رشد اسلام‌گرایی در پرتو ۴ هزار مسجد تازه در تاجیکستان
در تاجیکستان با تنها ۷ میلیون نفر جمعیت ۴ هزار مسجد به صورت رسمی ثبت شده است. مسجدی تازه با هزینه ۱۰۰ میلیون دلار به کمک قطر در دست احداث است. دلیل گرایش تاجیکان به مساجد بیشتر چیست؟
تاجیکستان در میان ۵ کشور آسیای میانه صاحب بیشترین مسجد است.
در قزاقستان با جمعیت ۱۷ میلیونی فقط ۲۲۲۸ مسجد، در ازبکستان با جمعیت ۲۶ میلیونی حدود ۲ هزار و ۵۰ مسجد، در قرقیزستان با جمعیتی حدود ۶ میلیون نفر، ۲۲۰۰ مسجد و در ترکمنستان نیز با جمعیت ۵ میلیونی فقط ۴۰۰ مسجد تا کنون به ثبت رسمی رسیده است.
گرایش جوانان تاجیک به دین و به ویژه اسلام‌گرایی یکی از دغدغه‌های حاکمان این کشور است. شیرخان سلیم‌زاده، دادستان کل تاجیکستان در گزارش سال ۲۰۱۲ از دستگیری ۱۴۴ تن از شهروندان کشور به اتهام تروریسم خبر داد. در آخرین گزارش‌های وزارت کشور تاجیکستان در پنجشنبه ۲۱ دی ۱۳۹۱ نیز از بازداشت دو متهم به خاطر انجام عملیات تروریستی در سغد خبر داده شده است.
چه کسی مساجد را می‌سازد؟
کیومرث عطا، روزنامه‌نگارمقیم شهر دوشنبه که درباره‌ی مسائل مذهبی این کشور گزارش می‌دهد به دویچه وله می‌گوید، بیشترشدن تعداد مساجد در تاجیکستان از طرف دولت نیست، بلکه از طرف شهروندان کشور است. او می‌گوید، تعداد مساجد عادی بیشتر از ۳۵۰۰ مسجد برآورد میشود، در کنار این مساجد حدود ۴۰۰ مسجد جامع و ۴۰ مسجد جامع مرکزی نیز فعالیت دارند.
مسجد جامع شهر دوشنبه پایتخت تاجیکستان
کیومرث عطا تاکید میکند: «مساجد عادی در مناطقی ساخته شدند که اهالی کمتری دارد و مساجد جامع بیشتر در مراکز شهر و حومه احداث شدند و مساجد جامع مرکزی در پایتخت و کلان شهرهای تاجیکستان ساخته شدند. مردم تاجیک پس از استقلال این کشور در سال ۱۹۹۹ میلادی گرایش بیشتری به امور دینی پیدا کردند. ظرف چند سال گذشته افراد ثروتمند و کسانی که در شهرها و نواحی نفوذ دارند نیز مسجد ساختند. این مساجد باید از اداره‌ی دینی تاجیکستان که بر فعالیت امور دینی نظارت دارد، اجازه‌نامه بگیرند.»
قانون محدودیت ساخت مساجد در تاجیکستان
آقای عطا در ادامه به محدودیت‌های دولتی در ساخت مساجد هم اشاره میکند: «در سال ۲۰۰۹ پارلمان این کشور قوانین دینی تصویب کرد که بر اساس آن در مناطق و یا شهرهایی که اهالی آن به ۱۰ هزار نفر نمی‌رسد، حق ندارند مسجد جامع، یعنی مسجدی که نماز جمعه برگزار میشود و در آن خطبه خوانده میشود، بسازند. به رغم این محدودیت‌ها مقامات از افزایش تعداد مساجد در این کشورهراس دارند.»
گفته میشود بیش از ۷۵ گروه دینی غیرمسلمان نیز در تاجیکستان فعالیت دارند که دولت این کشور آن را نشانه‌ی آزادی دینی و ترتیبات دموکراسی در کشورمی‌داند.
سیف‌الله صفراف، معاون مرکز مطالعات استراتژیک وابسته به نهاد ریاست جمهوری تاجیکستان به دویچه وله می‌گوید که دولت تاجیکستان مشکلی با فعالیت‌های دینی شهروندان خود ندارد.
وی ادعای‌ها مربوط به محدودیت‌های دینی در تاجیکستان را رد میکند و تاکید دارد: «در تاجیکستان یک دولت دموکراتیک و دنیوی حاکم است و شرایط برای فعالیت‌های دینی مهیاست و قانون نو جمهوری تاجیکستان آزادی وجدان و اتحادیه‌های دینی این امکان را داده است که اهالی صاحب مسجد شوند. مساجدی که احداث شده اکنون از سوی دولت به عنوان مسجد عادی ، جامع و جامع مرکزی به ثبت رسیده و مشخص شده‌اند.»
حضور جوانان زیر ۱۸ سال در نماز جمعه ممنوع
صفراف، معاون مرکز مطالعات استراتژیک وابسته به نهاد ریاست جمهوری تاجیکستان توضیح می‌دهد، طبق قوانین دینی کشور تا سن ۱۸ سالگی کسی حق ندارد در مراسم‌های دینی دسته‌جمعی چون نماز جمعه شرکت کنند. دولت تاجیکستان برای مقابله با افراط‌گرایی دینی این قانون را به اجرا گذاشته است.
