی کسانی که به این ترتیب به عضویت هیات علمی دانشگاهها در می‌آیند ساختار سلسله مراتب علمی را در دانشگاهها به‌هم‌می‌ریزند: «در گروه‌های علمی بدون داشتن استادی با درجه استاد تمامی فعالیت میکنند و این به هم ریختگی سلسله مراتب افت آموزش علمی و رقابت‌های ناسالم را به وجود می‌آورد.»
هیات علمی دانشگاهها نسبت به افت علمی شدید هشدار می‌دهند
کدام معیارهای علمی و اخلاقی؟
از جمله منتقدان تمرکزگرایی دولتی بر ساختار علمی دانگشاه‌ها پرویز پیران، از اساتید شناخته شده جامعه شناسی ایران و عضو سابق هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی است که خود قربانی "پاکسازی"های عقیدتی در دانشگاه‌های ایران شد.
پرویز پیران در مقاله‌ای در شماره سه‌شنبه (۱ اسفند/۱۹ فوریه) در روزنامه بهار درباره چگونگی جذب نیروهای جدید در هیاتهای علمی دانشگاهها به معیارهایی اشاره کرده است که پیش از این به آن توجه می‌شد. از جمله "خصایصی چون پیشینه، حسن شهرت، اخلاق و سلامت روحی و روانی و مالی".
او هم‌چنین به ملاک‌هایی که "وجدان جمعی جامعه" به آن‌ها نظر داشت اشاره کرده است. خصوصیاتی چون حسن شهرت، دانش و تعهد علمی، استقلال رای و بی‌نظری، تعهد اخلاقی و دانش‌دوستی، عشق به همنوع و به سرزمین، فروتنی چه علمی و چه رفتاری و پرهیز از افراط و تفریط.
به گفته او پیش از این گروه‌های علمی دانشگاهی در دانشگاهها افراد متقاضی را از نظر علمی گزینش و چند نفر را برای جذب معرفی می‌کردند. دکتر پیران این سوال را مطرح می‌کند که این هفت‌هزار نفر عضو هیات علمی که به طور متمرکز و توسط وزارت علوم انتخاب خواهند شد، با کدام معیارها برگزیده می‌شوند و توانمندی حرفه‌ای و تخصصی افراد چقدر می‌تواند در این گزینش نقش داشته باشد؟
پرویز پیران سوال مهم دیگری نیز می‌پرسد، این که «چه ضرورتی برای این تمرکز وجود دارد؟ نهایتا چنان‌چه آن‌هم صرفا، وظایف و نقش‌های دانشگاه ملاک باشد در شرایط کنونی جهان و نیازهای سرزمینی که خانه مشترک همه ما به شمار می‌رود، آیا چنین تمرکزی بر صواب است؟»
هفت سال سیاست فاجعه‌بار در دانشگاهها
ماه گذشته سایت بازتاب گزارشی درباره نتیجه سیاست‌های هفت ساله دولت محمود احمدی‌نژاد در محافل دانشگاهی منتشر کرد. در این گزارش به اخراج یا بازنشستگی زودهنگام اساتید و به کار گیری نیروهای درجه سه در هیاتهای علمی اشاره شده بود.
وبسایت "بازتابِ" در گزارشی انتقادی از کیفیت آموزشی دانشگاه‌های ایران و کنکور دکترا، عملکرد دو دور دولت احمدی‌نژاد را فاجعه‌بار توصیف کرده بود و نوشته بود که یکی از اولین برنامه‌های دولت نهم دستکاری در ترکیب هیاتهای علمی دانشگاها با اخراج و بازنشستگی افراد توانمند و استخدام تعداد زیادی افراد تازه‌کار یا دانش‌آموختگان درجه دو و سه بود: «بسیاری افرادی که به دلیل سوابق علمی و توانمندی‌های خود امکان استخدام در دانشگاه‌های درجه اول ایران را نداشتند، یکباره با روی کار آمدن دولت نهم و با یک دستور به عنوان عضو هیات‌علمی پذیرفته شدند».