قوانین تاجیکستان حضور جوانان زیر ۱۸ سال را در نماز جمعه ممنوع میکند
اما صفراف قبول ندارد که افراط‌گرایی دینی در تاجیکستان رشد کرده است. وی در این رابطه به دویچه وله می‌گوید: «این جریان‌ها همیشه در آسیای میانه و تاجیکستان وجود داشتند و آن ارقامی که از سوی دادستان کل کشور تاجیکستان هم اعلام شده در قیاس با جمعیت ۷ و نیم میلیونی کشور ما رقم بالایی نیست.»
مسجد ۱۰۰ میلیون دلاری
معاون مرکز مطالعات استراتژیک وابسته به نهاد ریاست جمهوری تاجیکستان در ادامه از برنامه‌ی دولت این کشور برای احداث "گران‌ترین مسجد آسیای میانه" دفاع میکند و تاکید دارد: «من طرفدار احداث این مسجد هستم چونکه مردم در شهر دوشنبه از آزادی‌های دموکراتیک استفاده می‌کنند و به نمازگذاری می‌روند. در شهر دوشنبه ما به یک مسجدی برای نمازگذاری نیاز داریم و درست‌ترین کاری که دولت تاجیکستان کرده یک سرمایه‌گذاری را یافته است و خودش هم سهیم هست، چونکه می‌خواهد برای مردم خودش و اجرای رسم و رسوم دینی مردمش شرایط مساعد‌تری را فراهم کند.»
اما کیومرث عطا در این رابطه می‌گوید که کشورهای خارجی ترکیه، عربستان سعودی و دولت قطر به احداث و مرمت مساجد تاجیکستان کمک می‌کنند. وی می‌گوید: «دولت قطر بزرگترین مسجد آسیای میانه را در تاجیکستان می‌سازد. مقامات تاجیک می‌گویند این مسجد گنجایش۱۵۰ هزار نفر را خواهد داشت و دارای مدرسه دینی و کتابخانه خواهد بود. قطر ۷۰ میلیون دلار برای احداث آن به تاجیکستان کمک خواهد کرد. این مسجد توسط مهندسان قطر و تاجیک طرح ریزی شد و در سال ۲۰۱۲ رئیس جمهور تاجیکستان از محل احداث آن بازدید کرد. این مسجد با هماهنگی دولت تاجیکستان شناخته میشود و در مجموع برای احداث آن ۱۰۰ میلیون دلار اختصاص داده شده است.»
این روزنامه‌نگار مقیم شهر دوشنبه توضیح می‌دهد که جمهوری اسلامی ایران بیشتر به انتشار کتاب‌های دینی و ارسال آنها به تاجیکستان کمک میکند. وی به حمایت ایران در اعزام تاجیکان برای تحصیلات دینی به قم، مشهد و دیگر مراکز دینی هم اشاره میکند.
تدابیر دولت برای مقابله با اسلام‌گرایی
مقامات تاجیکستان ۵ سال پیش فعالیت گروها‌ی اسلامی "جماعت تبلیغی"، "حزب التحریر"، "حرکت اسلامی ازبکستان"، "جماعت انصارالله" و "سلفیه‌ها" را ممنوع کرد.
دولت مدعی است این گروه‌ها از سوی القاعده و بخشی هم از طرف "حرکت اسلامی ازبکستان" حمایت می‌شوند و هدف این گروه‌ها سرنگونی دولت تاجیکستان است. در درگیری‌های مسلحانه سال‌های ۲۰۱۰ و ۲۰۱۱ برخی از اعضای جماعت انصارالله کشته شدند.
سیاست دوگانه دولت تاجیکستان
کیومرث عطا از شهر دوشنبه خاطرنشان میکند که دولت تاجیکستان سیاست دوگانه‌ای را در قبال فعالیت‌های دینی کشوراتخاذ کرده است. از یک سو دولت قصد دارد در سطح بین‌المللی نشان دهد که با آزادی‌های مذهبی در تاجیکستان مخالفتی ندارد و وجود ۴ هزار مسجد را هم نشانه‌ی آزادی دینی می‌داند. اما از سوی دیگر مقامات از حضور جوانان در مساجد جامع تاجیکستان جلوگیری می‌کنند. یعنی می‌خواهند کنترل کاملی بر فعالیت‌ها و امور دینی شهروندان داشته باشند تا در آینده خطری برای اینها به وجود نیاید.
ارتشیان روسیه در تاجیکستان
کارشناسان می‌گویند که مقامات تاجیک نگران رشد اسلام‌گرایی هستند. آنها به ویژه نگران این هستند که پس از خروج نیروهای آمریکائی و متحدانش از افغانستان در سال ۲۰۱۴ اسلام‌گرایان در این کشور نفوذ بیشتری پیدا کنند و اوضاع در این کشور بی‌ثبات شود.
دولت تاجیکستان بیم دارد، گروه‌های تندرو مذهبی به ویژه در مناطق صعب‌العبور تاجیکستان که دولت مرکزی کنترل کمتری دارد، نفوذ کنند و خطری جدی برای دولت به وجود آورند. طالبان افغانستان نیز بارها مقام‌های تاجیک را تهدید کرده‌اند. روسیه هم‌پیمان این کشور برای برطرف‌کردن این نگرانی از دولت تاجیکستان درخواست کرد که سربازان روس دوباره به مرزهای این کشور با افغانستان بازگردند.